Microsoft Word etraf muhit cavab az doc

 

21 

konsepsiyası  –  təbii  resursların  qiymətini  təyin  etmək  üçün,      renta  –  bu 

iqtisadi  qiymətlənmə  üçün,  qarışıq  yanaşma  –  qiyməti  müəyyənləşdirmə  və 

ondan  istifadə  üçün  qoyulan  haqqdır.  Qiymət  təşkil  etmə  prinsiplərinə  əsasən 

qiymət məhsulun istehsalına sərf olunan əməyin ictimai zəruriliyi ilə göstərməlidir. 

 

21.  Ətraf  mühitin  çirklənməsindən  yaranan  iqtisadi  ziyanların  hesablanma 

metodları 

Dəqiq  olmasa  da,      emprik  metod  birbaşa  hesablama  və  analitik  metoddan 

sadədir.  Bu metoda əsasən ətraf mühitin texnogen çirklənməsinin ümumi ziyanın 

(Y) çirklənmiş atmosferin (Ya),   suyun (Ys),   yeraltı sərvətlərin (Yr) torpaqların 

(Yt) ziyanının cəmi kimi göstərmək olar: 

 

                       Y=Ya+Ys+Yr+Yt                              

 

Atmosferin  çirklənməsindən  olan  ziyan  çirklənmiş  maddələrin  tullantısının 

cəmindən (µ), tullantılarda yaranan ziyanının xüsusi ölçüsündən (γ), mənbələrdən 

çıxan  qarışıqların  yayılmasının  xüsusiyyətlərini  xarakterizə  edən  (f)-dən,  nisbi 

təhlükənin hava çirklənməsində müxtəlif ərazi çıxlığı və həssaslığından (δ) asılıdır. 

Bu göstəricilərin hesablanması kifayət qədər çətindir.  Havanın çirklənməsinin illik 

ziyanının  qiyməti  göstərilən  parametrləri  nəzərə  almaqla  [2]-yə  əsasən  aşağıdakı 

asılılıqla hesablanır:  

 

                  

µ

σ

γ

×

×

×

=

f

Y

a

                                 

 

Torpaq  və  su  mənbələrinə  dəyən  ziyan  bu  metoda  oxşar  aparılır.    Belə 

yanaşmalar  «Təbiəti  mühafizə  tədbirlərinin  iqtisadi  səmərəsini  müvəqqəti  təyin 

edən metodika və ətraf mühitin çirklənməsinin xalq təsərrüfatına vurduğu ziyanın 

iqtisadi  qiymətlənməsi  işləri»nin  əsasını  təşkil  edir.    Sadə  yanaşmaların  istifadə 

olmasına  baxmayaraq,  bu  metod  təbiətdən  istifadə  problemlərinin  iqtisadi 

hesablanmasında  xüsusi  rol  oynayır.    Bu  metod  əsasında  sahə  ziyanlarının  təyin 

metodu hazırlanmışdır.   şləmədə aşağıdakı göstəricilər əsas götürülür. 1) əhali; 2) 

kommunal yaşayış təsərrüfat obyektləri; 3) kənd təsərrüfatı sahələri,   heyvanlar və 

bitkilər; 4) meşə resursları; 5) sənaye və nəqliyyatın əsas fondlarının elementi; 6) 

balıqçılıq resursları; 7) müalicə-kurort resursları.  

qtisadi  ziyanın  göstəriciləri  ətraf  mühitin  normativ  keyfiyyətlərini 

müəyyənləşdirmək  üçün  mütləqdir.  Gigiyenik,      bioloji  və  iqtisadi  kriteriyalarsız 

ə

traf  mühitin  qorunması  üçün  keçirilən  tədbirlərin  mərhələsini  təyin  etmək 

mümkün deyil. 

 

---

 

22 

22. Ətraf mühitin mühafizəsi xərcləri və onların əsas istiqamətləri 

Məskun  mühitinin  keyfiyyətinin  yaxşılaşdırılmasına  yönəldilmiş  təbiətin 

mühafizəsi  fəaliyyətini  həyata  keçirmək  böyük  xərclər  tələb  edir.    Bütün  təbiətin 

mühafizəsi  xərclərini  iqtisadi  mahiyyətinə  görə  məsrəflərin  qarşısını  almağa  və 

iqtisadi ziyana bölmək olar ki, buraya təbii resurslarının birbaşa itkiləri və onların 

ləğv etmə xərcləri daxildir.  Təsərrüfat fəaliyyətində iqtisadi məsrəflərin qarşısını 

almaq  üçün  keçirilən  tədbirlərə  ya  mənbədə  çirklənmə  və  yaxud  miqrasiya  yol-

larında çirklənmə xərcləri daxildir. Onlar iki əsas istiqamətdə nəzərə alınır: 

—  ətraf  mühitə  zərərli  maddələrin  atılmasını  azaldan  tədbirlərə  (texnoloji 

proseslərin təkmilləşdirilməsi, istifadə olan resursların keyfiyyətinin yaxşılaşdırıl-

ması və s.  

—  çirklənmə  tullantılarının  azaldılmasına  yönəldilən  mənimsənilmə  və 

onların  yayılmalarına  və  ya  izolə  olunmasına  yönəldilən  tədbirlə  təsir  edən 

tədbirlər (atmosfer tullantıları üçün tikilən uca turbalar,   şəhərlərin yaşıllaşması və 

s.). 

Cəmiyyətin ekoloji təsiri  struktur xərclərinə daxil edilir.  

— ekoloji savadlanma, kadrların hazırlığı, ekoloji istiqamətlənmənin reklam-

nəşriyyat fəaliyyəti; 

—  elmi-tədqiqat  və  konstruktor-təcrübə  işləri,  həmçinin  yeni  ekoloji 

texnologiyanın hazırlanması və həyata keçirilməsi; 

—  təbiəti  mühafizə  fəaliyyətini  idarə  edən  institutların  yaradılması  və 

təkmilləşdirilməsi; o cümlədən, ekoloji monitorinq, ekspertiza orqanlarının təşkili; 

—  təsərrüfat  fəaliyyətinin  ekoloji  reqlamentinin  hazırlanması  (normativ-

metodik materiallar və sənədlər,  ekoloji standartlar və s.); 

— ekoloji infrastrukturun təşkili; 

— maddi istehsal sferasının ekoloji modernizasiyası.  

 

23. Cəmiyyətin ekoloji məsrəflərinin strukturu və təbiəti mühafizə fondları 

Çirklənmədən  vurulan  məsrəflərin  qarşısını  almaq  ziyanın  aşağı  düşmə 

nəticəsi kimi hesab etmək olar.  Belə hesab edilir ki, 1-2% ÜMM təbiəti mühafizə 

xərcləri 3-5% ÜMM həcmində  ziyanın qarşısını alır.  Lakin,   onlar mənfi iqtisadi 

nəticələrdə  verə  bilərlər,  çünki  bu  əmək  və  maliyyə  resurslarının  bir  hissəsini 

məhdudlaşdırır  ki,  bu  da  məhsulun  maya  dəyərinin  artmasına  təsir  edir.  

qtisadçılar  təbii  mühitin  mühafizəsi  və  təbiətdən  istifadəyə  səmərəli  səviyyədə 

xərclərin qoyulma məsələsini irəli sürürlər.  Bu xərclər onların fikrincə iqtisadi və 

sosial inkişafın qarşısını alır, belə ki, təbiətin mühafizəsinə qoyulan kapital praktiki 

olaraq  özünü  doğrultmur  və  xalqın  maddi  rifahının  artmasına  gətirib  çıxartmır.  

Buna görə də aktual problemlərdən biri çirklənmənin qarşısını almaq üçün iqtisadi 

ə

saslandırılmış səviyyədə məsrəflərin təyin edilməsidir.  

stehsalçı seçə bilər: ya təbiəti mühafizə xərclərinə qənaət etmək, onda yüksək 

səviyyədə  tullantılar  yaranacaq  və  ətraf  mühitə  nəzərə  çatacaq  dərəcədə  ziyan 

vurulacaq,  ya  da  təbiəti  mühafizə  məsrəflərini  yüksəltmək  yolu  ilə  ziyanları 

azaltmaq.  

---