Microsoft Word etraf muhit cavab az doc
Yüklə 480,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ekoloji sı ğorta könüllü v ə icbari formalarda h əyata keçiril ə bil ər.
- 49. Az ərbaycanda su resurslarından istifad ənin ekoloji probleml əri v ə mühafiz əsi
43
Ekoloji bazarın seqmentlənməsi (bölünməsi) iki əsas istiqamətdə həyata keçirilə bilər: məhsul növləri üzrə və alıcı qrupları üzrə. Ekoloji bazarın strukturunda təklif olunan malların növlərindən asılı olaraq seqmentləri aşağıdakı hissələrə ayırmaq olar: — Xammal seqmenti; — Təbiəti mühafizə seqmenti; — Enerji seqmenti; — Gigiyenik seqment; — Texnoloji seqmenti; Xammal seqmenti çərçivəsində ekoloji bazarda ayrı-ayrı xammal resursları (faydalı qazıntılar, su, meşə, və s.) üzrə tələb və təkliflər formalaşır. Ekoloji bazarda təbiəti mühafizə seqmenti bilavasitə təbiəti mühafizə üzrə əmtəə və xidmət mübadiləsi sahələrini əhatə edir. Enerji seqmenti bütün enerji növlərinin satışı üzrə xarakterikdir. Ekoloji bazarın gigiyenik seqmenti insanların həyatı və sağlamlığını ətraf mühitin mənfi təsirindən mühafizə edən müdafiə vasitələrinin və ekoloji cəhətdən təmiz məhsulların satışını özündə birləşdirir. Texnoloji seqment yeni enerji və resurs qoruyucu, həcminin tullantıları emal edən texnologiyalar və resurs potensialının bərpası üzrə problemlərin həllini özündə cəmləşdirir. Ekoloji bazarda alıcıları 2 əsas hissəyə bölmək olar. Birinci hissəyə fiziki şəxsləri (yəni ə halini), ikinci hissəyə hüquqi şəxslər (yəni kommersiya və qeyri kommersiya təşkilatları, birlikləri, həmcinin dövlət hakimiyyəti orqanları) aid edilir. Marketinq, idarəetmənin spesifik funksiyası kimi, planlaşdırmanın təşkili, idarəetmənin informasiya təminatı və kommunikasiya kimi funksiyaları yerinə yetirir. Marketinqin əsas məqsədlərindən biri də müəssisənin uzunmüddətli strateji məqsədi kimi onun planauyğun və proporsional inkişaf imkanlarının təmin olunmasıdır. Marketinqin idarəetmə üzrə qərar qəbul etməsi üçün əsas informasiya mənbəyi xarici mühit hesab edilir. Marketinqdə kommunikativ funksiya müəssisənin xarici və daxili mühitə fəal təsirinin təmin olunmasıdır. Buna görədə o, satışın formalaşması və stimullaşması ilə üzvü surətdə bağlıdır.
ekoloji məsuliyyətin sığortalanması. Şəxsi sığorta və əmlak sığortası vətəndaşlar üçün əhəmiy- yətlidir. Ekoloji məsuliyyətin sığortasında ayrı-ayrı vətəndaşlar iştirak etmirlər, lakin şübhəsiz ki, ekoloji-iqtisadi zərərin əvəzinin ödənilməsinə əlavə maliyyə qarantiyaları verməklə onların maraqlarına toxunur. Zərərin ödənilməsinə görə məsuliyyətin sığortası sığorta müqaviləsinə uyğun olaraq sığortaçının öz öhdəsinə götürdüyü mümkün itkilərin əvəzinin ödənilməsi və ətraf təbii mühitin çirkləndirilməsinin qarşısının alınması üçün sığortalılar tərəfindən ödənilən sığorta haqları hesabına xüsusi pul fondunun (ehtiyatların) formalaşdırılmasını nəzərdə tutur. Ekoloji sığorta çirkləndirmənin nəticələrinin aradan qaldırılması üçün xərclərin əvəzinin ödənilməsini, zərərli təsirə məruz qalmış üçüncü şəxslərə vurulmuş birbaşa əmlak zərərinin əvəzinin ödənilməsini nəzərdə tutur.
sığortalı (təsərrüfat subyekti) ilə sığortaçı (sığorta şirkəti) arasında bağlanan müqavilə əsasında 44
həyata keçirilə bilər. Onun həyata keçirilməsi şərtləri və qaydası sığorta haqqında qanunvericiliklə müəyyən edilir, konkret şərtləri isə sığorta müqaviləsi ilə müəyyən edilir. Qanuna uyğun olaraq həyata keçirilən sığorta isə icbaridir. Onun növləri, həyata keçirilməsi şə rtləri və qaydası xüsusi normativ aktlarla müəyyən edilir. cbari sığorta qanunvericilik qaydasında ekoloji təhlükəli obyektlərin siyahısına daxil edilmiş müəssisələrə aid edilir. Lakin ekoloji sığorta ilə bağlı məsələlər qanunvericilikdə öz ətraflı həllini tapmamışdır. Ola bilsin ki, əvvəlcə ayrı-ayrı ərazilərdə könüllü ekoloji sığortanın tətbiq edilməsi məsələsini qoymaq və müvafiq eksperimentləri aparmaq lazımdır. Bunun üçün isə bütün istehsalat obyektlərinin məlumat bazası yaradılmalı və ekoloji təhlükə səviyyəsinə görə onların təsnifatı aparılmalıdır. Qəza zamanı çirklənmə nəticəsində vurulan iqtisadi ziyan göstəricilərinə görə müəssisələri üç qrupa bölürlər: • Xüsusi təhlükəli − “A qrupu”na (qəza ehtimalı 0,09 olan müəssisələr) daxil olan müəssisələr icbari sığorta kateqoriyasına düşürlər; • Təhlükəli − “B qrupu”na (qəza ehtimalı 0,085 olan müəssisələr) daxil olan müəssisələr regional təbii mühafizə orqanlarının qərarına uyğun icbari sığortaya məruz qala bilərlər; • Az təhlükəli − “V qrupu”na (qəza ehtimalı 0,059 olan müəssisələr) daxil olan müəssisələr ekoloji qəza risklərini könüllü əsaslarla sığortalayırlar. . cbari ekoloji sığorta üçüncü şəxslərə vurulmuş zərərin mütləq əvəzinin ödənilməsinə kömək edir və ətraf mühitin qəza nəticəsində çirkləndirilməsinin büdcə vəsaitləri cəlb edilmədən qarşısının alınmasını və onun neytrallaşdırılması üzrə fəaliyyətini iqtisadi cəhətdən stimullaşdırır. Təbii ki, təbiəti mühafizə təyinatlı sığorta fondları sisteminin yaradılması onların real iqtisadi imkanlarına yönələn çoxmərhələli proses olmalıdır. Ekoloji sığorta ekoloji təhlükəli istehsalatlar üçün xüsusilə sərfəlidir, çünki sığorta müqaviləsinə uyğun olaraq xərclərin əsas hissəsini sığortaçı rolunda çıxış edən ekoloji sığorta fondu daşıdığı üçün, son nəticədə ekoloji təhlükəli istehsalatların qəza nəticəsində vurulan zərərin kompensasiya olunmasına çəkdiyi xərcləri azaldır. 47. Ekoloji sığorta sisteminin təşkilati metodiki təminatı tədbirləri Ekoloji sığorta sisteminin təşkilati-metodiki təminatı üçün aşağıdakı tədbirlərin görülməsi zəruridir: • Sistemin tətbiq ediləcəyi obyekt və regionların seçilməsi. Dünya təcrübəsindən göründüyü kimi, ekoloji sığortanın obyektləri, ilk növbədə, kimya, neft və neft emalı sənayesi müəssisələri, boru kəməri nəqliyyatı və dəmiryol nəqliyyatı obyektləri olmalıdır. • Avadanlığın köhnəlməsi, təbiəti mühafizə obyektlərinin vəziyyəti, ətraf mühitə yaylım atılmaların (axıdılmaların) mümkün həcmi və tərkibi, qəzanın nəticələrinin mümkün təsir zo- nasında olan resipiyentlərin xüsusiyyətləri (əhalinin sayı, təbiət obyektlərinin, kənd təsərrüfatı torpaqlarının, sosial infrastrukturun xüsusiyyətləri və s.) nəzərə alınmaqla, yüksək təhlükə mənbələrinin ekoloji risk dərəcəsinə görə təsnifatı aparılmaqla inventarizasiyasının təmin edilməsi; • cbari və könüllü sığorta olunmalı olan sığorta obyektlərinin siyahısının hazırlanması. Bu siyahıya daxil edilmiş icbari sığortanın obyektləri ətraf mühitin limitdən artıq çirkləndirilməsi, bərk və ya maye tullantıların qorunduğu yerdən sızmalar, anbar və ya nəqliyyat sistemlərində baş verən qəzalar nəticəsində zərərli maddələrin sızması və ya daşması, təmizləyici qurğularda və toz-qaztutan qurğularda qəzalar kimi qəzalar və ya təbii fəlakətlər nəticəsində baş vermiş hadisələr olmalıdır; •
Sığorta hadisəsi baş verdikdə sığortaçı (sığorta fondu) tərəfindən üçüncü şə xslərin xeyrinə ödənilən mükafat və məbləğlərin dərəcələrinin təyin edilməsi. Üçüncü şəxslərə dəyən zərərin əvəzində edilən ödənişlərin növlərinin və həcmlərinin müəyyən edilməsi də ekoloji sığorta üçün vacib məsələlərdən biridir. Xarici ölkələrdə, üçüncü şəxslərin çirkləndirilmiş ərazilərin (akvatoriyaların) təmizlənməsinə, zərər çəkən şəxslərin sağlamlığının bərpasına və dağıdılmış ekoloji sistemlərin bərpasına, əhalinin evakuasiyasına çəkdiyi xərclərin və sair xərclərin əvəzi ödənilir. Müvafiq sığorta hadisələri baş verdikdə çəkilən kompensasiya 45
xarakterli xərclərin normativlərinin, habelə sığorta hadisələrinin miqyasları, qəzanın təqsirkarının xərcləri və sair nəzərə alınmaqla edilən endirimlərin (franşizaların) nümunəvi qaydalarının da işlənib hazırlanması zəruridir. Bütün hallarda, qəza nəticəsində təqsirkarın qarşılaşdığı bütün zərər sığortalanmalı deyil, çünki bu müəssisənin ekoloji riskin azaldılmasına marağını zəiflədir. 48. Azərbaycanda ətraf mühitin çirkləndirən mənbəylər və maddələr Azərbaycan Respublikasında ətraf mühitin mühafizəsi məsələləri son 40 il ə rzində daha da kəskinləşmişdir.Lakin son 100-150 ildə, xüsusən də XX əsr ə rzində sənayenin, nəqliyyat və kənd təsərrüfatının inkişafı Azərbaycanın sosial- iqtisadi tərəqqisinə və xalqın mədəni yüksəlişinə səbəb olsa da, Respublikanın təbii şə raitində əsaslı dəyişikliklər üçün zəmin yaratmışdır. Yeraltı və yerüstü sərvətlərdən intensiv şəkildə istifadə olunması, iri sənaye müəssisələrinin inşa edilməsi, su anbarlarının tikilməsi, kanalların və kollektor-drenaj şəbəkələrinin salınması, energetika və rabitənin inkişafı, dağ rayonlarına avtomobil yollarının çəkilməsi, düzən və dağətəyi ərazilərdə meşələrin qırılması hesabına yaşayış məntəqələrinin, əkin və biçənək sahələrinin genişləndirilməsi ətraf mühitə və onun ayrı-ayrı komponentlərinə, hava, su, torpaq örtüyünə və təbii biosenozlara antropogen təzyiqləri dəfələrlə artırmışdır. Xəzər dənizi səviyyəsinin dəyişkənliyi, ozon təbəqəsi ilə bağlı problemlər, qlobal iqlim dəyişmələri, atmosferdə parnik və ozondağıdıcı qazların artması, digər iri miqyaslı proseslərlə əlaqədar olsa da, onların Azərbaycanda törədiyi fəsadlar nəzərə çarpacaq dərəcədə artmışdır. XX əsrdə Respublika əhalisinin artması da bəzi ekoloji problemlər yaratmışdır və təbii ekosistemlərə antropogen amillərin güclənməsi ilə nəticələnmişdir. Respublikamızda atmosfer hövzəsini çirkləndirən mənbələr lokal ə razilərdə (Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Şirvan, Mingəçevir) cəmləşsə də bu məntəqələrin coğrafi mövqeyi və tullantılarının böyük həcmi ilə əlaqədar olaraq çirklənmənin təsiri Respublika ərazisinin 50-60%-də bu və ya digər dərəcədə müşahidə edilir. Təkcə avtomobil mühərriklərindən atmosferə atılan çirkləndiricilərin illik həcmi 750 min tonu keçmişdir. Respublikamızın hava hövzəsinə 2013-cu ildə 1,2 min ton müxtəlif tərkibli tullantılar atılmışdır. Həmin tullantıların 215 min tonu stasionar mənbələrdən, 992 min tonu isə avtomobil nəqliyyatı tullantılarının payına düşmüşdür.Qeyd edildiyi kimi, Respublikamızın hava hövzəsinə atılan 46
tullantıların 77,5%-i avtomobil nəqliyyatı tullantılarının payına düşür. Belə ki, avtomobil nəqliyyatı tullantılarının 68%-i Bakı şəhərinin, 6,1%-i Gəncə şəhərinin, 1,1%-i Mingəçevir şəhərinin, 1,2%-i Sumqayıtın və 0,8%-i Şirvan şəhərinin payına düşür.
49. Azərbaycanda su resurslarından istifadənin ekoloji problemləri və mühafizəsi Respublikamızın ərazisi məhdud su ehtiyatlarına malikdir. Bunun başlıca səbəbi ilk növbədə əlverişsiz təbii şəraitdir.Nəzərə almaq lazımdır ki, bərpa olunan su ehtiyatının yalnız 30%-i respublikanın daxili su axarlarının hesabına formalaşır və ilin quraq və sululuğundan asılı olaraq 5,4-10,3 milyard m 3 arasında dəyişilir. Respublikamızda 2013-cu ildə təbii su mənbələrindən götürülən suyun həcmi 11,6 milyard m 3 təşkil etmişdir. Hər kvadrat kilometr ərazidə bir nəfərə düşən su ehtiyatlarının həcminə görə Azərbaycan MDB ölkələrindən 1,8-2,0 dəfə, Gürcüstandan 7,0-8,0 dəfə, Ermənistandan isə 1,5-2,2 dəfə geri qalır. Su ehtiyatları respublikamızın fiziki-coğrafi əraziləri üzrə qeyri-bərabər paylanmışdır. Su ehtiyatları ilə yaxşı təmin olunmuş ərazilərə Böyük Qafqazın ş imal-şərq və cənub hissələri, Lənkəran zonası, zəif təmin olunmuş ərazilərə isə Kür-Araz ovalığı, Ceyrançöl-Acınohur, Abşeron-Qobustan və Naxçıvan MR-nın ə razisi aid edilir. Respublikamızın su ehtiyatının 5,1 km 3 -i yeraltı suların payına düşür. Yeraltı suların 31%-i Qusar maili düzənliyi, 18,5%-i Mil-Qarabağ zonası, 13,3%-i isə Qanıx-Əyriçay vadisində toplanmışdır. Digər ərazilərimizdə isə yeraltı suların 22%-i cəmlənmişdir. Məlumdur ki, respublikamızın su ehtiyatının 70%-ə qədəri tranzit çayların payına düşür. Kür, Araz, Samur, Qanıx, Qabırrı, Oxçu, Arpaçay və s. kimi çaylar Gürcüstan, Ermənistan, Dağıstan ərazilərində ciddi çirklənməyə məruz qalırlar. Respublikamızın suya olan təlabatının ödənilməsində Kür, Araz və b. çayların mühüm əhəmiyyəti vardır. Kür çayının su balansının 74%-dən çoxu respublikadan kənarda formalaşır və onun ekoloji vəziyyəti də qonşu dövlətlərdən asılıdır. Kür çayı hövzəsinə Gürcüstan ərazisində orta hesabla 3,0 milyard m 3 kommunal-məişət və Tbilisi, Rustavi, Qardabani və s. şəhərlərin sənaye çirkab suları axıdılır. Kür çayının çirklənməsi respublikamızın ərazisində də davam edir. Hər gün Kürə 47
respublika ərazisində 200 min m 3 çirkab suları axıdılır. Nəticədə Kür suyunda misin orta miqdarı yol verilən qatılıq həddindən 4,5-10,0 dəfə, neft məhsullarının miqdarı 1,5-2,2 dəfə, fenolun orta qatılığı 4,0-4,5 dəfə yüksəkdir. 50. Azərbaycanda torpaq resurslarından istifadənin ekoloji iqtisadi aspektləri Azərbaycan Respublikası torpaq ehtiyatları ilə zəif təmin olunmuş ölkələr siyahısına daxildir. Respublikamızda torpaqlardan səmərəli istifadə, onların mühafizəsi, münbitliyinin bərpası və nəticədə torpaqların təkrar istehsal dövriyyəsinə qaytarılması qarşıda duran əsas vəzifələrdəndir. Respublikamızın torpaq fondu 8,6 mln ha-dır. Torpaq ehtiyatlarının 4,7 mln ha-ı kənd təsərrüfatına yararlı, o cümlədən 1,4 mln ha-ı suvarılan torpaqlardır. Torpaq fondunun 37,4%-i istifadə olunmayan, yəni şoranlaşmış, bataqlıqlaşmış, eroziyaya uğramış və s.torpaqlardır. Yararlı torpaqların 33%-i əkin, 9,2%-i çoxillik bitkilər, 50,0%-i otlaqlardan və biçənəklərdən ibarətdir. Torpaq fondunun 1/3 hissəsi kənd təsərrüfatı işləri üçün yararsız hesab edilir.Hazırda torpaq fondunun 0,86 mln. ha-ı texnogen pozulmuş torpaqlara aid edilir. Respublikamızın torpaq fondunun sıradan çıxmasının başlca səbəbləri eroziya, şorlaşma, texnogen dəyişikliklər və pozuntular, çirklənmə, torpaq qatının kimyəvi tərkibinin dəyişməsi və s. proseslərdir. Respublikamızın ərazisində külək və su mənşəli eroziyalar, torpaq sürüşmələri geniş şəkildə yayılmışdır. Son illərin göstəricilərinə görə respublikada eroziyaya uğramış torpaq sahəsi 3685 min ha və ya ərazimizin 42,5%-ni təşkil edir. Torpaq sürüşməsi nəticəsində isə nəinki torpaq qatı korlanır, hətta kənd təsərrüfatı, sənaye və mülki obyektlərə də böyük zərər vurulur. Dağlıq ərazilərdə eroziya proseslərinin artmasının başlıca səbəbi heyvandarlığın inkişafı, meşələrin sistemsiz şəkildə kütləvi qırılması və sıldırım yamaclarla onların daşınmasıdır. Bunun nəticəsində dağ yamacları çılpaqlaşır və yerüstü axar suların miqdarı artır. Lənkəran-Astara zonasının dağətəyi yamaclarında bitki örtüyünün məhv edilməsi eroziya proseslərini kəskin surətdə artırmışdır. Zonanın 63,5 min ha ə razisindən 22%-i orta və zəif, 10%-dən çoxu güclü eroziyaya məruz qalmış, 30%- dən çox münbit torpaq örtüyü tamamilə yuyulmuşdur.Ümumiyyətlə, eroziya 48
proseslərinin ilbəil artması torpaqdan istifadənin aşağı səviyyədə olması, bütün dağlıq və dağətəyi təsərrüfatlarda torpaqlardan istifadə də eroziya proseslərinin təhlükəsi və hər bir sahənin relyef şəraitinin nəzərə alınması ilə bilavasitə bağlıdır.Eroziya prosesləri demək olar ki, meşəsiz olan Naxçıvan MR üçün daha xarakterikdir. Naxçvan MR torpağın 19,9%-i zəif, 24%-i orta, 32%-i isə güclü (şiddətli) eroziyaya uğramış və nəticədə 402 min ha torpaq sahəsi bu və ya başqa dərəcədə öz münbit qatını itirmişdir. Yüklə 480,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|