Microsoft Word firidun met doc

Ôèðèäóí áÿé Êþ÷ÿðëè 

 

38 

tayfalar vardır ki...ədəbiyyat nə olduğunu bilməzlər... Bunlar 

dünya üzündə çox müddət yaşamayıb puç və zay olurlar. Tərəqqi 

və  səadət fikrində olan və  ədəbi zindəganlıq arzusuna düşən 

qövm və millət gərəkdir ən əvvəl öz ana dilinin vüssət və qüvvət 

tapmağına səy və himmət göstərsin və  ədəbiyyati-milliyəsinin 

asari-nəfisə və təsnifati-məmduhə ilə zənginləşdirsin. 

 

*** 

Ədəbiyyat millətin ayineyi-həqiqətnümasıdır ki, onun maddi 

və  mənəvi tərəqqisi və istiqbalı üçün nicat və  səadət yollarını 

eynilə göstərir.  Ədibi-fazil və  şairi-qabil millətin maarif xadim-

ləridir. Milləti haqq və  səvaba irşad edən,  şöhrət və hörmətə 

yetirən onlardır. Öz asar və əşarı ilə onlar millətin cisminə şəfa, 

ruhuna səfa, fikrinə cila, ağlına və tamami mənəvi və ruhani qüv-

vələrinə balü pər verib uca məqama çatdırır. 

 

*** 

Ey qardaşlar, həyatın qədrini biliniz,... oyanınız, hərəkət 

ediniz, qapı-bacalarınızı açınız, evinizə  işıq düşsün, üfunətli və 

ağır havası  dəyişilsin. Gözlərinizin tozunu silib diqqət ilə  ətrafa 

baxınız, hər kəs işləyir, çalışır, həyatdan nəfbərdar olur. 

 

*** 

Təkcə simaca gözəl olan qadını gözəl hesab etmək olmaz. Bu 

gözəllik zahiri gözəllikdir. Zahirən gözəl qadın o zaman tam gö-

zəlliyə malik olar ki, onun məzmunu da, yəni əqli də, kamalı da, 

idrakı da gözəlliyə uyğun gəlsin. İnsanın gözəlliyi zahiri məlahət 

və hüsn-lətafətdən ibarət olmayıb, onda əql və fərasətin mövcud 

olmağı  dəxi  əvvəlinci  şərtlərdəndir. Zahiri gözəlliyi və hüsn-

camalı kamala yetirən, əqlin nuru və mərifətin ziyasıdır. Əqilsiz 

və mərifətsiz gözəl məqbul və müstəhsən deyildir. 

 

*** 

Millətini sevən, onun mənəvi dirriyinə çalışan, tərəqqisi yo-

lunda əmək sərf edən yazıçılarımızdan, ədiblərimizdən və şairlə-

Áèáëèîãðàôèéà 

 

39 

rimizdən çox-çox təvəqqi edirik ki, dillərini asanlaşdırsınlar, ana 

dilindən uzaq düşməsinlər, meymunluqdan əl çəksinlər, fikirlərini 

açıq və sadə dillə yazsınlar, taki, onların yazdıqlarını oxuyan an-

lasın, düşünsün və ayılsın. Ancaq bu yolla yazan və oxuyanın 

arasında dostluq, ittifaq və birlik əmələ gələ bilər. 

 

*** 

...Biz dilimizi bilmirik və bunda təqsir bizdədir, dilimizdə de-

yil. Fars və ərəbə meyil və rəğbətimiz o qədər çox olubdur ki, öz 

dilimizdə olan sözləri atıb əvəzinə əcnəbi dillərin qəliz ibarələrini 

və sözlərini götürmüşük və götürdüyümüz sözləri və ibarələri öz 

dilimizin şivəsinə uydurmayıb eyni halı ilə dilimizə qarışdırmışıq 

və nəqabil pinəçilər kimi əlimizə hər nə düşübsə, paltarımıza ya-

mamışıq... Bizim qəzetlərdə çap olunan məqalələr, teleqram tər-

cümələri, hətta elanlar o qədər dolaşıq və  çətin dildə yazılır ki, 

oxuyanlar başa düşməyir və başa düşmədikləri halda qəzetə oxu-

maqdan rəğbətləri kəsilir... Dilin şivəsini itirmək və üslubunu 

pozmaq böyük fəsaddır... Mərhum Həsənbəy Məlikovun “Əkin-

çi” qəzetinin nömrələri  əlinizə düşsə, oxuyub bu mətləbin barə-

sində bir az fikir eləyin. 

 

*** 

Həyat “allah-taalanın ətiyəsidir”. Sənət, söz, dil “allah-taala-

nın vergisidir.” 

 

   

 

 

   *** 

M.P.Vaqif sadə, xalqın başa düşdüyü bir dildə yazıb-yarat-

mış, fars və ərəb sözlərinin köməyinə qaçmamışdır. Təbiilik, sa-

dəlik və səmimi hisslər onun bütün əsərlərinin əsas ruhunu təşkil 

edir; onların çoxu öz sadəliyi və  bədiiliyinə görə xalq şeirinin 

nümunələri hesab edilir. Onun bütün əsərləri öz ahəngdarlığı, 

məlahəti və son dərəcə mənalı olması ilə insanı məftun edir. 

 

*** 

Q.B.Zakir asan, sadə və incə şeirlərində öz xalqının ruhunu, 

onun düşüncələrini, dünya görüşünü, vərdişlərini, dini əqidəsini, 

---

Ôèðèäóí áÿé Êþ÷ÿðëè 

 

40 

xeyirxah və qüsurlu cəhətlərini, onun xarakterindəki nəcib və 

mənfi cəhətləri fövqaladə məharət və doğruluqla əks etdirmişdir... 

 

*** 

Şairi-kamal və ədibi-fazil həqiqətdə ol ədib bə şairdir ki, öz 

millətinin dili ilə danışa, ürəyi ilə hiss və əqli ilə fikir edə. 

 

*** 

“Milli ədiblərimizin atası, dram yazanlarımızın ustadi-kamili, 

ədəbiyyatımızın fəxri”, “azərbaycanlıların dolanacağının, adat və 

adabının həqiqət göstərici bir ayinəsi”ni yaradan, “zahirimizi və 

batinimizi də eynilə göstərən” M.F.Axundov olmuşdur. 

 

*** 

Axundovun dramnəvis müsənniflərə və həqiqi ədibə məxsus 

olan istedad və qabiliyyətlərindən birisi də budur ki, öz təmsilat 

və hekayələrində əhvalat və güzarişatı söyləyən əşxasın hər birini 

öz dililə danışdırır. Əkinçidən tutmuş şaha kimi hər hansı sinfin 

dilindən söz söyləyir isə, elə bir sayaqda söyləyir ki, guya mər-

hum həman o sinfin özündədir və yainki onların sözlərini eşitdik-

cə bir-bir sinəsinə yığıbdır. 

Bu qabiliyyətdən  əlavə, Mirzə  Fətəlinin dilində elə bir nə-

məkrizlik (duzluluq-red.), məlahət və zərafət var ki, hər kəs onun 

kəlamını oxuyur isə könlü açılır və dodağı altında gülür. 

 

*** 

...Axundovun komediyalarını oxuyan bəsirət əhli bir tərəfdən 

gülürsə, bir tərəfdən ağlayıb göz yaşı tökür. Gülmək görünür, 

amma ağlamaq görünməyir, onun ağır damcıları ürəyin üstünə 

düşüb onu yaralayır, dəlir... 

 

*** 

...Onun (M.F.Axundovun) sayəsində bir neçə müqtədir ədib-

lər vücuda gəlibdir. O cümlədən Nəcəf bəy Vəzirov və Əbdürrə-

him bəy Haqverdiyev, Nəriman bəy Nərimanov və Mirzə  Cəlil 

Áèáëèîãðàôèéà 

 

41 

Məmmədquluzadə  cənablarıdır ki, hər birinin bir neçə komedi-

yaları və dramaya məxsus əsərləri vardır, indiki məişətimizin bəzi 

övza və  əhvalını  və  əhli-zəmanənın fikrü xəyalatını  və  nə yolda 

çalışdıqlarını eyni ilə yazıb öz əsərlərində göstərirlər. 

 

*** 

Bəşəriyyətin mədəni hissəsinin həyatında iştirak etməyə 

başlayan xalq heç bir ümumi fikri hərəkata yad ola bilməz. 

 

*** 

Rusların milli ədəbiyyatının binasını qoyan Puşkin və Qoqol 

olubdur. Bu iki müqtədir ədibin qələmi sayəsində rusların ədəbiy-

yatı  təbii halına, təbii rənginə düşüb... Qoqol və Puşkin milli 

ədəbiyyatlarını, məişətlərinin ayinəyi-həqiqətnüması edib, özlə-

rindən sonra gələn üdəba və  şüəraya səlamət bir məslək, müs-

təqim bir yol açıb. 

 

*** 

Müəllim ağlı, biliyi, zəhmətsevərliyi, yüksək məharəti, mə-

dəni davranışı, işdə dəqiqliyi, səadəti və s. keyfiyyətləri ilə yana-

şı, həm də uşaqlara məhəbbət və qayğı ilə döyünən ürəyə malik 

olmalıdır. 

 

*** 

Molla Nəsrəddin xalq müdrikliyinin və hazırcavablığının 

ifadəçisidir. Onun lətifələri o qədər həyati və məzəlidir ki, bu lə-

tifələrdə o qədər səmimi bir yumor vardır ki, hamı onlarla maraq-

lanır və azərbaycanlıların arasında həmin lətifələri bilməyən və 

yeri gələndə bu və ya digər bir lətifəni danışmayan adam çox 

nadir tapılır. Hətta Azərbaycan dilində danışa bilən ermənilər və 

gürcülər də Molla Nəsrəddinin lətifələri ilə maraqlanırlar.  

 

*** 

Qorxuya ümdə səbəb bilməməzlik, elmsizlik və avamlıqdır. 

 

---