Microsoft Word fm idar?Etm? M?Diniyy?Ti 2013. doc

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

99

sədyönlü mədəni islahatlar keçirilməsini tələb edən belə siyasətin həyata 

keçirilməsində ziyalılara, hər  şeydən  əvvəl, intellektual elitaya məsul rol 

ayrılır.  İnellektual, etik və hüquqi mədəniyyətin qabaqlayıcı inkişafını  tə-

min edən elmi əsaslı mədəni islahatlar olmadan cəmiyyətin effektiv iqtisadi 

inkişafı, milli müstəqilliyi və sosial tərəqqisi, yüksək dövlətçilik və dövlət 

idarəçiliyi mədəniyyətinə nail olma mümkün deyil. Cəmiyyətin və dövlətin 

həyat fəaliyyətini təmin edən, elm, təhsil, istehsalat, incəsənət sahəsi və di-

gər sahələrdə məşğul olan ziyalılar intellektual azadlıqdan istifadə etməli-

dirlər. Onun üçün daha artıq əlverişli rejim şəraiti yaratmaq lazımdır, çünki 

o, mədəniyyətin inkişafının başlıca hərəkətverici qüvvəsi, cəmiyyətin da-

vamlı inkişafinı, tərəqqi və təhlükəsizliyini təmin edən qüvvədir.  

Dövlətçilik mədəniyyətinin mahiyyəti və xüsusiyyətləri daha çox dövlə-

tin daxili və xarici funksiyaları ilə xarakterizə edilir. Dövlətin başlıca vəzi-

fəsi cəmiyyətin sabit inkişafının, tərəqqi və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, 

rifahının yüksəldilməsi, ictimai münasibətlərin öz vətəndaşlarının mədəniy-

yəti və maraqlarının harmonizasiyası  əsasında tənzimləməsindədir.  Bu 

missiyanın həyata keçirilməsinə, uğurlu daxili inkişafa nail olma üçün əlve-

rişli xarici şəraitin yaradılmasına yönəldilən dövlətin xarici siyasəti, bütün 

beynəlxalq münasibətlər sistemi də tabedir. Bu proseslərin effektivliyini tə-

min edən universal əsas və başlıca hərəkətverici qüvvə, demokratik ölkələr-

də inkişafı intellektual, etik, hüquqi və idarəetmə mədəniyyəti əsasında hə-

yata keçirilən ruhi mədəniyyətdir. Bəşəriyyətin yüksək ruhi mədəniyyətinin 

əsasında onun xeyirxahlığa, həqiqətə və ədalətə bağlılığı durur.  

Məlum olduğu kimi, dövlətin  əsas  əlamətləri: rəsmi siyasi hakimiyyət,  

vətəndaşların ərazi təşkili və ölkənin müstəqilliyidir. Rəsmi hakimiyyət ida-

rəetmə aparatı vasitəsi ilə həyata keçirilir ki, bu və ya digər maraqların qa-

nunvericiliklə  həyata keçirilməsinə imkan verən siyasi hakimiyyət onun 

əlində cəmləşmişdır. Rəsmi hakimiyyətin həyata keçirilməsi dövlətin seçil-

miş və yaradılmış orqanlar sistemi vasitəsilə baş verir, burada hər bir həlqə 

müəyyən fəaliyyət, səlahiyyət sahəsinə, öz xüsusiyyətləri ilə fərqlənən ida-

rəetmə texnologiyaları vasitəsilə dövlət adından fəaliyyət göstərmək kom-

petensiyasına malikdir.  

Dövlət orqanları  səlahiyyətlərinin xarakteri və  həcmi ilə  fərqlənirlər. 

Ümumi və xüsusi (müəyyən sahəyə aid olan) kompetensiyanın ali, regional 

və yerli orqanları mövcuddur ki, onların funksiyaları konkret idarəçilik və-

zifələri çevrəsi ilə  cızılmışdır.  Dövlət  idarəçiliyi  aparatının  bütün tərkib 

hissələri subordinasiya və koordinasiya prinsipləri  əsasında vahid mexa-

nizm kimi fəaliyyət göstərir.  

---

Fuad Məmmədov

 

 

100

Hakimiyyət səlahiyyətlərinə və onları təmin etmə (təşkilati-siyasi, hüqu-

qi və iqtisadi) vasitələrinə malik vahid dövlət orqanları sistemini təmsil 

edən dövlət aparatına  öz məqsəd və  vəzifələrinə, yaradılma qaydasına, 

kompetensiyasının həcmi və xarakterinə malik müxtəlif dövlət hakimiyyəti 

orqanları daxildir. Bunlar – dövlət hakimiyyətinin səlahiyyətli orqanları; 

dövlət idarəçilik orqanları, ədliyyə orqanları və prokurorluqlar; silahlı qüv-

vələr, dövlət təhlükəsizlik orqanları və ictimai asayişin mühafizəsi orqanla-

rı; diplomatik xidmət orqanlarıdır. Dövlət idarəçiliyinin mərkəzi, sahə  və 

yerli orqanları dövlət hakimiyyəti tərəfindən qəbul edilən qanunlar və digər 

normativ aktlar əsasında fəaliyyət göstərirlər, onlara hesabat verirlər və nə-

zarəti altındadırlar.  

Qanunvericiliklə hakimiyyət səlahiyyətlərinə malik dövlət idarəçilik or-

qanlarının funksiyaları  və rolunun başa düşülməsi və qiymətləndirilməsi 

aşağıdakı suallara cavab vasitəsilə həyata keçirilir: mövcud orqanın missi-

yasi nədir, öz missiyasını  həyata keçirmək üçün o hansı  məqsədləri  əldə 

rəhbər tutur, bunun üçün o nə edir, hansı texnologiyalar vasitəsilə qoyul-

muş məqsədlərə nail olur, onun strukturu necədir?  

Məlumdur ki, kapitalist dövlətçiliyi  İngiltərədə, ABŞ-da, Fransada və 

Almaniyada daha tam inkişafa nail olmuşdur. Buna görə hazırkı kitabda, 

başlıca olaraq, məhz bu ölkələrin dövlətçilik və dövlət idarəçiliyi təcrübəsi 

nəzərdən keçirilmişdir. Lakin demokratik ölkələrdə qəbul edilmiş, bizi ma-

raqlandıran konkret idarəetmə  mədəniyyəti texnologiyalarını  təhlil etməz-

dən  əvvəl, bu dünya mədəniyyəti sahəsinin təkamülünü düzgün anlamaq 

üçün, qədim və orta əsrlər dövründə  Qərb və  Şərq ölkələrində dövlətçilik 

və dövlət idarəçiliyinin formalaşması və inkişaf tarixinin bəzi xüsusiyyətlə-

ri ilə tanış olaq. 

Baxmayaraq ki, dövlətçilik və dövlət idarəçiliyi ilk dəfə quldarlıq cəmiy-

yətində meydana gəlmişdir, artıq ibtidai-icma quruluşu şəraitində mədəniy-

yətin bu sosial institutlarının yaranması üçün ilkin şərait formalaşmışdır. 

Məlum olduğu kimi, insan cəmiyyətinin heç bir təşkilati forması hakimiy-

yətsiz, idarəetmə və sosial normalarsız mövcud ola bilməz. Görkəmli Ame-

rika sosioloqu L.Morqan, özünün “Qədim cəmiyyət” fundamental əsərində 

ibtidai özünüidarə xüsusiyyətlərini göstərmişdir ki, onun əsasını əmək pro-

sesinin ümumi mülkiyyəti təşkil edirdi, hakimiyyət forması isə icbarilik 

aparatını tələb etməyən mənəvi avtoritet idi. Azadlıq, bərabərlik və qardaş-

lığa əsaslanan özünüidarə sisteminin ali orqanı ümumi yığıncaq idi ki, onun 

üçün icmanın iradəsinin izharı ilə bağlı olan ibtidai demokratizm xarakterik 

idi. Yığıncaq, müəyyən vaxt müddətinə, məhdud səlahiyyətlərlə, istənilən 

vaxt geriyə çağrıla biləcək icma məsləhətçisini seçirdi. Müharibə vaxtı sər-

kərdə seçilirdi. İcmaların birliyi, təşkilati quruluşu icmanın özünə oxşar 

---