Microsoft Word Hazir. Mir c?Lal doc ?d?bi m?k
Yüklə 2,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
362 qalan tip olmaqdan çox uzaqdırlar. Bu pyes bir əsər, bir Bədii lövhə təsvirindən daha çox, bir sözbaz qadının gündəlik qiybətini andıran söhbəti xatırladır. Biz belə hadisənin və əhvalatın yalanlığını, ya qeyri-təbiiliyini iddia edə bilmərik. Ancaq bunun sənət lövhəsi deyil, həyatdan surəti çıxarılmış, foto şəkli alınmış bir hadisə olduğunu iddia edə bilərik. Buna görə də komediya adlandırılan bu səhnəcikdə sənətə aid çox az şey tapmaq olar. "Sədi Vəqqas" faciəsində isə 1 müəllif daha geniş və məsu-liyyətli bir mövzu götürmüşdür. O, islam tarixinin parlaq səhi-fələrindən birini - xilafət fütuhatını, islam sərkərdələrinin ən məşhurlarından olan Sədi Vəqqası göstərmək istəmişdir. Burada da Mirzə Məhəmməd Axundov hadisənin əslinə sadiq qalmağa və tarixi Bədii fənər ilə işıqlandırmaq əvəzinə, həmin hadisənin sadəcə təbliğatı ilə kifayətlənmişdir. Məzmun etibarilə bu əsər M.S.Ordubadinin "Əndəlisin son günləri" əsərinə çox oxşayır. Orada da islam xilafət fütuhatı tərənnüm olunur. Burada da yerlilər ilə işğalçılar arasında mübarizə göstərilir. Fərq orasındadır ki, birinci əsər ərəblərin süqutu dövrünü təsvir etdiyi halda, ikinci əsərdə Sədi Vəqqas böyük bir təntənə ilə İran qoşununu sındırır, ölkəni fəth edir. Lakin bu fərqlər hər iki müəllifm Bədii məqsəd birliyinə mane olmur. Mirzə Məhəmməd Axundov da M.S.Ordubadi kimi ərəb işğalma bəraət qazandırır, yerli əhalinin öz vətəninin müdafıəsinə "cəhalət" kimi baxır. İran sərkərdəsi şücaətli Rüstəm ağır vuruşmalarda, qoşununu, mübarizə yoldaşlarını itirəndən sonra meydanda tək qaldığını görüb peşman olur. O, peşman olur ki, nə üçün müsəlmanların çağırışına qulaq asmadı, nə üçün "vəfasız" dünyaya bel bağladı. Bu təsir ilə dünyaya xitab edən Rüstəm deyir: 1 Mirzə Məhəmməd Axundov. Sədi Vəqqas, Gəncə, Əhməd Hacı Həsənzadə mətbəəsi, 1911. 363 "Ey gələcəyinə bel bağlamayan dünya! Bizi sən qucağına aldın, cürbəcür nemətlər ilə aldatdın. Gözəl ləzzətli təamları, baği-irəm kimi bağçaları, pəri kimi gözəlləri nəzərimizdə böyük göstərdin. Bizi uşaq kimi yallandırdın, bizi aldatdın. Biz də sənin sözünə allandıq, işin gələcəyini düşünmədik. Əhvalımız belə qalacaqdır ümidi ilə məhrur olduq. Bizi indi yumşaq döşəklərdən qaranlıq qəbrəmi buraxacaqsan. Budur sənin yalançı işlərinə, aldadıcı gülüşlərinə aldanıb ümidi-mənəvidən ləzzət almayanlar, insanlıq kəlamından bixəbər olanlar üçün axırda qara torpağa qarışmaqdan özgə çarə yolu yoxdur...". 1 Rüstəm bu etirafı ilə bütün ömrünün, apardığı vətənpərəstlik mübarizələrinin puç olduğunu, ərəblərin haqlı, özünün isə qafıl olduğunu təsdiq edir. Burada tarixi həqiqət təhrifi olduğu kimi bədii həqiqətin, yəni sənət qanunlarının da pozulmasına yol verilmişdir. Ömrünü, həyatını vətəni və milləti yolunda verən qocaman bir qəhrəman həyatının son dəqiqəsində düşmən qarşısında bunu deməz. Xüsusilə iranlılar ilə ərəblər arasındakı o zamankı düşmənçilik və barışmaz ədavəti, həmçinin böyük Firdovsinin dərin nifrət və təəssüflə dediyi məşhur beytləri xatırlasaq 2 , Rüstəm kimi bir sərkərdənin təsvirindəki bu süniliyi seçə bilərik. 1Mirzə Məhəmməd Axundov. Sədi Vəqqas, Gəncə, Əhməd Hacı Həsənzadə mətbəəsi, 1911. 2 Zi şiri-şotor xordəni susimar, Ərəbra ba cahi rəsidəst kar: Ka təxti-kayanra konəd arizu, Tfu bər tö ey çərxi-gərdun, tfu! Tərcüməsi: Dəvə südü içib, kərtənkələ yeyən Ərəbin işi o yerə çatıb ki, Kəyan taxtı əldə etmək arzusundadır, Fırlanan fələk sənə lənət olsun, lənət! 364 O zamanın əyləncəli roman və dramlarında dəb düşdüyü kimi, bu əsərdə də ictimai hadisələrlə müvazi sevgi macərası cərəyan edir. Ərəb ordusunda sərkərdə Zərraf əsgər qızı Müslümə ilə sevişir. Ancaq bu məhəbbət vəzifə sevgisindən, "işdən" sonraya qoyulur. Müslümə sərkərdəni sevsə də zahirdə onun xahişlərinə qulaq asmır, o nəyi isə gözləyir. Gözlədiyinin nə olduğun axırda ordu qalib gələndə bilirik. Zərraf İran ordu komandalarından olan pəhləvan Dərəfşi-Kaviyanin başını kəsib gətirir, sevgilisinin ayağı altına ataraq məğrurluqla deyir: "Al, budur iranlıların milyonlarca qiyməti olan, əsla basılmaz deyib, etiqad etdikləri Dərəfşi-Kaviyani, sənin, sən Müslümənin ayağının altındadır. Məndən istədiyin də bu deyilmi idi? İndi məni sevdiyini söyləməzsənmi. Söylə, söylə?". Ancaq burada Müslümə məhəbbətini izhar edərək "aşiqanə bir tövr ilə" "sevirəm" deyir. Müəllif ictimai münaqişələri sxemaya düzdüyü, canlı insanlar əvəzinə əmr ilə, müəllifin işarəsi ilə oyan-buyana hərəkət edən bu və ya başqa söz deyən əşxas yaratdığı kimi, gənclər arasındakı sevgini, bu təbii və insani ehtiyacı da əsgəri vəzifəyə çevirmiş, qurutmuş və sadələşdirmişdir. "Sədi Vəqqas" pyesində, zahirən "hər şey öz yerindədir". Vuruşan cəbhələr, qəhrəmanlar, qoşunlar, ixtilafiar, monoloqlar, mükalimələr, səhnə tələbləri və sairə. Ancaq bir şey, əsas bir şey sənətə məxsus olan daxili hərarət, ürək, alovlu hiss yoxdur. Hiss ilə, ilham ilə yox, soyuq mühakimə ilə tərtib olunmuş olduğu halda dərhal gözə çarpır. Buna görə də "Sədi Vəqqas" səhnədə qoyulanda və çap edilib yayılanda heç bir rəğbət qazanmadı. Buna nisbətən müəllifin "Analıq" faciəsi 1 miyana bir səviyyədə yazılmış əsərdir. 1 Mirzə Məhəmməd Axundov. Analıq, 1916. Əlyazması Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun əlyazmaları şöbəsindədir, inv. № 222. Yüklə 2,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|