Microsoft Word Hazir. Mir c?Lal doc ?d?bi m?k
Yüklə 2,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
5 S. Vurğundan da eyni dərinlikdə, eyni vüsət və vəcdlə yazırdı. Ən çox maraq göstərdiyi sənətkarlar isə M.Füzuli ilə C. Məmmədquluzadə idi. 1940-cı ildə nəşr olunmuş “Füzulinin poetik xüsusiyyətləri” kitabı və onun təkmilləşdirilərək “Füzuli sənətkarlığı” (1958) adlandırılmış variantı indi də bu poeziya dahisi haqqında ən dəyərli mənbələrdəndir. Romantik Füzuli hələ nisbətən cavan Mir Cəlalı sehirləmişdisə, sonralar ahıl çağlarında realist Mirzə Cəlil onu daha artıq təsirləndirmişdi. O, Füzuli eşqinin fəlsəfi-estetik dərinliyini və zərifliyini böyük fəhmlə kəşf edə bildiyi kimi, Mirzə Cəlil dərdinin də gülüş təzahürünü, qəhqəhəli fəryadlarını xüsusi həssaslıqla duya bilmiş və dərin, dəqiq təhlilə cəlb etmişdir. Ədəbiyyat tarixi və ədəbiyyat nəzəriyyəsi sahəsindəki kamil biliyi və üstəlik də zəngin yazıçılıq təcrübəsi onun elmi təhlillərinə xüsusi vüsət verirdi. Bütün bunlardan əlavə Mir Cəlal müəllimdə bədii materialın məğzinə, ruhuna, müəllif fıkrinin dərinliklərinə nüfuz etmək, dəfələrlə haqqında bəhs olunmuş əsərlər barədə tamam yeni mülahizələr söyləmək və çox dəqiq, həssas təhlil aparmaq bacarığı var idi. Özü də ən mürəkkəb fıkirləri belə elə sadə, aydın nəzərə çatdırırdı ki, lap adi oxucu üçün də anlaşıqlı olurdu. Mir Cəlal müəllimin təhlil texnikası, üslubu son dərəcə orijinal idi. Bədii təhkiyədə olduğu kimi, elmi-nəzəri təhlildə də o, çox konkretdir, dəqiqdir, lakonikdir. Quru, mücərrəd mühakimə və xüsusən zahiri effekt naminə olan sünipafos Mir Cəlal müəllimin elmi mülahizələrinə və təhlillərinə yaddır. Mir Cəlal müəllim bədii yaradıcılığın mahir diaqnostiki idi. Uzun və dolaşıq ehtimallara, yaxud qəliz və mürəkkəb istilah- 6 lar düzümünə, düyününə uymadan həmişə çox aydın, konkret və orijinal nəticələr söyləməyə cəhd edir, əsaslı, sübutlu, inamlı hökmlər verirdi. Ən başlıcası da odur ki, onun fikirləri möhkəm, həyati və estetik məntiqlə əsaslandırılır. Bu təhlillərdə müəyyən emosionallığa, bəzən bədii təhkiyəni andıran obrazlı deyim tərzinə də təsadüf olunur. Amma zəruri məqamlarda və çox təbii şəkildə. Hətta tədqiqat obyektinin xarakterinə uyğun olan kinayəli intonasiyalar da bu təhlil üçün yad deyildir. C.Məmmədquluzadə, M.Ə.Sabir, Ə.Haqvərdiyev kimi satiriklərin əsərlərindəki tənqidi mətləbləri qabarıq nəzərə çatdırmaq və onlara aydın, təsirli münasibət bildirmək üçün məhz belə üsullardan istifadə olunmuşdur. Mir Cəlal müəllim fikir dərinliyinə və dəqiqliyinə, məna dolğunluğuna və ifadə aydınlığına xüsusi diqqət yetirərdi. Onun “Klassiklər və müasirlər”', “Gülüş bədii silah kimi”, “C.Məmmədquluzadə realizmi haqqında”, prof. P.Xəlilovla yazdığı “Ədəbiyyatşünaslığın əsasları”, prof. F.Hüseynovla yazdığı “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı” kitablarında, yüzlərcə elmi məqalələrində məhz bu üslub əsasdır. Təcrübə göstərir ki, çox vaxt görkəmli alimlərin maraq dairəsi müəyyən tarixi - mərhələvi mahiyyətdə olur; ədəbiyyat tarixinin hər hansı bir dövrü, mərhələsi başlıca maraq obyekti, mənbəyi seçilir. Şübhəsiz, bunun da üstün cəhətləri vardır. Lakin elə alimlər də məlumdur ki, onlar üçün bu cəhət səciyyəvi deyildir. Mir Cəlal müəllim orta əsrlərdən başlamış lap müasir dövrə qədər bir sıra görkəmli sənətkarlara aid dəyərli əsərlərin müəllifıdir. Bu bir cəhətdən Mir Cəlal müəllimin Azərbaycan ədəbiyyatına mükəmməl bələdliyi, çox geniş erudisiyaya, maraq dairəsinə malik olması ilə əla- 7 qədardırsa, digər tərəfdən (bəlkə də başlıca olaraq) onun yüksək səviyyəli ədəbiyyat nəzəriyyəçisi olması ilə izah edilə bilər. Həqiqi ədəbiyyat nəzəriyyəçisi isə milli ədəbiyyatın təkamül prosesini, mərhələlərini və əlamətdar xüsusiyyətlərini dərindən, sistemli bilməlidir. Mir Cəlal müəllim də məhz belə zəngin, ensiklopedik biliyə malik çoxcəhətli alim idi. Onun namizədlik dissertasiyası Füzuliyə həsr olunduğu halda, doktorluq əsəri “Azərbaycanda ədəbi məktəblər (1905-1917)” adlanır. Bu əsərdə müxtəlif ədəbi metoda, müxtəlif bədii üslublara əsaslanan bir sıra görkəmli sənətkarın yaradıcılığı tarixin və dünyagörüşlərin mürəkkəb təzadları fonunda geniş nəzəri təhlilə cəlb edilmişdir. 1946-cı ilin dekabrında tamamlanmış və 1947-ci ildə uğurla müdafiə olunmuş bu dissertasiya işi Mir Cəlal müəllimin kamil bir alim kimi formalaşma prosesinin uğurlu yekunu, nəticəsi kimi də qiymətləndirilə bilər. Məlum olduğu kimi ötən əsrin əvvəlləri, xüsusən 1905-1917-ci illər kiçik zaman kəsiyi olsa da, milli ədəbiyyatımızın bəlkə ən qüdrətli, zəngin və mürəkkəb dövrü kimi səciyyələnə bilər. Məhz bu zaman təxminən minillik ədəbiyyatımızın romantik və realist ənənələri görünməmiş, qəribə bir təkamül və novatorluq zirvəsinə çataraq bütün əvvəlki əsrlərin təcrübələrini bütün sonrakı zamanların ədəbiyyatına əmanət etdi; ədəbiyyatımızın gələcək nailiyyətlərinə sarsılmaz milli zəmin yaratmış oldu! XX əsrin əvvəllərində milli ədəbiyyatımızın həm realist, həm də romantik inkişafında həlledici ideoloji-estetik keyfiyyət dəyişikliyi yarandı, eyni zamanda bir növ nəzəri və əməli istiqamət proqramları da müəyyənləşdi. Məhz bu dövrün ideoloji-bədii xarakterini, mürəkkəbliklərini və sənət xarüqələrini sistemli və mükəm- Yüklə 2,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|