Microsoft Word Hazir. Mir c?Lal doc ?d?bi m?k
Yüklə 2,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
8 məl nəzəri təhlildən keçirmək, ədəbiyyatımızın həm klassik ənənələrini, həm böyük novatorluq yaranışlarını, həm də sonrakı ədəbi prosesin təkamül proqramlarını müəyyənləşdirmək üçün son dərəcə aktual, mühüm (həm də müşkül!) bir vəzifə idi... “Azərbaycanda ədəbi məktəblər (1905-1917)” adlı əsərində Mir Cəlal müəllim həm geniş məlumatlı ədəbiyyat tarixçisi, həm də bədii faktları nəzəri ümumiləşmələr əsasında sistemləşdirən və səciyyələndirən mahir ədəbiyyat nəzəriyyəçisi kimi çox dəqiq təhlillər aparmışdır. Mir Cəlal müəllim bu əsərində dünyagörüşlər, estetik baxışlar, metod, üslub və s. cəhətdən forınalaşan və müxtəlif sənət yaxınlıqlarına əsaslanan milli ədəbi məktəblərin meydana gəlməsindən və özünəməxsusluğundan bəhs etmişdir. Ədəbiyyat nəzəriyyəsinin bir sıra problemləri kimi ədəbi məktəb anlayışı da müxtəlif vaxtlarda, məqamlarda müxtəlif məzmunlarda başa düşülmüşdür. Ədəbi məktəb anlayışı əsas etibarilə hər hansı bir böyük sənətkarın yaradıcılığının təsiri ilə yazıb-yaradan, onun ənənələrini davam və inkişaf etdirən ədiblərin ideya-estetik yaxınlığı, ümumiliyi kimi başa düşülür. Mir Cəlal müəllim də ədəbi məktəblərdən bəhs edərkən mahiyyətcə həmin prinsipə əsaslanmışdır. Lakin o, ədəbi məktəb anlayışını bəzən müxtəlif modifikasiyalarda, fərqli şəkillərdə, modellərdə ədəbiyyat tarixi faktlarına aid etmişdir. Mir Cəlal müəllimin bu əsərində ümumilikdə ədəbi məktəb anlayışı daha çox ədəbi platforma birliyi və ədəbi təsir mənalarında işlədilmişdir. Dünyagörüşlərdəki yaxınlıq, inikas tiplərinə görə uyğunluq (realist, romantik) və bədii üslub komponentləri əsasında bəzən 9 də (şərti mənada) müxtəlif ədəbi məktəblərin mövcudluğundan bəhs olunmuşdur. Məhz bu zəmində eyni tarixi dövrdə yaşamış sənətkarların yaradıcılıq səciyyəvilikləri müqayisələr, paralellər əsasında daha qabarıq, konkret və əsaslı nəzərə çatdırılmış, onların qüvvətli-zəif cəhətləri, ənənəvi-novatorluq keyfiyyətləri, fərdi-ümumi xüsusiyyətləri tarixilik və müasirlik meyarları əsasında qiymətləndirilmişdir. Bu əsərdə bəlkə ən əhəmiyyətli cəhət isə ondan ibarətdir ki, Mir Cəlal müəllimin bir sıra klassiklərimizin dünyagörüşündəki və bədii yaradıcılığındakı özünə-məxsusluq, orijinallıq və mürəkkəbliklər haqqında fikirlərini bilmək imkanı yaranır; həmçinin onun bir sıra ədəbiyyat hadisələri, faktları barədə münasibəti aydınlaşmış olur. “Azərbaycanda ədəbi məktəblər (1905-1917)” əsərindən bəzi hissələr müxtəlif vaxtlarda müxtəlif şəkillərdə çap olunmuşdur. Xüsusilə Mir Cəlal müəllimin professor F.Hüseynovla birlikdə çap etdirdikləri “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı” adlı ali məktəb dərsliyində bu əsərdən də istifadə edilmişdir. Lakin “Azərbaycanda ədəbi məktəblər (1905-1917)” əsəri indiyədək bütövlükdə nəşr olunmamışdır. * * * Mir Cəlal müəllimin bu əsərini kitab şəklində hazırlamaq və onun redaktoru olmaq mənə təklif ediləndə, dərhal çoxdan olmuş bir əhvalat yadıma düşdü... Univərsiteti bitirərkən diplom rəhbərim rəhmətlik Mir Cəlal müəllim idi. Diplom işinin mövzusuda xalq yazıçısı Ə.Vəliyevin “Qəhrəman” romanı idi. Mir Cəlal 10 müəllim diplom işi haqqında rəyini diktə etdi və tapşırdı ki, makinada yazdırım, sonra qol çəksin. Mir Cəlal müəllimin rəyini oxudum və mənə elə gəldi ki; onun yüngülvari redaktəyə ehtiyacı var... Rəyin bəzi yerlərini üslubca “redaktə” etdim və düşündüm ki, Mir Cəlal müəllim belə xırda düzəlişləri sezməz, onlara diqqət yetirməz. Rəyi makinada yazdırdım və müdafıədən əvvəl Mir Cəlal müəllimə təqdim etdim. Mir Cəlal müəllim rəyi oxudu, gülümsədi və dedi: “Təhsin, rəyə qol çəkirəm, müdafiən də uğurlu olsun. Amma yadında saxla, birdə mənim yazımın üslubuna dəymə”. Mir Cəlal müəllim həmişə olduğu kimi öz fikrini beləcə böyük səmimiyyətlə, mədəniyyətlə və pedaqoji taktla bildirdi. İndi mənə Mir Cəlal müəllimin samballı bir əsəri redaktə üçün təqdim olunurdu. Şübhəsiz, bu çox böyük məsuliyyət və diqqət tələb edirdi. Dissertasiya təxminən 60 il əvvəl yazıldığı üçün ilk növbədə onu sovət, dövrü ideologiyasının təzahürlərindən azad etmək lazım idi. Bu ideologiya isə, xüsusən, humanitar tədqiqatlara çox qüvvətli şəkildə, dünya görüş səviyyəsində sirayət etmişdi. Buna görə də o zamankı başqa əsərlərdə olduğu kimi Mir Cəlal müəllimin əsərində də bəzi ədəbiyyat faktlarına və bir sıra ədiblərin yaradıcılığına əsərin yazıldığı illərin tələbləri baxımından tendensiyalı münasibət mövcud idi. Vəziyyəti yüngülləşdirən o idi ki, Mir Cəlal müəllim “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı” dərsliyi üçün dissertasiyasından götürmüş olduğu bölmələri ideoloji baxımdan da müəyyən dərəcədə redaktə etmişdi. Lakin onda da sovət ideologiyası hələ mövcud idi. Demək, istər həmin bölmələri, istərsə də dərsliyə düşməyən digər hissələri (belə hissələr isə çoxdur) redaktə zamanı bu günün ic- Yüklə 2,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|