Microsoft Word Hazir. Mir c?Lal doc ?d?bi m?k
Yüklə 2,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təhsin Mütəllimov
- Ağla ey şiə, nə qədər olsa macal, Bu əzadə şəbü ruzu, məhu-sal. Vay ol kəsə ki, rehlət edə bu cəhanidən
14 Klassik sənət əsərləri kimi böyük elm yadigarları da bütün zamanlar üçün gərəklidir, əhəmiyyətlidir. Mir Cəlal müəllimin “Azərbaycanda ədəbi məktəblər (1905-1917)” əsəri də XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatını öyrənənlər, tədqiq edənlər üçün daima vacib və nüfuzlu elmi mənbə olacaqdır. İndiyədək yalnız bir dissertasiya nüsxəsi olub kitabxanada oxuna biləcək bu əsər, indi geniş auditoriya qazanmış olur, ədəbiyyat elmimizin çox dəyərli bir nümunəsi kimi gələcək tədqiqatçıların ixtiyarına verilir. Gözəl alim, böyük pedaqoq Mir Cəlal müəllimin bu da bir xeyir- duası olsun!.. Təhsin Mütəllimov 15 Müqəddimə 1 Haqlı olaraq yeni dövrün Azərbaycan ədəbiyyatını böyük ədibin adı ilə “Molla Nəsrəddin dövrü” ədəbiyyatı adlandırırlar. Molla Nəsrəddin (Cəlil Məmmədquluzadə) - bu adın özü maarifçi demokrat ədəbiyyatımıza sima və sifət vərən bir simvol olmuşdur. Bu ad çəkildimi, ədəbiyyatda siyasi ideyaların çarpışması dövrü, müasir, mübariz, həqiqi həyat ədəbiyyatının güclü və cəsarətli bir axınla hücuma keçməsi dövrü təsəvvürdə canlanmış olur. Nizami, Füzuli kimi klassikləri müstəsna tutsaq, Mirzə Fətəli Axundova qədər, müəyyən dərəcədə hətta ondan da sonra Azərbaycanda klassik Şərq şeiri üslubunda, yarım sxolastika istiqamətində olan, aşıq-məşuq duyğularını tərənnüm edən gül- bülbül, mey-məzə, hicran-vüsal şeiri dəb düşmüşdü. Keçən əsrin axırları və əsrimizin ilk on ili ərzində yazan bir çox şairlərin S.Ə.Şirvani, Ə.Nəbati, Natəvan, Azər, Müniri, Mirzə Həsib Qüdsi, Ləli, Qumru, Raci, Sərraf kimi şairlərin əsərlərində az bir istisnanı nəzərə almasaq məzmun, mətləb köhnə idi. Bu şeir qədim və orta əsrlərdəki məzmun və şəkil parlaqlığını itirmişdi. Bu şeirin ən böyük “vətəndaşlıq” xidməti, həm də bəşəri xidməti köhnə cəmiyyətdə ağır, uzun və tükənməz bəlalara düçar olan insanın, şəxsiyyətin, maddi və 16 mənəvi məhrumiyyətlər içində çırpınan fərdin dərdini tərənnüm etməkdən, həssas adamların qəlbindən qopan fəryadları səbt edib saxlamaqdan, insanın dəruni, mənəvi həyatının bədii tarixçəsini yaratmaqdan ibarət olmuşdur. İnsan təbiəti və fitrəti ilə azad, sərbəst yaranmışdır. Ağa-qul cəmiyyətinin ağır kötəklərinə məruz qaldıqca qəlblərin dərdi böyük, ümumi və çəkilməz olmuşdur. Bu dərdin ifadəsinə şiddətli ehtiyac duyulmuşdur. Bu, qoca Şərqin musiqisində və şeirində daha açıq ifadə olunmuşdur. Sonralar saray zadəganları və ruhanilər şeirin bu məzmununu da dəyişməyə, qəzəldə olan demokratik təsiri boğmağa çalışmış və müəyyən dərəcədə müvəffəq də olmuşlar. Qəsidəçiliyin, mərsiyə ədəbiyyatının rəvac tapması, insanın, istismar dünyasında çırpınan aşağı təbəqələrin ictimai arzularına dini rəng və məna vərmək, ağlamağı acizlik və yazıqlıq kimi yox, “mömünlük”, “hünər” və “savab əməl” kimi qələmə vərmək bu dəyişmənin, saray-ruhani təbliğatının meyvəsi idi. Son əsrdə İranda olduğu kimi, Azərbaycan şairləri arasında da mərsiyə, növhə, sinəzən və s. müsibət mahnıları böyük şöhrət tapmışdı. Daxil, Qumru, Raci, Sərraf, Dilsuz, Pürqəm, Şükuhi, Dilxun, Ləli, Çakər, Mirzə Səməndər kimi şairlər var qüvvələrini sərf edərək, söz sənətinin bütün üsullarından, bədii vasitələrin hər növündən istifadəyə çalışaraq camaatı ağlatmış, dünyadan əl üzməyə, axirət fıkri ilə, cənnət xəyalı ilə yaşamağa çağırmışlar. “Dünya evində hər nə edərsən, keçər gedər”, “Bu dünya fanidir - fani, Bu dünyada qalan hanı”, “İsgəndər tək əzizim çulğasan gər mülki-dünyanı, Əlin boş, bihəşəm dünya evindən köçməyə dəyməz”... Belə sözlərlə avamları nəinki mübarizədən uzaqlaşdırmış, hətta adamları gündəlik məişət, güzəran üçün çalışmaq həvəsindən də salmışlar. Mərsiyə şeirinin ustalarından olan dərbəndli Qumra (1819- 1892) bir varlının çağırışı ilə ömrünü növhə yazmağa 17 sərf etmişdir. O, divanını təb ilə ağlın uzun-uzadı bir dəyişməsi ilə başlayır. Axırda “Kərbəla eşqinə uyan təb” ağlın mühakimələrinə gülərək qalib gəlir: Adəm ilən bəhayim içrə nə fərq, Başda həvayi-eşqi-ruxi-dilbar olmasa... Almazla dangü dirhəmə şur olmayan başı, Ta zövqi eşqilən o başa dəftər olmasa... 1 Dilsuz şiələri müttəsil, gecə-gündüz ağlamağa çağırır: Ağla ey şiə, nə qədər olsa macal, Bu əzadə şəbü ruzu, məhu-sal. Vay ol kəsə ki, rehlət edə bu cəhanidən, Bir dəst-xətti olmaya sahibzəmanidən... 2 Qəzəl ədəbiyyatının rübabi təsiri də beləcə zəifləməkdə idi. Buradakı hisslər süniləşmiş, surətlər köhnəlmiş, çeynənmiş, ikrah oyatmaq dərəcəsinə gəlib çıxmışdı. Belə əsərlər ömrünü eyş- işrətdə keçirən mülkədar və tuccar nümayəndələrinin zövqünü oxşasa da, zamana şeiri olaraq səhnədən çəkilməkdə idi. Qəzəlxan şairlərin yaradıcılığında meydana gələn və sürətlə yayılan həcv, satira meylinin özü şeirə olan yeni ictimai sifarişin zəif olsa da, bir səsi idi. Əgər mərsiyə məscid, minbər malı, rəsmi dini məclis söhbəti idisə, həcvlər el malı, camaatın öz içində sərbəst oxunan ağızdan-ağıza gəzib, xan və bəyin, müctəhid və ya qazinin pis əməllərindən xəbər vərən, adamlarda gülüş və tənqid hissi oyadan, “senzura”-nın əli çatmayan nümunələr idi. 1 Kənzül-Məsaib. Təbriz, 1300 /hicri/, səh. 11. 2 Divani Dilsuz. Təbriz, 1281 /hicri/, səh. 38. Yüklə 2,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|