Microsoft Word Hikmet 15. doc
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
F əlsəfə 81 “T ədqiqatçı-2” raketlərini hazırlamış və bu raketləri 2008-ci ildə kosmosa gönd ərmişdir. O kosmosa peyk göndərən 11-ci ölkə olmuşdur. İran qeyri-neft sahəsini inkişaf etdirməklə bu sahədə ixracatı artırmağa müv əffəq olub ki, carı ildə ölkənin qeyri-neft məhsulları 166 ölkəyə ixrac edilmi ş və ixracatın həcmi 24 milyard dollardan çox olmuşdur. İranda savadlı insanların sayı 95 faizə bərabərdir. YUNESKO-nun son statistik m əlumatlarına əsasən, dünyada 1994-2004-cü illərdə yaşlılar arasında savadlılıq h əddi 76 faizdən 82 faizə çatmışdır. İranda bu göstəricinin sürətlə artması savadlılı ğın indiyədək görünməyən həddə çatmasının nişanəsidir. Bu isə 20 il önc ə milyonların qəlbinə köçmüş imam Xomeyninin ədalət və inkişaf bar əsində yadigar qalan baxışlarının parlaq bir təzahürüdür. 82 Щикмят Din şünaslıq Tahir ə Nurəliyeva “S ƏHİFEYİ-KAMİLƏ” ƏSƏRİNİN V ƏQF OLUNMUŞ NÜSXƏLƏRİ Dünyada mövcud olan böyük sivilizasiyalar arasında müs əlman xalqlarının yaratdı ğı mədəniyyət öz zənginliyi və əzəməti ilə seçilir. Böyük m ədəniyyətlərin əsas göstəricilərindən biri burada olan elmi və yazılı irsin s əviyyəsi və əhatə dairəsidir. Bu baxımdan İslam sivilizasiyası ilə rəqabət edə bil əcək ikinci mədəniyyət yoxdur. Müsəlman xalqlarının üç dildə–ərəb, fars və türk dill ərində yaratdıqları yazılı mədəniyyətin min dörd yüz il yaşı vardır. Dünyanın heç bir sivilizasiyasında bu q ədər əlyazma kitabı yoxdur. Şərq xalqlarının yazılı abid ələri təkcə Quran, hədis, təfsir, kəlam, fəlsəfə, fiqh, ədəbiyyat, dil və filologiya sahələrini deyil, təbiət və dəqiq elmləri (kimya, fizika, mineralogiya, riyaziyyat, h əndəsə, nücum, təbabət, dərmanşünaslıq və s.) əhatə edir. Aparılan hesablamalara görə hal-hazırda dünyanın muzey, kitabxana v ə şəxsi kolleksiyalarında 1milyon 200 min ərəbcə, 400-500 min farsca, 150- 200 min türkc ə əlyazma nüsxəsi mövcuddur. Əlyazma nüsxələri daha çox Türkiy ə, İran, Misir, Pakistan, Hindistan, Orta Asiya və Qafqaz ölkələri ilə yana şı, Rusiya, Avropa və başqa regionlarda saxlanılır. Təəssüflər olsun ki, ayrı-ayrı tarixi dövrl ərdə çoxlu sayda əlyazma nüsxələri məhv olub və ona görə yuxarıdakı r əqəm daha çox təxmin edilir və başqa bir yandan Şərqin bu zəngin elmi-m ədəni xəzinəsinin ən nadir incilərini əcnəbilər yağmalayaraq aparmışlar. Akademik N. İ.Konradın vaxtilə söylədiyi kimi, Avropada şərqşünaslıq elmi, yazılı abid ələri öyrənmək zərurətindən yaranmışdır. Şərqin elm, m ədəniyyət və ədəbiyyat tarixinin keçdiyi inkişaf mərhələlərini tədqiq edib onun gerç ək mənzərəsini yaratmaq üçün əlyazmalar ilkin qaynaqlar kimi böyük d əyərə malikdir. Keçmişin sənədli yaddaşı sayılan bu abidələrin çox maraqlı taleyi olub. Onlar əldən-ələ, eldən-elə, ölkədən-ölkəyə keçməklə günümüzədək saxlanıb. Əlyazmaların vərəqlərində rast gəldiyimiz çoxsaylı qeydlər, şəxsi və ya kitabxana möhürl əri, vəqf yazıları və möhürləri onların bioqrafiyasını öyr ənmək baxımından çox əhəmiyyətlidir. Vəqfə dair qeydlərin müəyyən bir qismi ərəbcə, çoxu farsca və az bir qismi isə türkcə yazılıb. Əlyazmaların qorunub saxlanmasında v əqfin xüsusi rolu olub. Din şünaslıq 83 Az ərbaycan MEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda elm, ədəbiyyat və mədəniyyətin müxtəlif sahələrinə dair nəfis yazılı abidələr saxlanılır. Yazılı abid ələr yarı-ayrı dövrlərdə yaşayıb-yaratmış şəxslərin, xüsusil ə alim, yazıçıların, fəaliyyəti nəticəsində meydana çıxmış qorunub saxlanılmı ş, mühafizə edilərək müxtəlif yollarla xəzinəyə verilmişdir. Yazılı abid ələrin tədqiqi Şərq xalqlarının eləcə də Azərbaycan xalqının keçmi ş tarixini onun dünya mədəniyyətinə bəxş etdiyi zənginliyi öyrənmək baxımından çox aktualdır. Az ərbaycanda onun müxtəlif regionlarında çoxlu şəxsi əlyazma kolleksiyaları, kitabxanaları mövcud olmu şdur. Sahibinin mədəni səviyyəsini göst ərən və onların elm, ədəbiyyat xadimi kimi formalaşmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edən bu kolleksiyalar, müəlliflərin aftoqraflarını, şəxsi əsərlərini tanıtdırır əsərlərini yazarkən hansı mənbələrə istinad etdiyini aşkara çıxarır, əsər üzərində necə işlədiklərini, bu əsərlərin variantlarını nəşrlərini mü əyyən edir. Kolleksiyalardan gələn abidələrin bir hissəsi vəqf olunmuş əlyazmalardır. Vəqf olunmuş əlyazmalardan danışmadan öncə, yeri gəlmişkən v əqf və onun mahiyyəti, ənənəsi haqqında danışmaq, qısa məlumat vermək lazımdır. “V əqf” ərəb sözü olub “bir yerdə durmaq”, “sakin olmaq”, hər hansı bir əşyanı və ya mülkü, torpaq sahəsini savab bir iş kimi və ya Allah yolunda kim əsə bağışlamaq-övlada, nəsildən-nəslə, hər hansı məscidə, mədrəsəyə m əxsus etmək deməkdir. Dini və xeyriyyəlik məqsədilə dövlətin və yaxud müxt əlif şəxslərin könüllü bağışladığı daşınar-daşınmaz əmlak vəqf adlanır. V əqf olunmuş hər hansı bir əşya, əmlak nə satıla, nə bağışlana, nə də girov qoyula bil ərdi. Vəqfin yaranma tarixi İslamın ilk dönəminə VII-VIII əsrlərə aid edils ə də, tarixçi alimlər bir çox mənbələrə əsaslanaraq vəqfin ictimai kökü m əbəd təsərrüfatı-ictimai təsərrüfat forması kimi cəmiyyətə ibtidai icma dövründ ən keçdiyini söyləyirlər. Məbəd təsərrüfatı 1 İslama qədərki, xiristian dinin ə məxsus termindir. Vəqf etmək ənənəsi orta əsrlərdə əsasən müsəlman ölk ələrində daha geniş yayılmışdır. V əqfi idarə edən şəxs “mütəvəlli” və ya “nazir” adlanırdı ki, onun da v əzifəsi gəlirin toplanmasına nəzarət etmək idi. Bu vəzifə irsi də ola bilərdi. V əqfin tarixi haqqında nisbətən geniş məlumat bu sətirlərin müəllifinin müxtəlif m əqalələrində verilmişdir. V əqf olunan hər hansı bir əmlak, yaxud bir şey, xüsusilə kitablar xalqın ümumi m ənafeyi üçün nəzərdə tutulardı. Əgər bir kitabxana məscidə yaxud m ədrəsəyə vəqf edilirsə, bu kitabları kənara çıxarmağa kimsənin ixtiyarı yox 1 Храмовой сообственностъ Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|