Microsoft Word Hikmet 15. doc
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
86 Щикмят 1b,2a v ərəqləri rəngli ünvanla bəzədilmişdir. Adı, ünvanı qızılı mür əkkəblədir. Haşiyələrdə duaların sayı ərəb rəqəmləri ilə göstərilmişdir. Əlyazmanın 79-83-cü səhifələri olmadığından həmin vərəqlərin yerinə b ənövşəyi rəngdə 4 vərəq yapışdırılmışdır. Lakin vərəqlər boş qalmışdır. Titul v ərəqinə basılmış möhür oxunmur. 1a vərəqində “vəqf” qeydinin t ərcüməsi belədir: “Ağlım başımda olduğu halda şəriət qanunu ilə “Səhifeyi- kamil ə”ni vəqf etdi, Mirzə Məhəmməd Səid, Mirzə Məhəmməd Mirzə Şirin adı il ə məşhurdur”. Əlyazma sondan naqis olduğu üçün katibi və tarixi bəlli deyil. Sonda t əvəllüd tarixi verilmişdir. “Kərbəlayi Əhməd oğlu anadan oldu 25 cəmadül sani ayı (18 iyun), 1195(=1780)-ci ild ə”. Əlyazmanın katibi və tarixi haqqında məlumat yoxdur. Paleoqrafik əlamətlərinə görə onu XVII əsrə aid etmək olar. H əzrət Səccadənin “Səhifeyi-kamilə” əsərinin vəqf olunmuş nüsxələrinə ayrı-ayrılıqda n əzər salsaq, onların din tarixini öyrənmək və paleoqrafik c əhətdən maraqlı mənbə olduğu aydınlaşır. Əlyazmalar İnstitutunda olan bütün formatlardan əlyazmalar bir-bir n əzərdən keçirilir, vəqf möhürü və vəqf qeydləri vasitəsilə müəyyənləşdirilərək qeyd ə alınır. Həmin əlyazmaların tədqiqi nəticəsində kim tərəfindən və yaxud kim ə vəqf edildiyi, neçə-neçə vəqf və möhür sahibləri aşkarlanır. Bundan başqa, burada saxlanılan v əqf olunmuş nüsxələrin ayrıca kataloqu hazırlanıb çapa t əqdim edilmişdir. Şübhəsiz ki, gələcək araşdırmalarda vəqf olunmuş əlyazmaların tərkibi və mövzusu d əqiqləşdiriləcək və müsəlman Şərq xalqlarının bu zəngin xəzinəsi elmi ictimaiyy ətə çatdırılacaq. ƏDƏBİYYAT: 1. Az ərbaycan tarixi, Bakı, 1398. II c. s.217 2. Петрушевский И.П. Вакфные имения Ардабильского мазара в XVII в. Труды Инс. Истории АН. Азерб. ССР, Баку, 1947. т.I. 3. T.Nur əliyeva. Vəqf olunmuş əlyazmalar tarixində, Tarix və onun problemləri. Bakı, 1999, №2. s.70. 4. M ərəsi, Ic., №5,19; Vc., 367. 5. ƏYİ, əlyazma, B-583/1029. 6. ____//_____ B-3319/4944. 7. ____//_____ B-5335/6960. 8. ____//_____ B-535/2153. Din şünaslıq 87 Rövşən Fətişoğlu «KИТАБИ-ДЯДЯ QОРГУД» ДАСТАНЫНДА ДИНИ ДЦНЙАЭЮРЦШЦ Biz dцnyadan gedяr olduq Qalanlara salam olsun!... Yunis Иmrя VЫЫ-ЫX яsrлярin yazыlы qaynaqlarыndan olan «Kitabi-Dяdя Qorqud» dastanы oьuz soyumuzun tarixi keчmiшini яks etdirяn qяhrяmanlыq sаlnamяsi, olduqca zяngin vя mюhtяшяm mяdяniyyяt abidяsidir. Azяrbaycan шifahi vя yazыlы яdяbiyyatыnыn яvяzsiz nцmunяsi kimi, dastan azяri-tцrk qяhrяmanlыq mяfkurяsini tяqdim etmяklя yanaшы, boydan- boya milli vя bяшяri dяyяrlяri dя юzцnяmяxsusluьu ilя seчilяn orijinal bir цslubda tяrяnnцm etmяkdяdir. Dastan qяhrяmanlarыnыn milli vя dini юzцnцdяrki sцjet цzrя mifdяn reallыьa doьru tarixi inkiшaf xяtti cыzыr, konkret zaman kяsiyindя maddi vя mяnяvi sintez tяшkil edяrяk xяlыtяlяшir. «Kitabi-Dяdя Qorqud»un mяnяviyyat дяйярляри onun poetik ruhu, iч dцnyasынdа якс олунур. Dastanыn dыш dцnyasы - maddeyi tarixi isя zamanla baьlы olduьundan daha konkretdir. Bu tarix eramыzыn VЫЫ яsridir. Eramыzыn ЫX яsrinя qяdяr davam edяn bu dюvr Azяrbaycanda İslam dini mяfkurяsinin yayыlыb mюhkяmlяnmяsi vя hakim rяsmi ideologiyaya чevrilmяsi ilя xarakte- rikdir. «Dяdя-Qorqud» qяhrяmanlarыnыn dini gюrцшlяrыnin formalaшmasы prosesini izlяyяrkяn dюvrцn hadisяlяrinя, İslam dininin yayыlma mexanizminя nяzяr salmaq hяm dя ona gюrя vacibdir ki, dastanыn dinimizin ideyalarыnыn tяsirinя mяruz qalmasы vя onun cazibя mяkanыna daxil olmasы просеси anlaшыlsыn. Elя bu mяqsяdlя dя qayыdaq VЫЫ-ЫX яsrlяrя. «Яrяb ordularы 642-ci ildя Sasani ordularыnы darmadaьыn etdikdяn sonra, Sasani шahlarыnыn яfsanяvi sяrvяtlяrindяn baшqa, Sasanilяr Иranыnыn bцtцn яrazilяri dя onlarыn яlinя keчdi». Nяhяng imperiyanыn tяrkib hissяsi olan Azяrbaycan яrazilяrindя 88 Щикмят яrяblяrin gяtirdiklяri yeni dinя mцnasibяt mцxtяlif oldu. Шimal vя Arran яhalisinin rяsmi dini xristianlыq, cяnub яrazilяrindя mяskunlaшan яhali isя atяшpяrяst idi. Шimal bюlgяlяrindя vя Arranda yaшayan яhaliyя yeni dini qяbuletdirmя siyasяtindя яrяblяr liberal mюvqedяn чыxыш edirdilяr. Belя ki, hяmin яrazilяrdя yaшayan яhali «Kitab яhli» sayыlыrdы. Cяnub bюlgяlяrinя mцnasibяtdя isя яrяblяr daha чox tяzyiq taktikasыndan istifadя edir, rяsmi din olan zяrdцшtilik sыxышdыrыlыr, atяшpяrяstlik vя чoxallahlыlыq tяqib olunurdu. «Azяrbaycanыn dehqan-feodallarы яvvяllяr юz ata-babalarыnыn dinini mцdafiя etmяyя cяhd etmiш olsalar da, чox keчmяdяn yяqin etdilяr ki, юz яvvяlki imtiyazlarыnы saxlamaq цчцn onlara ancaq юlkяdя hakimiyyяti яlя keчirmiш яrяblяrlя яmяkdaшlыq etmяk qalыr. Buna gюrя dя Azяrbaycanыn feodal aristokratiyasыnыn İslam dinini qяbul etmяsi prosesi чox tez baшa чatdы». B.Bartold qeyd edirdi ki, İslam dini zorakыlыqla yayыlmыrdы, nя xristianlar, nя dя zяrduшtilяr tяqib olunmurdular. Bяlazuri yazыr ki, xяlifяlяr яrяblяrdяn tяqaцd alan vя dыvanыn hesabыnda olan шяxslяri Azяrbaycan torpaqlarыnda yerlяшdirir vя onlara яmr edirdilяr ki, «яhalini Иslama dяvяt etsinlяr». Bцtцn Иslam tяdqiqatчыlarы qeyd edirlяr ki, яrяblяrin itaяt altыna aldыьы юlkяlяrin xalqlarы yeni dini kцtlяvi шяkildя qяbul edirdilяr, чцnki V.Rozenin dediyinя gюrя «яrяblяr юz sadяliyi vя bяsitliyi ilя яzяmяtli, yeni bir din gяtirmiшdilяr vя bu yeni din tяqib vя didiшmяlяrin tяzyiqi altыnda haldan dцшцb яzilяn kцtlяlяrin zюvqцnя ona gюrя uyьun gяlmiшdi ki, demяk olar, hяr yerdя юzцnц kцtlяlяri yadellilяrin aьыr iqtisadi zцlmцndяn azad edяn xilaskar kimi gюstяrirdi». «VЫЫЫ яsrin яvvяlяrinя doьru Иslam dini Azяrbayъanda hakim bir din olur. Azяrbaycanda İslam dinini yuxarы silk adamlarы birinci nюvbяdя vя tamamilя danышыqsыz qяbul etdilяр, чцnki belя hяrяkяt etmяklя юz imtiyazlы mюvqelяrini itirmяdilяr. Yeni din tacir vя sяnяtkarlarыn arasыnda mцvяffяqiyyяt qazanыrdы, чцnki яrяb hakim dairяlяri tacir sinfinя vя sяnяtkarlara bюyцk gцzяшtя gedir, asanlыq yaradыr vя belяliklя, onlarыn fяaliyyяtini geniшlяndirirdilяr. Kяndlilяr isя Иslam dinini qяbul etmяklя birinci nюvbяdя чalышыrdыlar ki, чox aьыr can vergisindяn xilas olsunlar, чцnki Xilafяtdя bu vergi Sasanilяr vя Bizans xяzinяsinя verilяn tюycцlяrdяn yцngцl vя az idi. Bundan baшqa kяndli Иslam dinini qяbul etdikdя xяlifя Юmяrin qanununa gюrя, mцяyyяn mцddяt xяzinяdяn hяtta illik pul mцkafatы alыrdы». Иslam dininin «Kitabi Dяdя Qorqud» qяhrяmanlarыnыn yaшадыьы gerчяk tarixi dюvrdя xalq kцtlяlяrinя, elяcя dя yuxarы tяbяqяyя belя asanlыqla Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|