92 Щикмят
Kяrbяla hadisяsinin, mяsum imamlarыn xatыrlanmasы юtяri hal deyil,
dastan бойu давам едир, онун ruhi qidasы, mяzmun gюzяlliyiни тямин едир.
Яshabяlяrin tяrifi, яlяlxцsus da, яmirяlmюminin Яli (я)-ыn vяsfi
«Kitab»ыn poetik yaddaшыna hopmuш, яbяdilяшmiшdir:
Qыlыnc чaldы, din aчdы mяrdlяr шahы Яli-яhsяn!
Dastan dilinin яhli-beyti «zikr etmяklя daim yaш olmasы» tяsadцfi
deyildir. Hяzrяt Яli (я) peyьяmbяr (я)-dan sonra hяm kяlamы, hяm dя qыlыncы
ilя dinimizi qцvvяtlяndirяn vя шюhrяtlяndirяn, шцcaяti, sяbri vя tяqvasы ilя onu
yaшadan ikinci bюyцk шяxsiyyяt idi.
Mцhяddislяr peyьяmbяrin (s): «Xяndяk dюyцшцndя Яlinin (я) Яmrя
(Иslamыn qatы dцшmяnlяrindяn biri) vurduьu qыlыncыn mцkafatы cin vя insin
ibadяt mцkafatыndan цstцndцr» - dediyini qeyd edirlяr.
Dastanda Qurani-Kяrimin юзял fяzilяtlяrя malik яn-Nяbя («Bюyцk
xяbяr») vя «Yа, Sin» surяlяrinin zikr olunmasы daha maraqlыдыр.
Quranыn son fяslindя «Яmmя» surяsi gюzяldir!
Hюccяlяnib dцz oxunsa «Yяsin» gюzяldir!
Hяr iki surяnin qiraяt цstцnlцklяrinin vurьulanmasы tяsadцfi deyildir.
Tяfsir alimlяrinin fikrincя, «Яmmя» (ян-Nяbя surяsindя mяqsяd
mяad-qiyamяt gцnц olsa da, peyьяmbяr (я) surяnin яvvяlinci iki ayяsinin –
«onlar (mцшriklяr) bir-birindяn nя haqda soruшurlar?». «Bюyцk bir xяbяr
(qiyamяt gцnц haqqыnda!)» tяfsirindя belя buyurmuшdur: «Bюyцk xяbяr
Яlinin vыlayяti mяsяlяsidir ki, bu barяdя onlardan qяbr evindя dя so-
ruшulacaqdыr».
«Yа, Sin»dя mяqsяd isя peyьяmbяr яleyhцssяlamdыr. Surяnin ayяlяri
dя Rяsulullaha mцraciяtlя baшlayыr. Hяdislяrdя bu surя Quranыn qяlbi
adlandыrыlmышdыr. Qiraяt цstцnlцklяrinя gяlincя, Peyьяmbяr (я) bu-
yurmuшdur: «Hяr шeyin bir qяlbi vardыr. Quranыn qяlbi dя «Yа, Sin» surяsi-
dir. Onu bir dяfя qiraяt etmяk Allah kitabыnы on dяfя oxumaьa bяrabяrdir».
Quranыn mяшhur surяlяrinин хатырланмасы dastanда
İслам вя Гуран
маарифинин ня дяряъядя йер тутдуьуну эюстярир.
Иslamla baьlы ayinlяrin, gцnlяrin, mцqяddяs yerlяrin, ziyarяtgahlarыn,
zяvvarlarыn, bir sюzlя, dini dяyяrlяrimizlя baьlы nя varsa, hamыsынын dastan
boyu tяrяnnцmц etiqad mяsяlясинин юнямини тясдиг edir.
Din
ş ünaslıq
93
Allah evinin - Mяkkяnin gюzяlliyi, hacыlarыn sяdaqяti, gцnlяrin gюzяli,
dini ayin vя mяrasimlяr, cцmя gцnlяrindя Allahыn adыna oxunan xцtbяlяr,
namaz vaxtы azanчыnыn mяlahяtli sяsi, Tanrыnыn bяnzяrsiz sifяtlяri вя
йеэанялийи Dяdя Qorqudun Онdan dilяk dilяmяsi vя s. kimi мятлябляр
dastanыn giriш hissяsindя диггятя чатдырылыр вя
İслама олан севэинин бядии
тяъяссцмц кими ифадя олунур:
Alчaq yerdя tikilibdir,
Tanrы evi Mяkkя gюzяldir.
O Mяkkяyя saь-salamat gedib-gяlsя,
Sidqi bцtюv hacыya яhsяn!
Sayыlan gцnlяrdяn cцmя gюzяldir,
Cцmя gцnц oxunanda xцtbя gюzяldir.
Qulaq asыb dinlяyяndя цmmяtя яhsяn!
Minarяdяn azan verяn azanчыya яhsяn!
... Heч kimя bяnzяmяyяn, bцtцn alяmlяri yaradan
tanrыya
-
Allaha
яhsяn!
Qeyd olunan шeиr parчasыnda qoyulan mяsяlяlяr vя onlarыn tяrbiyяvi
яhяmiyyяti gюz qabaьыndadыr. «Dяdя Qorqud»un auditoriyasы tяkcя tцrk-
mцsяlman dцnyasы чяrчivяsi daxilindя mяhdudlaшmayыb цmumbяшяri
xarakter daшyыr.
Dastanыn mцqяddimя вя mяzmunundan, forma vя xarakterindяn dя
gюrцndцyц kimi, bцtцn insanlыьa mцraciяt mяramnamяsidir.
Yalan sюz bu dцnyada olunca, olmasa yaxшыdыr.
Doьruчu adamlar yцz yaшasa yaxшыdыr.
«Kitabi-Dяdя Qorqud» bцtцn boylarda didaktik mяsяlяlяr qoyur, tяr-
bыyяdя шяriяtin fяlsяfяsini, dini-milli-bяшяri dяyяrlяri юn plana чяkir,
nяsihяtnamяlяr sюylяyir vя тярбийянин практики
əщəмиййятини йада салыр:
Qыz anadan gюrmяyincя юyцd almaz!
Oьul atadan bilmяyincя sцfrя aчmaz!
«Dяdя Qorqud» Allahы ona mяxsus sifяtlяrlя юymяyi vя юyrяnmяyi
tюvsiyя edir. Bu nюqteyi-nяzяrdяn «Qazılыq qoca oьlu Yeynяyin boyu» hey-
rяtamizdir. Mяsяlя burasыndadыr ki, Yeynяyin dюyцш qabaьы яhяdiyyяt
dяrgahыna sыьыnmasы, шяni-uca Allahыn mяdhinя sюylяdiyi шer parчasы Qurani-
94 Щикмят
Kяrimin яl-Иxlas (Yalnыz Allaha mяxsus olan sifяtlяr) surяsi ilя eyniyyяt
tяшkil edir.
Surяdя deyilir ki, «o Allah birdir, Allah (heч kяsя, heч nяyя) mюhtac
deyildir. O, nя doьmuш, nя dя doьulmuшdur, onun heч bir tayы-bяrabяri,
bяnzяri dя yoxdur!» Yeynяyin dilindяn deyilir:
Ucalardan ucasan,
Kimsя bilmяz necяsяn, яziz tanrы!
Anadan doьulmadыn,
Sяn atadan olmadыn
Heч kimin malыnы yemяdin,
Kimsяyя gцc etmяdin.
Hяr yerdя яhяdsяn,
Allahu sяmяdsяn!
...Bюyцklцkdя hяddin yox,
Sяnin boyun-qяddin yox.
Ya bяdяnin, cяddin yox!
Яслиндя бу парча щямин сурянин тцркъя тяфсири вя анламыдыр. Щеч бир
абидядя буна аналоэийа йохдур.
Иslam peyьяmbяrinin (я) hяdislяrindяn mяlumdur ki, “яl-Иxlas” surяsi
Quranыn цчdя birinя bяrabяrdir. Mяhяmmяd Hцseyn Tяbatяbainin fikrincя,
цчdя bir nisbяti цч-tюvhid, nцbцvvяt vя mяad prinsiplяri яsasыnda tюvhidi
юzцndя ehtiva edir.
Иslam peyьяmbяri (s) deyir ki, hяr bir шeyin nuru olduьu kыmi Quranыn
da nuru «qul huva-l-lahu яhяd»dir. Hяdis vя tяфsirlяrdя “яl-Иxlas” surяsinin
fяzilяtlяri, qiraяt savablarы haqqыnda чoxlu fikirlяr sюylяnilmiшdir. Pey-
ьяmbяr (s) hяr axшam “яl-Иxlas” surяsini vя mцvяzzinlяri oxuyub yatarmыш.
Allah amanыnda olub шяr qцvvяlяrdяn qorunmaq цчцn ilahi kяlam яn
етибарлы vя tяsirli silahdыr. Yeynяyin dюyцш qabaьы Allah kяlamыna sыьыnыb
tanrыdan kюmяk dilяmяsi dя bu qяbildяndir. Bu o anda baш verir ki, artыq
onun silahdaшlarы Dяli Dondaz, Dюnяbilmяz, Tцlяkvuran vя 24 vilayяtin
bяyi din dцшmяnlяrindяn olan Arшыn oьlu Dirяk Tяkura mяьlub olurlar.
Nюvbя Qazыlыq qoca oьlu Yeynяyя чatanda o, Allaha dua edir:
...Birliyinя sыьыndыm qadir Tanrы!
Qara donlu kafirя qarшы at sцrцrяm,
Ишimi sяn baшa vur, sяn kюmяk et!
Dostları ilə paylaş: |