Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
57
Bu pərdə İbn-Səlama ərə verilmiş Leylinin “Qatar” muğa- mında oxuduğu solosu ilə bitir. Dramatik cəhətdən çox gərgin, zildə səslənən bu partiyada Leylinin hədsiz dərdi, fəryadı əks edilmişdi. Sonrakı pərdələrdə Məcnun “Bayatı-Şiraz”, “Şüştər”, “Baya- tı-Kürd” kimi muğamlar ilə xarakterizə edilmişdi. Səhra səhnə- sində Məcnunun əzab və iztirabları əsasən qəmginlik doğuran “Bayatı-Şiraz” muğamı ilə ifadə edilir. Bu səhnəyə böyük təzad gətirən mərd xasiyyətli və marş ritmli Nofəlin partiyasıdır ki, “Heyratı” zərb muğamı ilə verilmişdi. Bu cür təzad yaradan di- gər hissə, Məcnunun “Leyli ilə İbn-Səlamın toyunda oxuduğu “Şüştər” muğamıdır. Bu hissədən sonra həmin muğamın əsasın- da Leyli ilə İbn-Səlamın dueti səslənir. Son pərdədə taleyindən şikayət edən Məcnun, özünün qəm- qüssəsini “Bayatı-Kürd” vasitəsilə izhar edir. Operanın ansambl nömrələrindən ən maraqlısı I pərdədəki triodur (iştirakçılar – Məcnun, anası və atasıdır). Bu trioda Ü.Hacıbəyli ilk dəfə olaraq ansamblın hər bir iştirakçısının parti- yasının fərdiləşdirilməsinə nail olmuşdur. Operanın xor səhnələri dramaturji cəhətdən böyük əhəmiy- yətə malikdir. Operanın məşhur “Şəbi-hicran” xoru əsərin proloqunu təşkil edərək, onun sanki epiqrafı olmuş və operanın ümumi əhval-ru- hiyyəsini gözəl ifadə edə bilmişdi. Xorun melodiyası xalqındır, sözləri Füzulinin “Divan”ından götürülmüşdü. Bu xorun valeh- edici melodiyası Ü.Hacıbəylini hələ seminariya illərində özünə cəlb etmişdi. O bu melodiyanı hələ o vaxtlar seminariya yoldaşlarının ifa- sında skripkada müşayiət edərək səsləndirmişdi. Bu haqda bəs- təkarın seminariya yoldaşı Ə.Terequlov belə yazır: “...Üzeyir yaxın yoldaşlarının iştirakı ilə “Şəbi-hicran” havasını xorla oxu- mağa səy göstərirdi. Pis alınmırdı və bu iş yoldaşlarının çox xo- şuna gəlirdi” 1 . Operanın iki xoru “Şəbi-hicran” və ərəblərin son 1 Terequlov Ə. Qori müəllimlər seminariyasında. Azərb. EA Xəbərləri, 1945, № 9, s. 86. 58 xoru əsəri ümumi haşiyəyə alır. Epik planda verilmiş son xor qəhrəmanların faciəsini nəql edərək əsərin epiloqu kimi səslənir. Operanın bəzi xorları səhnə hadisələrinin inkişafına kömək edir (məsələn, elçilərin iki xoru, ərəblərin “Söylə bir görək” xo- ru, Leyli və Məcnunun yoldaşlarının xoru). Xorların bəziləri isə operada müəyyən əhval-ruhiyyə, emosional şərait yaratmaq ro- lunu oynayır (qızların səhnə arxasında oxuduqları xoru, Məcnu- nun yoldaşlarının xorunu və s. göstərmək olar). Ü.Hacıbəyli qızların birinci xorunda lirik xalq mahnısı “Ev- ləri var xana-xana”, qızların ikinci xorunda isə “Bu gələn yara bənzər” lirik xalq mahnısından istifadə etmişdi. 1
sından sonra məşhur olmuşdu. Maraqlıdır ki, bu xorun melodiyası İranın məşhur demokrat şairi Mirzəzadə Eşqinin (1843-1924) 1914-cü ildə yazdığı “Rəstaxize Səlatine İran” (“İran şahlarının dirçəlməsi”) muğam operasında istifadə edilmişdi. Operanın librettosunda Mirzə- zadə Eşqi yazmışdı ki, “Söylə bir görək” “ahəngi xüsusi olaraq türk (yəni, Azərbaycan – Z.S.) “Leyli və Məcnun”undan götü- rülmüşdü” 2 .
qaləsində operanın nota alınmış epizodları haqda yazırdı ki, bu operanın yalnız orkestr musiqisi və xor üçün xalq mahnılarından götürülmüş melodiya materialı nota salınmışdı 3 . Nota alınmış bu epizodların musiqi dili və bunlarda tətbiq edilmiş harmonik vasitələr çox sadədir, bu epizodlar üçün əsa- sən şəffaf və seyrək harmoniyalar xasdır.
1 Hər iki mahnı “Azərbaycan xalq mahnıları” məcmuəsindən götürülmüş- dür. Not yazısı Səid Rüstəmovundur, B., 1967. 2 Bax: “Kulliyyatı Eşqi”, Tehran, 1946, s. 265. Həmin librettoda Eşqi qeyd etmişdi ki, operanın müəyyən bir parçası “Qafqaz” (yəni, Azərbaycan – Z.S.) “Segahı” əsasında ifa olunur” (yenə orada, s. 265). “Rəstaxize Səlatine İran” ope- rası İranda fars dilində səhnədə qoyulan ilk opera olmuşdu. 3 Hacıbəyov Ü. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 275. 59
“Leyli və Məcnun” operasının IV pərdəsindən ərəblərin “Söylə bir görək” xoru
Ü.Hacıbəyli ilk dəfə bu operada çoxsəsliliyin sadə formaları- nı Azərbaycan xalq musiqisinin təksəsli quruluşu ilə uyğunlaş- dırmış və bununla da bəstəkar Azərbaycan məqamlarını major və minor sistemiylə birləşməsinə nail olmuşdu. “Leyli və Məcnun” operasında Şərq və Qərb, milli və Avro- pa kimi iki məqam sistemlərinin vəhdətinin həyata keçirilməsi, sonrakı illərdə həm Ü.Hacıbəylinin özü, həm də digər Azər- baycan bəstəkarlarının yaradıcılığı üçün xas oldu. Bu operanın bir sıra xor epizodlarında, məsələn, Məcnunun elçilərinin və ya İbn-Səlamın elçilərinin xorunda və s. Ü.Hacı- bəyli polifoniyanın ünsürlərini, imitasiyanı tətbiq etmişdi. Polifonik ünsürlər operanın bəzi orkestr hissələrinə də xas- dır, onların içərisində V pərdənin girişi, “Arazbarı” ritmik muğa- Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|