Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
60 mı əsasında qurulmuş orkestr epizodu xüsusilə seçilir. Bu or- kestr epizodu özünün müstəqilliyi və bitkinliyi ilə diqqəti cəlb edir və şübhəsiz Azərbaycan bəstəkarlarının simfonik muğamla- rının sələfi hesab edilə bilər. Üzeyir Hacıbəyli “Leyli və Məcnun” operasında musiqi ya- radıcılığının şifahi ənənələrindən müasir musiqi mədəniyyətinin janr və formalarına olan keçidi ilk dəfə həll etdi. “Leyli və Məcnun”da o, opera janrının və digər musiqi for- malarının inkişafı üçün möhkəm bünövrə yaratmaqla bərabər, həmçinin Azərbaycan milli harmoniyasının və polifoniyasının möhkəm əsasını qoydu. “Üzeyir Hacıbəyli əsl novatordur, ona görə ki, o, yalnız me- lodiyanı deyil, musiqi sənətinin bütün ünsürlərini əsl xalq ruhu ilə aşılamaq, onları doğru bədii məqsədə yönəltmək vasitələrini tapmışdır” 1 .
“Şərqdə ilk opera” məqaləsində qeyd edirdi: “Leyli və Məcnun” operası dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəylinin yaradıcılıq yolla- rında ilk addımları idi. Məsələ burasındadır ki, dahilərin sənət yollarındakı ilk addımları da böyük və mənalı olur. “Leyli və Məcnun” operası məhz belə addımların bəhrəsi olmuşdur” 2 . Səksəninci illərin əvvəllərində Elmlər Akademiyasının rəh- bəri olduğum “Musiqi tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsində Ü.Hacı- bəylinin musiqi əsərlərinin akademik nəşrini çapa hazırlayırdım. İlk əsər bəstəkarın “Leyli və Məcnun” operasının partiturası idi. Məlumdur ki, akademik nəşr üçün musiqi əsərinin sonrakı təh- riflərdən və əlavələrdən təmizlənmiş əsl müəllif mətninin olması vacibdir. Ü.Hacıbəylinin bəzi əsərlərinin əlyazmaları qalmamış, bəziləri isə yarımçıq şəkildə bizə gəlib çatmışdır ki, bu da onun əsərlərinin külliyatının nəşrini çətinləşdirir. Deyildiyi kimi, “Leyli və Məcnun” operasının partiturası olmamışdır, ilk dövrdə operanın tamaşaları “direksion” əsasında qoyulmuşdur.
1 Hacıbəyov Ü. Əsərləri, II c, B, 1965, s. 275. 2 Qarayev Q. “Şərqdə ilk opera”, Ədəbiyyat və incəsənət qəzeti, 1968, 20 yanvar.
61
Muğam epizodları nə “direksiona”, nə də sonralar partituraya ya- zılmamışdır, muğamlar müğənnilər tərəfindən improvizə edilmişdir. Mən nəşrə hazırlanmış partituranı qol çəkmək üçün akade- mik nəşrin baş redaktoru Qara müəllimə təqdim etdikdə o, belə ifadə işlətdi: “çox ağ partituradır.” Mən istədim etiraz edib de- yəm ki, axı bu müasir musiqi partiturası deyil, “Leyli və Məc- nun”dur. Amma susdum. Qara müəllim “Leyli və Məcnun”u musiqimizin memorial dəyərli əsəri adlandırırdı. O, cildin redak- toru bəstəkar Nazim Əliverdibəyova məktub yazıb müəyyən yerlərdə nəfəsli alətlərdə ştrixlərin, nüansların və artikulyasiya- nın dəqiqləşdirilməsini məsləhət gördü. Mən məktubu Nazim müəllimə çatdırdım. O, məktubu oxuyub Qarayevin qeydlərini sözsüz qəbul etdi. Qarayev partituranı çapa imzaladı. 1983-cü ildə Səmərqənddə keçirilən İkinci Beynəlxalq Mu- ğam Simpoziumun iştirakçısı kimi ora, yeni çıxan “Üzeyir Ha- cıbəyov” və “Mir Möhsün Nəvvab” kitablarımı və birinci cildin redaktoru Nazim Əliverdibəyovla hazırladığım (mən, baş mə- qalənin və elmi şərhlərin müəllifi, redaksiyanın üzvü kimi) “Leyli və Məcnun” operasının partiturasını aparmışdım. Simpo- ziuma gələn qonaqlar, xüsusilə də Moskva musiqişünasları qa- lın, böyük həcmli “Leyli və Məcnun”un partiturasını görüb so- ruşdular ki, yəqin muğamları da nota köçürmüsünüz? Biləndə ki, bu yalnız və yalnız Ü.Hacıbəylinin özünün bəstələdiyi musi- qidir, çox təəccüb etdilər, cünki çoxları bilmirdi ki, bəstəkarın həmin operaya bu həcmdə bəstələdiyi musiqisi var. Etiraf edək ki, Bakıda da bir çoxları bu fikirdə idilər. “Leyli və Məcnun”un partiturasına müraciət edək, görək ope- rada hansı musiqi parçaları Ü.Hacıbəylinindir və hansı parçalar no- ta yazılmışdır? Birinci pərdədə: Müqəddimə, proloq, xor “Şəbi-hic- ran”, Məcnun və Leylinin dueti, qızlar və oğlanların xoru, trio – Məcnunun atası, anası, Məcnun; ikinci pərdədə: qızların xoru, ərəblərin xoru “Vermə-vermə”, Məcnunun elçilərinin xoru, İbn Səlamın elçilərinin xoru, üçünçü pərdədə: giriş, qonaqların xoru və rəqsi, Leyli və İbn Səlamın dueti, xor “Məcnun, Məcnun dur gedək”; dördüncü pərdədə: giriş, qızların xoru, “Söylə bir görək”, Nofəlin xor ilə səhnəsi, xor “Ey Nofəl”, qasidlərin xoru, döyüş səh- 62 nəsi, beşinci pərdədə: Arazbarı, Leyli və İbn Səlamın dueti, Məcnunun şikayəti; altıncı şəkildə giriş və son xor. Otuza yaxın nömrədən ibarət Üzeyir musiqisi “Leyli və Məcnun “operasının qalın 400 səhifədən artıq partiturasını təşkil edir. Bura muğamların mətni, Füzuli qəzəlləri, baş məqalə və elmi şərhlər də daxildir. Bəs operada hansı muğamlardan istifadə olunmuşdur? Bu siyahını da təqdim edirik. Birinci pərdədə: Mahur-hindi, Sikəsteyi-fars, Çahargah (Mənsuriyyə şöbəsi). İkinci pərdədə: Simai-şəms (Hicaz şöbəsi), Sarənc, Şur, Kürd Şahnaz, Zəmin-xara, Qatar. Üçüncü pərdədə: Rast (Pəncgah), Şüştər (Tərkib). Dördüncü pərdədə: Bayatı- Şiraz, Bayatı-Kürd, Rast-Pəncgah, Əraq, Kabili. Beçinci pərdə- də: Arazbarı, Osmanı, Segah (sol diyez kökündə), xaric Segah, Bayatı-kürd, Şüştər (Tərkib). Bu muğamların adlarının dəqiqləşdirilməsində bizə tarzən Bəhram Mansurov köməkçi olmuşdur. Mərhum Bəhram Mansu- rov çox illər “Leyli və Məcnun”un tamaşalarında orkestrdə tar çalırdı. Lakin qeyd edək ki, bu muğamların heç biri nota yazılıb par- tituraya salınmamış, yalnız müəyyən mətn əsasında ifaçılar mu- ğamları improvizə etmişlər. Ü.Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” operasının partiturası və klavirinin akademik nəşri, musiqi mədəniyyəti xəzinəsinə qiy- mətli hədiyyə olaraq böyük bəstəkarın bu ölməz əsərini yeni nə- sillərə sevdirəcək. Bu gün biz “Leyli və Məcnun”a musiqimizin ilkin və ibtidai mərhələsi kimi deyil, həmişə yeni, müasir səslənən ölməz sənət əsəri kimi yanaşırıq. Onun bir əsrdən artıq səhnədə uğurla get- məsi buna parlaq sübutdur.
Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|