Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
150
öyrənilməsinə həsr edilmiş müşavirədə çıxış”, “Muğamat və xalq mahnılarının ifası haqqında”, “Milli vokal kadrlarının ümumittifaq müşavirəsinin açılışında giriş sözü” və s. Ü.Hacıbəyli hesab edirdi ki, Azərbaycan vokal sənəti inkişa- fının perspektiv yolu Avropa musiqinin çox əsrlər ərzində keçdi- yi inikşaf yolu olmalıdır ki, o da bel canto üslubunda oxumadır. Görkəmli sovet musiqişünası B.V.Asafyev bel canto oxuma üslubunu Avropa musiqi intonasiyasının inkişafında böyük hadi- sə kimi xarakterizə edirdi. B.V.Asafyev yazırdı ki, “Məhz İtaliyada xalqın musiqililiyi və bədii həssaslığı, mütərəqqi vokal mədəniyyəti bel cantoya tə- bii oxumağa, bütünlüklə nəfəs ilə bağlı olan mədəniyyətə gətirib çıxarmışdır”. 1
Ü.Hacıbəyli öz məqalələrində Azərbaycan və Avropa vokal sənəti arasında sərhəd yaradıb oxuma sənətimizi dar milli çərçi- vələr və müəyyən qəbul olunmuş ənənələrdə saxlayanlara qarşı çıxış edirdi. Bu cəhətdən musiqi müəllimi Berqelsonun məruzəsi xarak- terdir. Ü.Hacıbəyli öz çıxışında məruzəçini milli vokal sənətinə eti- nasız, ekzotik münasibətinə görə ciddi tənqid edir. Digər çıxışında, solo oxuma xüsusi sinfinin təşkilinə həsr edilmiş müşavirədə Hacıbəyli belə demişdi: “Avropa oxuması hələ ki, bizim qulaqlarımız üçun nə isə qə- ribədir, xoşagəlməzdir, hətta bəzən elə xoşagəlməz hallar olur ki, dinləyicilər teatrı tərk edib gedə bilərlər, ona görə mən opera üzərində işləyərkən heç də istəmirəm ki, operanın elə ilk səsləri eşidiləndə camaatın bir hissəsi teatrdan getsin” 2 . Gördüyümüz kimi, Hacıbəylini burada məsələnin sırf prakti- ki tərəfi maraqlandırır. Hacıbəylinin inqilabdan əvvəlki muğam operalarının qarşısında belə problem dayanmamışdı. Bu opera- larda vokal texnika bütünlüklə xalq muğam operası əsasında idi.
1 Асафьев Б.В. “Музыкальная форма как процесс”, II kitab, L, 1971, с. 350. 2 Hacıbəylinin çıxışının stenoqramı. 14 dekabr 1931-ci il. EA-nın Me- marlıq və İncəsənət İnstutunun arxivi. 151
Ü.Hacıbəylinin bu dövrdə yazdığı “Koroğlu” operası yalnız musiqi fakturası sahəsində deyil, vokal texnikası mənasında da tamamilə yeni əsər kimi düşünülmüşdür. Bu vokal texnikanı həm bəstəkarların özü, həm də Avropa vokal məktəbini keçmiş ifaçılarımız bilməli idilər. Bülbül Məmmədov məhz belə gözəl sənətkar olmuşdur. Bülbül inqilabdan əvvəl muğam ifaçısı, xa- nəndə kimi çıxış etmiş, inqilabdan sonra yeni Azərbaycan vokal sənətinin banisi olmuşdur. O dünya vokal musiqisinin təcrübəsi- ni mənimsəmişdir. Bakı konservatoriyasındaki illər, İtaliyada ən yaxşı belkanto ustalarından aldığı dərslər, rus, sovet və dünya ustalarının sənə- tini öyrənməsi Bülbulü tamamilə yeni tipli Azərbaycan müğən- nisi etmişdir, O, öz sənətində milli özünəməxsusluğu dünyəvi texnika ilə birləşdirə bilmişdir. Ü.Hacıbəyli yuxarıda adını çəkdiyimiz müşavirədə çıxış edə- rək soruşurdu: “Məni bir şey maraqlandırır ki, yoldaş Bülbül öz təcrübəsini elə uyğunlaşdıra bilərmi ki, qoyulmuş Avropa səsləri bizim türk əsərlərinin üslubunu verə bilsin. Biz ona baxmırıq ki, səs nəfəslə və ya onsuz qurulub. Bizi maraqlandıran artistin oxu- masıdır. Deməli, musiqidən başqa tembr kimi tələblərin də əhə- miyyəti var. Mən xahiş edərdim ki, yoldaşlar fikirləşsinlər, nə cür etmək lazımdır ki, qoyulmuş səslər üslubu saxlayaraq Şərq əsərlərini ifa edə bilsinlər”. 1
sək qiymət verir. Bülbül Hacıbəylinin irəli sürdüyü ideyalarını təcrübədə həyata keçirərək, öz sənətində dərin millilik və bey- nəlmiləlliyin vəhdətini yaradır. Məhz bu cəhətləri ilə Bülbül Ha- cıbəyliyə yaxın idi. O, həmişə belə hesab edirdi ki, dünya musi- qisinə yaxınlaşma milli musiqinin məhv edilməsi hesabına ol- mamalıdır. Sənətkarın öz milli sənətinə məhəbbəti isə dünya musiqisinin nailiyyətlərinə onun gözünü bağlamamalıdır. Ü.Hacıbəyli yazır ki, “Bülbül Şərq əsərlərini gözəl oxuyur. Mən bunu onun İtaliyada olması ilə əlaqələndirmirəm. İtaliya
1 Hacıbəyli Ü. 14 dekabr 1931-ci il çıxışının stenoqramı. Göstərilən arxiv. 152
onun oxumasını yetişdirmişdir, yalnız üslubu o, İtaliyadan qabaq burada mənimsəmişdir. Ona görə səsin doğru quruluşundan baş- qa türk (yəni Azərbaycan – Z.S.) oxuma üslubunun tembrinin mənimsənilməsi vacibdir. Ona görə buna nail olmaq lazımdır ki, tələbələr də Şərq musiqisini onun özü kimi oxusunlar. Əgər bu- na nail olsalar, bu, böyük dönüş yaradar”. 1
ilə inkişaf edərək, böyük müvəffəqiyyətlər qazandı, böyük mü- ğənnilər yetişdirdi. Bülbülün özü isə Ü.Hacıbəylinin ölməz “Koroğlu” operasında Koroğlu rolunun klassik ifaçısı oldu. Araşdırdığımız bütün bu nəzəri problemlər ilk dəfə Ü.Hacıbəylinin öz yaradıcılığında qoyulmuş və həll edilmiş, onun musiqisinin intonasiyasını, melodiyasını, ritmik quruluşu- nu, formasını, üslub xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmişdir. Azərbaycan musiqisinin xüsusiyyətlərinin Ü.Hacıbəyli tərəfin- dən dərin və elmi təhlili musiqi dilimizin və ümumiyyətlə musiqi sənətimizin gələcək inkişafı üçün qüvvətli nəzəri əsas olmuşdur.
* * *
Ü.Hacıbəyli 1921-ci ildə “Vəzifəyi-musiqiyyəmizə aid mə- sələlər” məqaləsində yazırdı: “Azərbaycanda vəzifəyi-musiqi ic- rasını boyunlarına almış olan adamlar və idarələr qarşısında bir neçə məsələlər vardır ki, onun həlli üçün ən müsaid bir zaman varsa, o da yaşadığımız bu zamandır... O məsələlər hansılardır? Bizim fikrimizcə, o məsələlər bunlardır: – vəzifəyi-musiqiyyənin ümumi surətdə və cumhuriyyət ən- dazəsində icrası; – Şərq musiqisindən ibarət olan milli musiqimizin tərəqqisi yolunda elmi və fənni, nəzəri və əməli surətdə çalışmaq əmri; – ümumi musiqi sənətinin Azərbaycan türkləri arasında nəşr və təmiminə həqiqi çarələr axtarmaq” 2 . 1 Hacıbəyli Ü. 14 dekabr 1931-ci il çıxışının stenoqramı. Göstərilən arxiv. 2 Hacıbəyov Ü. Vəzifəyi-musiqiyyəmizə aid məsələlər. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 199.
Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|