Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
153
Gördüyümuz kimi, milli musiqinin inkişaf məsələlərini Ü.Hacıbəyli əvvəlki kimi beynəlmiləl musiqi əlaqələri və təsir- ləri məsələlərindən ayrıca həll etmir. Bu iki məsələni o, bir-bi- rindən ayrılmamış, vəhdətdə həll edir: “Azərbaycan türkləri ümumi musiqini elm və sənətimizdə öyrənməlidirlərmi, yoxsa buna heç bir ehtiyac hiss edilməyib, yalnız Şərq musiqisi ilə işti- ğal etmək kifayətmiş? Digər ibarə ilə biz Azərbaycan türklərinə “Ala franga” yaxud bizlərdə “Yevropeyski” deyilən musiqini də öyrənmək lazımdırmı?”. Ü.Hacıbəyli bu suala belə cavab verir: “Bəli, lazım və vacib- dir; yəni o qədər vacibdir ki, bizim öz musiqimizin tərəqqisi bundan asılıdır”. Ü.Hacıbəyli qeyd edir ki, musiqi sahəsində yaranmış mədəni zənginlikləri bilmədən özünü savadlı müasir musiqiçi hesab etmək olmaz. Heç bir mədəni millət ümumi və beynəlmiləl xasiyyəti olan dünya mədəniyyətinin nailiyyətlərinə biganə qala bilməz. Ü.Hacıbəyli belə yazır: “Azərbaycanda türk əhalisi arasında mu- siqi təhsilini yaymaq istərkən, Bax, Motsart, Bethoven kimi musiqi dahilərinin əsərlərini ondan gizlətsək, biz məqsədə nail olmarıq” 1 . Bu fikri inkişaf etdirərək, Ü.Hacıbəyli belə nəticəyə gəlir: “Ümumi musiqi sənətini öyrənərkən, öz milli musiqimizin tə- rəqqisinə böyük-böyük xidmətlər etmiş oluruq... Lakin Ü.Hacıbəyli Avropa musiqi mədəniyyətini yalnız bilik əldə etmək məqsədilə irəli sürmürdü. Bu məsələni o, daha dərin- dən, dialektik həll edirdi. “Bizim çoxmillətli İttifaqımızda heç bir daxili milli məzmu- nu olmayan musiqi, yəni nə rus, nə Azərbaycan, nə eston musi- qisi sayıla bilməyən musiqi olmamalıdır. Milli xüsusiyyətlərin- dən məhrum olan belə musiqini heç kəs başa düşmur. Lakin öz xalqının milli dili ilə yazılan musiqi isə, nətiçə etibarilə, interna- sional olur” 2 .
1 Hacıbəyov Ü. Azərbaycanın musiqi-maarif məsələləri. Azərbaycan musiqi sənəti haqqında. B., 1966, s. 27. 2 Hacıbəyov Ü. Bəstəkarlar İttifaqının plenumunda çıxışı. “Советская музыка” jurnalı, 1946, № 4. 154
O, sənətdə həmişə böyük ideyalar carçısı olmuşdu. Bəstəkar musiqi əsərlərinin süjetlərinin müasir həyatdan götürülməsini tə- ləb edirdi. Xalqa musiqi sənətinin yaradıcısı və tənqidçisi kimi yanaşan Üzeyir Hacıbəyli onu incəsənətin ən yüksək qiymətləndiricisi hesab edirdi: “Xalq yalnız yaradıcı, yalnız kompozitor deyildir, xalq eyni zamanda misilsiz tənqidçidir və musiqi əsərlərinin ən yaxşı “is- tehlakçısıdır” və xalq musiqi əsərlərinə diqqətlə yanaşır, yaxşını pisdən seçir və... ideyasız dəbdəbələri amansızcasına rədd edir” 1 .
kanın məşhur sözləri ilə səsləşir: “Musiqini xalq yaradır, biz sənətkarlar isə onu aranjirə edirik”. Üzeyir Hacıbəylinin məqalələrini oxuyarkən diqqəti cəlb edən mühüm cəhət bəstəkarın hər sətrində, hər cümləsində özü- nü büruzə verən dərin mühakimə qabiliyyəti, iti və parlaq zəka, geniş erudisiya, siyasi gözüaçıqlıq, qüvvətli bədii istedaddır. Bəstəkarın geniş erudisiyası onun müxtəlif məsələlərdən sərbəst şəkildə bəhs etməsindən görünür. Üzeyir Hacıbəylinin məqalələrindən onun xüsusilə fəlsəfəyə yaxşı bələd olması aşkar olur. O, bir çox hallarda sırf fəlsəfi ter- minlər işlədir, antik filosoflardan Ərəstunun və Əflatunun, Şərq filosoflarından İbn Sinanın, əl-Farabinin, rus inqilabçı-demok- ratlarından A.V.Kertsenin, N.Q.Çernışevskinin. L.Tolstoyun, habelə Şopenhauerin və b. fəlsəfi görüşlərinə müraçiət edir. Təbiidir ki, Üzeyir Hacıbəyli musiqidən başqa ədəbiyyat və incəsənətin digər formalarına da maraq göstərir. Onun bayatılar- dan, zərb-məsəllərdən, atalar sözlərindən, folklorun digər forma- larından, eləcə də Azərbaycan, rus, Qərb və Şərq ədəbiyyatından gətirdiyi müxtəlif misallar bəstəkarın ədəbiyyatı nə qədər gözəl bildiyinə canlı sübutdur. Üzeyir Hacıbəyli incəsənətin digər formalarından teatra xü- susi diqqət göstərirdi. O, dərin mənalı mülahizələr vasitəsilə te- atr sənətinin müxtəlif formalarının əhəmiyyət və rolundan danı-
1 Hacıbəyov Ü. Musiqidə xəlqilik. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 322. 155
şır, faciə, dram, komediyanın tarixi təhlilini verərək, onların hə- yatı əks etdirməkdə vacib rolunu qeyd edirdi. Üzeyir Hacıbəyli yalnız Azərbaycan musiqi teatrının deyil, eyni zamanda dramatik teatrın bir çox hadisələrini qiymətləndir- miş, H.Ərəblinski, H.Sarabski və başqa teatr xadimləri haqqında gözəl fikirlər söyləmişdir. Üzeyir Hacıbəyli ümumiyyətlə sənət haqqında, sənətin fəlsəfəsi haqqında, estetika haqqında bir çox dərin mülahizələr yürütmüşdü. Üzeyir Hacıbəylinin sırf estetik problemlərə həsr olunmuş əsəri olmasa da, o, ilk dəfə musiqi sənətimizdə ideyalılıq, rea- lizm, xəlqilik, ənənə və novatorluq, millilik və beynəlmiləllik kimi problemləri irəli sürmüş və özünün bəstəkarlıq yaradıcılı- ğında onları həyata keçirmişdir. Əlbəttə, Azərbaycan musiqisinin inkişafının müasir mərhələ- sində millilik və beynəlmiləlçiliyin, ənənə və novatorluğun konk- ret formada həlli Üzeyir Hacıbəylinin yaratdığı illərdəkindən fərqlidir. Lakin Üzeyir Hacıbəyli estetikasının əsas prinsipləri də- yişməz qalır. Bəstəkar özü bu haqda belə deyir: “Bu mürəkkəb problemin həllinə dair hər hansı resept vermək olmaz. Hər şey bəstəkarın istedadından, həvəsindən və sənətkarlığından asılıdır” 1 .
və milli mədəniyyətlərin nailiyyətlərinin üzvi sintezi kimi başa düşürdü, bizim musiqimizin gələcək inkişafı da bu maqistral yol ilə addımlamışdır.
Sonda qeyd etmək istərdik ki, Böyük bəstəkar və alim, aka- demik Üzeyir Hacıbəylinin yaradıcılığını bütövlükdə araşdırar- kən, onun əsərlərini təhlil edərkən, zəngin musiqi irsindən nəti- cələr çıxararkən, ən əvvəl bir keyfiyyətə təəccüblənirsən. Dahi sənətkar Azərbaycan xalq musiqisinin çoxəsrlik təcrübəsini nə- inki ümumiləşdirə bilmiş, tədqiq etmiş, sistemləşdirmiş, profes-
1 Hacıbəyov Ü. Cəsarətlə yaratmalı, məhsuldar işləməli. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 341. Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|