Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
16 koordinatlarda razılaşmaları meydana gətirə-gətirə inkişafı təmin edən amilə çevrilir. İnsan hüquqları dialektik əsaslarla inkişaf edir, öz tərkibini müəyyənləşdirərək genişləndirir. İnsan hüquqları yeni-yeni ideyalarda meydana gəlir. Bu ideyalar həm material aləmin inkişafında mövcud olur, həm də nəzəri baxışlarda inkişaf edir. Hər iki istiqamətdə vəhdətlik var. Hər iki istiqamətin özündə bir əlaqəlilik mövcuddur. Eyni zamanda iki istiqamət arasında vəhdət meydana gəlir. İnsan hüquqlarının dialektik əsası tərəflərin hüquqlarının müdafiə eləməsində də meydana gəlir. Məsələn, məhkəmə prosesləri, çəkişmələri elə dialektik məzmunu ortaya qoyur və aşkarlamanı müəyyən mərhələyə qədər açılmanı formalaşdırır. Tərəflər arasında hüquqi mübahisələr, həqiqi hüquqların aşkarlanmasına gətirib çıxarır. Hesab etmək olar ki, dialektika epistemoloji biliklərin formalaşmasının kökündə dayanır. Dialektika sübutların aşkarlanmasının və sübutlar zəncirinin meydana gəlməsinin bazasında dayanır. Həqiqi hüquqlar dialektik tərkib olaraq istinadlara, koordinat nöqtələrinə söykənir. Hesab edə bilərik ki, həqiqət elə ədalətin özündədir. Həm də aşkarlıq mənasında həqiqət qeyri-ədalətdədir. Hər bir aşkar olunan şey eyni koordinatdan ədalətli ola bilməz. Koordinatların dəyişməsi ilə ədalət mütləqlikdən nisbiləyə və əksinə doğru keçidlər edir. Ədalətin axtarışı isə tərəflərin mübarizələrinin nisbi son hədəfidir. Məsələn, son dövrlərdə Ukrayna böhranı ilə əlaqədar olaraq Qərblə Rusiya arasında beynəlxalq hüquq əsas götürülməklə haqlı tərəflərin aşkar olunması uğrunda gərgin mübarizələr davam edir. Hər iki tərəf öz siyasətinin haqlı olduğunu və hərəkətlərinin hüquqi, ədalətli olduğunu bəyan edir. Hələlik dialektik gərginliyin sonuna yaxınlaşılmayıb. Burada dialoq yaranır və dialektik qaydada hüquqların aşkarlanması və genişlənməsi prosesləri həyata keçirilir. Bu mübarizə sonda həqiqətin aşkarlanması və yeni həqiqətlərin meydana gəlməsi ilə bitə biləcəkdir. Buradan belə nəticə 17 meydana gəlir ki, inkişaf əslində yeni həqiqətlər zəncirini özündə ehtiva edən bir prosesdir. Həqiqətin isə mütləq son həddi yoxdur, hərəkət davam etdikcə həqiqət də aşkarlana- aşkarlana davam edir. Həqiqətlərin aşkarlanması prosesləri elə məhz dialektik qaydada təmin olunur. Ümumiyyətlə isə həqiqi biliklər və həqiqətlər mütləq olmaqla bərabər, həm də nisbidirlər; çünki proseslərin gedişatı məzmun və forma baxımından daima dəyişəndir. Dəyişkənlik düşüncələrdə və əməldə nəticələr olaraq yenilikləri meydana gətirir. (Qeyd: həqiqətin özü də subyektlərə münasibətdə universal və məxsusi ola bilər. Universal həqiqətlər o həqiqətlərdir ki, əslində bütün insanların daxillərində təbii olaraq mövcuddir. Bütün dəyişən proseslərdə meydana gələn gerçəkliklərdən asılı olmayaraq həmin gerçəkliklərə münasibətdə baza (hamının yanaşdığı nisbi bir forma) bir həqiqət var. Bu həqiqət də qəbul etməkdən və razılaşmadan meydana gəlir. Məxsusi həqiqətlər də əslində universal həqiqətlərdən tam kənara çıxa bilməz. Çünki insanların özləri elə təbii nizama tabedirlər. Dəyişənləri sadəcə olaraq qəbul edirlər və bütün dəyişənlərdə həqiqət bir dəyər norması kimi tətbiq olunur. Bununla yanaşı, hesab etmək olar ki, tarazlığın pozulması ilə meydana gələn gerçəkliklər də vardır. Bu aşkarlıqlar əslində elə sərf edən tərəflər üçün ədalətli görünür, çünki ondan fayda götürürlər. Bu tarazlıqlar sərf edən tərəflər üçün faydalı həqiqətlər hesab olunur. Digər tərəf üçün isə faydasız həqiqətlərdən ibarətdir). İnsan hüquqlarının dərk olunmasının sistemli mahiyyəti həm də onun strukturlaşmasında özünü göstərir. Strukturlaşma proseslərində məqsədlər və vəzifələr, funksiyalar və əhatə predmetləri şərtləndirici qaydada və sistemli əsaslarla strukturlaşdırılır, iyerarxik olaraq qruplaşdırılır. İnsan hüquqlarının nəzəri fikirlərdə və hüquqi normalarda strukturlaşması prosesləri həm onun tərkiblərinin meydana gəlməsinin (aşkar olunmasının) əsaslarını təşkil edir, həm də şaxələnməsini üzərə çıxarır. Strukturlaşma bir proses modeli 18 kimi bütün sahələrdə tətbiq olunur. Strukturlaşmanın özü də bir sistemləşdirici model rolunu oynayır və təfəkkürün konstruksiyasına çevrilir. Təfəkkürün konstruktiv mahiyyəti insan davranışında və obyektə yanaşmada özünü büruzə verir. Təfəkkürün konstruksiyası məhz quruculuq və yaradıcılıq qabiliyyətinin formalaşmasında əks olunur. Obyektlər üzərində olan resurslar isə insanların hüquqlarının aşkarlanması dərəcəsini və hüquqların aşkarlanmsı kəmiyyətini ifadə edir. Hüquqların fəlsəfi-məntiqi metodlarla dərk olunması onun mahiyyətinin müəyyən səviyyələrdə başa düşülməsini və hüquqların faydalı dəyərlər kimi istifadəsini zəruri edir. Dərk etmək həmçinin hüquqların nizamlı prinsiplər kimi insanların fəaliyyətini tənzim edən vasitələr kimi anlaşılmasının bazasında dayanır. Dərk etmək hüququn insanlar üçün gündəlik yaşadıqları məkanlarda, bu baxımdan ailədə, cəmiyyətdə və dövlətdə faydasını müəyyən etməkdən ibarətdir. Hüquq insan fəaliyyətinə müvafiq olaraq hər zaman genişlənir, sistemlərdə daxilən müəyyən stereotiplərdən təmizlənir və yenilənir. Bu baxımdan da dərk olunmanın zaman amili meydana gəlir. Gələcək zaman hüquqları anlayışı formalaşa bilir. İnsan hüquqları insan həyatında baş verən dəyişikliklərə müvafiq olaraq daima yeni əsaslarla aşkarlanır. Bu aşkarlanma isə hüququn baza mahiyyətinə xidmət edir. Yəni hər bir anda, məqamda baza hüquq və azadlıqların təmin edilməsi əsas prinsipə çevrilir. Gələcək hüquq fəlsəfi konsepsiyası dövlətin və cəmiyyətin gələcək zamanda fərdə verə biləcəyi hüquqi dəyərlərdən asılı olur. Hüquqi dəyərlər maddi-mənəvi mövqeni və statusu müəyyən edir. Hər bir zaman anında dövlətin öz vətəndaşlarının və xaricilərin hüquqlarını müdafiə edə bilmək imkanlarının trayektoriyası məhz gələcək hüquqi inkişafın trayektorik bağlılığını meydana gətirir. Gələcək hüquq anlayışının Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|