Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məsələn, azadlıq hüquqları, ailə hüquqları, mənəvi hüquqlar və digər bu kimi hüquqlar mənəvi-etik dəyərlərlə formalaşır. Bu baza
10 mənəvi hüquqları meydana gəlmiş olur. Onu da qəbul etmək lazımdır ki, hissiyyatlarını itirmiş insan bir varlıq kimi insan ola bilməz). İnsan hüquqları sahəsində olan biliklər empirik, nəzəri, analitik, sintetik olmaqla, elmi (epistemoloji) və gündəlik məlumatları özündə əks etdirməklə adi xarakterə malik olur. Hüquqi biliklər normativ və faktoloji də olur. Elmi biliklər elmi nəzəriyyələrdə və normativ-hüquqi aktlarda öz əksini tapır. Bu həm də rasional yanaşmaların əsaslarını təşkil edir. Hüquqi biliklər həm də insan hüquqlarının təmin olunmasına və pozulmasına yönələn adi (gündəlik baş verən məlumatları özündə əks etdirən) biliklərdən ibarətdir. Bu baxımdan hesab etmək olar ki, adi insan maraqlarına söykənən və onun hüququnu ifadə edən biliklərin sistemləşdirilməsi, yəni onun tərkibinin öyrənilməsi metodlarının əlaqəli şəkildə müəyyən olunması bu biliklərin epistemoloji əsaslarını meydana gətirir. Hüquqi biliklərin sistemləşdirilməsi əsasən analitik (tərkib hissələrə ayırma), sintetik (tərkib hissələrin təfəkkürdə, qavrayış proseslərində və emalda birləşdirilməsi) metodlarla həyata keçirilir və bununla da adi biliklər elmi biliklərə (sistemləşdirilmiş, vəhdət təşkil edən biliklərə) çevrilir. Hüquq sahəsində elmi biliklər müxtəlif filosofların baxışlarında öz əksini tapır. Epistemologiya elə hüquq nəzəriyyəsi ilə gündəlik faktlar (insan ehtiyaclarının ödənilməsinə söykənən hadisələrdən meydana gələn faktlar) arasında bir “körpü” yaradır və obyekt kimi adi insan hüquqlarının empirik təhlilini əsas götürür. (Qeyd: epistemologiya-yunan sözü olan “epistema” dan götürülüb. Mənası “bilik” (burada təsdiq olunmuş həqiqi bilik) haqqında elm deməkdir. Burada elmin məqsədi gündəlik praktiki və utilitar (mənfəət, fayda güdən) biliklərdən fərqli olaraq həqiqi (epistem) məlumatı “istehsal” etməkdən ibarətdir). 1 1 Эпистемология. Лебедев С.А. Философия науки: Словарь основных 11 Fəlsəfəşünaslar hesab edirlər ki, elmi dərketmənin modelləri var: bunlar empirik, nəzəri və digərləridir. Empirik fikir tərəfdarlarına görə elmi biliklərin həqiqi olmasının kriteriyaları, əsasları və mənbələri təcrübə və müşahidələrə əsaslanan empirik məlumatlardır. Filosoflar pozitivistlər hesab olunan Kont, Mill, Max, Rassel, Karnap, Reyhenbax və başqalarıdır. Nəzəri modelin tərəfdarları (R.Dekart, V.Leybnits, İ. Kant, Hegel və başqaları) isə hesab edirlər ki, həqiqi elmi biliyin kriteriyaları, əsasları və mənbələri düşüncədir-mühakimə, əqil, intellektual intuisiya, deduksiya və təfəkkür konstruksiyasıdır. 1 A. Puanlare, Q. Qaliley, A. Eynşteyn kimi alimlər isə empirik və nəzəri bilikləri dialektik olaraq ümumi strukturda axtarıblar. 2 Belə hesab etmək olar ki, insan hüquqlarında dair bilikər də empirik və nəzəri hissələrin strukturlaşmasından meydana gələn biliklər hesab olunmalıdır. İnsanların maddi maraqlarına söykənən və insanların sosial-siyasi-mədəni aspektlərdə davranışını sistemli qaydada müəyyən edən və maddi amilləri və faktoloji biliklərin obyekti kimi hadisələri, gerçəklikləri əsas götürən biliklər empirik, insanların mənəvi dəyərlərini əks etdirən fikirlər isə nəzəridir. Nəzəri fikirlər heç də empirik fikirlərdən tam fərqlənmir, empirik biliklərin şərhi elə nəzəri aspektləri özündə cəmləşdirir. Mənəvi məsələlərdə nəzəri fikirlər daha çox təbiidir və insanların haqlarını aşkar edəndir. İnsanlar öz haqlarını geniş dərk edirlər, lakin onun realizə imkanları real resurslara bağlı olur. Buradan insan hüquqlarının təmin olunması potensialı anlayışı formalaşa bilir. İmkanlar potensialları böyüdür. Hüquq genişlənir və səlahiyyətlər də artır. İnsan hüquqları sahəsində empirik biliklər məhz inkişafla meydana gələn, aşkarlanan, bu baxımdan maddi amillərə терминов.-М: Академический Проект,2004.-320 с. (Серия «Gaudemus») www. terme. Ru/dictionary/905/word/yepistemologiya. 1 Həmin mənbə. 2 Həmin mənbə. 12 söykənən biliklərdir. Eyni zamanda insanların bioloji varlıq kimi əsaslarını da empirik biliklər öyrənir. Burada biliklər əks olunma ilə meydana gəlir, obyektlər üzərində dərketmə prosesləri həyata keçirilir və fəaliyyət əks olunmanı yaradır. (Empirik biliklər daha çox induktiv metodlarla, nəzəri biliklər isə hipotetik-deduktiv metodlarla əldə olunur. Lakin bu iki istiqaməti tamamilə bir-birindən ayırmaq olmaz. Onlar vəhdətdədirlər, hər ikisində məntiqi metodlar tətbiq olunur və məzmundan meydana gələn müəyyən əqli nəticələr vardır). İnsan fəaliyyət göstərdikcə öz bioloji məzmununu açır və bioloji baxımdan maddi hüquqlarını genişləndirir. Maddiyyat üzərində qurulan və real zamanları əks etdirən hüquqlar məhz empirikdir və burada real gerçəkliklərlə hüququn təmin olunması səviyyəsi və dərəcəsi, eləcə də sahələri aşkar olunur. İnsan hüquqlarını etik normalara söykəyən biliklər isə nəzəri biliklərdir və demək olar ki, insanların əsas baza hüquqları məhz nəzəri əsaslar üzərində qurulur. Məsələn, azadlıq hüquqları, ailə hüquqları, mənəvi hüquqlar və digər bu kimi hüquqlar mənəvi-etik dəyərlərlə formalaşır. Bu baza hüquqlar –mənəvi dəyərlər-demək olar ki, bütün maddi- material aləmə münasibətdə və əlaqədə öz mahiyyətini qoruyub saxlayır. Buradan da belə nəticələr hasil olur ki, təbii-mənəvi hüquqlar məhz dəyişməz dəyərlərdir və insanların statuslarını müəyyən edəndir. İnsan hüquqları onun maddi-mənəvi keyfiyyətlərinin təməlində dayanır və bu baxımdan da fəlsəfi-məntiqi metodlarla obyektlər üzərində analitik, sintetik və empirik biliklər meydana gəlir. Həm də onu qeyd etmək olar ki, nəzəri fikirlərin özləri də elə faktlardır. Bu faktlardan istifadə məhz həqiqi biliklərin yaranmasını təmin edir. Nəzəri fikirlər ona görə faktlar rolunda çıxış edirlər ki, onlara baxışlar eyni, oxşar və fərqli ola bilər, obyekt kimi qəbul oluna bilər. Nəzəri fikirlər həm də mütləq empirik olmaya bilər, inkar obyektinə çevrilə bilər. Lakin inkar o demək deyil ki, bu biliklər tam da həqiqətdən uzaqdır. Ümumiyyətlə isə Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|