Microsoft Word Iqt mikro cavablar imtahan doc

5.  qtisad elmi və iqtisadi siyasət  

 

    2.1           qtisad elminin predmeti və ona dair nəzəriyyələr 

Cəmiyyətin inkişafında iqtisad  elminin rolunu və əhəmiyyətini başa düşniək ücün onun tədqiqat 

obyektini  və  predmetini  bilmək  lazıındır,    qtisad  eliminin  tədqiqat  obyekti      iqtisadıyyat  və 

orada    baş  verən  hadisə  və  proseslərdir.  Ümumi  şəkildə  o  iqtisadiyyatın  inkişaf 

qanunauyğunluqlarını,  insanların  iqtisadi  davranışlarını  öyrənir.    Məhz    bu  davranışlarda  ayrı-

ayrı  insanların  iqtisadi  mənafeləri  və  maraqları  yaranır.  Bıına  görə  də  iqtisad  elminin 

predmetinin müəyyən edilməsinə müxtəlif yanaşmalar olmuşdur.           lkin iqtisadi məktəblər 

bu  elmin  predmetini  sərvət  və  onun  artırılması  mənbələrində  axtarmışlar.  Bunlardan 

merkantilizm  sərvət  istehsalı  və  onun  artırılması  ticarətlə,  fiziokratlar  məktəbi  kənd  təsərrüfatı 

sahəsi ilə  əlaqələndirmişlər.  Klassik məktəbin   nüınayəndələri də  bu mövqedən fərqli olaraq 

istehsal  o  cünılədən  istehsalın  bütün  sahələrində    sərvətin  yaradılmasını  iqtisad  elminin  əsas 

vəzifəsi hesab etmişiər. Marksist məktəb isə tədqiqat obyekti kimi istehsal, bölgü, mübadilə və 

istehlak prosesində insanların iqtisadi münasibətlərini istehsal münasibətlərini əsas götürmüşdür. 

Sorırakı  dövrlərdə  meydana  gələn  müxtəlif  məktəblər  onların    bu  fıkirlərini  ınüasir  dövrün  , 

tələblərinə  uyğunlaşdırmışlar.  Məsələn,  neoklassik  məktəbin  nümayəndəsi  A.Marşal  məhdud 

ehtiyyatlar  şəraitində  tələbatların  ödənilməsi  prosesini,  marjinalizm  məktəbi  isə  istehlakçıların 

mövqeyi və maraqlarını tədqiqat obyekti seçmişlər. Bundan başqa müxtəlif dövlərdə nəşr olunan 

dərsliklərdə  P.Samuelson  ("Ekonomika"),  K.P.Makkonell  və  S.Bryu  ("Ekonomiks")  iqtisad 

elminin  tədqiqat  obyekti  kimi  məhdud  ehtiyyatlar  şəraitində  məhsul  və  xidmətlərin  istehsalı 

sahəsində  insanların  iqtisadi  davranışlarını  əsas  götürmüşlər.  Bütün  bu  izahlar  iqtisad  elminin 

predmetinin  ayrı-ayrı dövrlərdə təkmilləşməsi ilə əlaqədardır və hər biri mövcud dövrün ictimai 

iqtisadi  şəraitini  əks  etdirməklə  digərini  tamamlayır.  Beləliklə,  iqtisad  elminin  predmeti 

cəmiyyətin  inkişafının  bütün  mərhələlərində  tələbatların  ödənilməsi  üçün  məhdud  ehtiyyatlar 

şə

raitində    iqtisadi,  fəaliyyətin  bütün  sahalərində  insanların  iqtisadi  davranışlarının  

öyrənilməsidir.Elmin    başlıca  vəzifəsi  isə  iqtisadi  halda    proseslərin  inkişaf  qanunlarnın 

öyrənilməsidir. 

   2.2         qtisad elminin  metodologiyası

 

Hər  bir  elmdə  oiduğu  kimi  iqtisad  elminin  də  tədqiq  etdiyi  obyekti  —  yəni  iqtisadiyyat  

öyrənmək  üçün  müxtəlif  üsullardan  və  ınetodlardan  isliladə  edir.Bu  metodlardan  ən  əsası 

diaiektik metoddur ki, iqtisad elmi ilk növbədə bu metoda söykənərək inkişaf edir. Belə ki, daim 

dəyişilən  iqtisadi  hadisələrə  uyğun  olaraq  iqtisad  elmi  də  daiın  təkmilləşir,  yeniləşir  və  inkişaf 

edir.        qtisadi nəzəriyyənin digər nıühüın ınetodu elmi abstraksiyadır. Hadisələrin təfəkkürdə 

iimumiləşdirilməsi  olan  elmi  abstraksiya  metodu  iqtıisadi  lıadisə  və  proseslərin  dərk 

edilməsindən  başlayır.  Nəzəri  dərk  etmənin  ilkin  mərhəiəsində  lıadisələr  seyr  edilir,  müşahidə 

edilir.  Elrcıi  idrakım  soıırakı  pilləsində  zahiri  görünüşdən  mahiyyətə  doğru  konkret  təhlil 

aparılır.  Belə  ki,  təsadüfi  hadisələr  sərfnəzər  edilir,  mühüm  hadisələr  əsas  götürülür.  Bu 

mərhələdə  təhlil  (tərkib  hissələrə  ayrılması)  və  sintez  (yaxın  ünsürlərin  birləşdirilməsi), 

induksiya  (toplanmış  faktiki  materialların  ayrılması)  deduksiya  (onların  sistemləşdirilməsi), 

tarixi  və  məntiqi  (hadisə  və  proseslərin  tarixi  baxımdan,  sadədən  mürəkkəbə  doğru  izahı), 

metodlardan istifadə edilir. Həmçinin iqtişadi hadisələrin izahında statistik rəqəmlərin təhlili də 

aparılır/Hazırda  iqtisadi  hadisə  və  proseslər  arasındakı  əsas  iqtisadi  göstəriciləri  əks  etdirən 

mdsdelləşmə  və  qrafık  üsullarından  da  geniş  istifadə  olunur.  qtisad  elminin  öyrənilməsində 

istifadə olunan bu metodlar onun medologiyasını təşkil edir və bunlara dair miixtəlif yanaşmalar 

---

mövcuddur.  Bunlardan  iqtisadi  təhlildə  subyektin  davranışınn  əsas    tutan  subyektiv  yanaşma, 

iqtisadi modellərdən istifadə edilən pozitiv-emprik  yanaşma, iqtisadi sistemi bütövlükdə tədqiq 

etınəyə  üstünlük  verən  rasionalist  yanaşma  və  s.  misal  göstərmək  olar.          qtisad  elmi  sadəcə 

iqtisadi  hadisələrin  dərk  edilməsi,  təhlili  ilə  kifayətlənmir,  əldə  olunan  ümumiləşmələri  əməli 

fəaliyyətdə,  praktikada  tətbiq  edir  və  bu  iqtisadi  siyasətdə  öz  əksini  täpır.  Buradan  iqtisad 

elminin  üç  başhca  funksiyası  meydana  çıxır:  1)  dərketmə  (forma  ilə  məzmunun  öyrənilməsi), 

metodoloji  (iqtisadi  hadisə  və  proseslərin  dərk  edilməsi  üsullarının  işlənilməsi)  və  praktiki  — 

iqtisadi siyasətin bilavasitə təmin olunması. 

        2.3         qtisad elminin  strukturu və öyrənilmə səviyyəsi

 

Kapitalist əmtəə (bazar) təsərrüfatının bərqərar olması ilə iqtisad elmi üç yüz  ildən artıq siyasi 

iqtisad  adı  altında  mövcud  olmuşdur.    XIX  əsrin  axırlarında              Kembric    Universitetinin 

professoru A.Marşall  (1842-1924)   «Ekonomiksin prinsipləri»  (1890) kitabında elmin əvvəlki 

adından  «siyasi»  sözünü  götürməklə  elmin  məzmununu  da  dəyişdirdi.  «Ekonomiks» 

marjinalistlərin  iqtisadi  ideyalarına  istinad  edərək  insanın  bazar  iqtisadiyyatında  davranışı, 

təsərrüfat  fəaliyyətində  məhdud  resurslardan  səmərəli  istifadə  məsələlərini  öyrənir.  XXI  əsrin 

ə

vvəllərində iqtisadi fikrin ən mühüm nəaliyyətlərini özündə birləşdirən iqtisadi nəzəriyyə siyasi 

iqtisadın və ekonomiksin  məcmuudan ibarət olub müxtəlif adlar altında öyrənilmişdir.    qtisad 

elmi  cəmiyyətin    iqtisadi  həyatını  bütövlükdə  əks  etdirdiyi  üçün  iqtisadi  bilik  sahələrini  əhatə 

edir  və  bu  elmlərin  /  tədqiqat&obyekti  iqtisadiyyatın  öziidür.  Əvvəllər  (XVII  -XVIII  əsrlərda) 

iqtisad elmi vahid idi və uzun müddət iqtisadiyyatın əsas sahələrinin araşdırılması funksiyalarını 

yerinə  yetirmişdir.  Məhsuldar  qüvvələrin  sürətli  inkişafı  iqtisadiyyatın  daha  çox  sahələrə 

parçalanmasına və mürəkkəb xarakter almasına səbəb oldu. XX əsrdən başlayaraq iqtisadiyyatda 

ə

mək bölgüsünün və ixtisaslaşmanın genişlənməsi və dərinləşməsi iqtisad elminin də bölgüsünə 

və təsnifatına gətirib çıxardı. Bu baxımdan onun nəzəri metodoloji əsasını təşkil edən: 

• nəzəri iqtisad elmləri ( qtisadi nəzəriyyə,  qtisadi təlimlər tarixi); 

•  iqtisadiyyatın  bu  və  ya  digər  sahələrində  müəyyən  funksiyaları  həyata  keçirən  

funksional  iqtisad elmlərii (mühasibat uçotu, statistika, maliyyə); 

•  iqtisadiyyatın  konkret  sahəiərini  tədqiq  edən  elmlər  (aqrar  sahə,  sənaye,  əməyin 

iqtisadiyyatı); 

•  iqtisadi  fəaliyyətin  idarə  edilməsini  (marketinq,  menecment,  informasiya 

iqtisadiyyatı və s.) öyrənən elmlər mövcuddur. 

Həmçinin,  iqtisadiyyat  geniş  və  çoxsahəli  olduğundan  onun  öyrənilməsi  və  dərk 

olunması müəyyən  çətinliklər  yaradır. Ona  görə  də iqtisad elmi öz obyektini mikroiqtisadiyyat 

(ayrı-ayrı  iqtisadi  subyektlərin,  fırma  və  müəssisələrin,  iqtisadi  dayranış  qaydaları), 

makroiqtisadiyyat  (bütövlükdə  ölkənin  milli  iqlisadiyyatı),  mezoiqtisadiyyat  (bir-biri  ilə  bağlı 

olan  sahəiərin  iqtisadiyyatı),  meqaiqtisadiyyat  (bütövlükdə  dünya  iqtisadiyyalı)  səviyyəsində 

öyrənir. 

    2.4.      qtisad elminin digər iqtisadi elmlərlə qarşılıqlı əlaqəsi  

Iqtisad elmini nəzəri və tətbiqi olmaqla iki hissəyə bölmək olar. Nəzəri iqtisad elmində iqtisadi 

proseslərin və hadisələrin umumi qanunauyğunluqların askar edilir. Bir sıra mücərrəd kateqoriya 

və  anlayışlardan  istifadə  edilir.  Tətbiqi  iqtisad  elmləri  konkret  iqtisadiyyatla  əlaqədə  olub 

nisbətən  təcrübəyə,  iqtisadi  fəaliyyətin  təsərrüfatçılıq  təhlilini  konkret  iqtisadi  vəziyyətləri 

---