Microsoft Word Iqt mikro cavablar imtahan doc

mübarizəsinə səbəb olur. Buna görə də firma bazar münasibətlərinin obyektidir. Belə ki, bazarın mövcud 

olması, fəaliyyət göstərməsi üçün lazım olan məhsullar və xidmətlər firmada istehal olunur. Firma üçün 

isə bazar onun məhsulunun reallaşdığı məkandır.  

 

7.3. Firmanın fəaliyyətinə dair baxışlar. 

  

Firmanın məqsədi və strategiyası ilə əlaqədar olan məsələlər iqtisadi ədəbiyyatlarda müxtəlif cür 

izah edilir: Klassik nəzəriyyəçilər təkmil rəqabət şəraitində, neoklassik nəzəriyyəçilər qeyri təkmil rəqabət 

şəraitində firmanın fəaliyyət mexanizmini tətbiq etmişlər; institutsional nəzəriyyə firmanın malik olduğu 

bütün ehtiyyatlardan daha səmərəli istifadə olunması, təkamül nəzəriyyəsində onun istehsal deyil, həm 

də insan resurslarından istifadənin yetkinlik səviyyəsi, sahibkar nəzəriyyəsində müəssisələrin fəaliyyəti ilə 

səmərəliliyə nail olunması əsas götürülür. Müasir şəraitdə firmanın fəaliyyətinə dair alternativ 

nəzəriyyələr mövcuddur. Mənfəətin maksimumlaşdırılmasını əsas götürən iqtisadçılar firmanın əsas 

daxili məqsədi kimi mənfəətin maksimum artırılmasını təklif edirlər; həmçinin firmaların fəaliyyətində 

menecerlərin rolu artır və onlar satışın həcmini artırmaqla gəlirlərini maksimumlaşdırmağa çalışırlar; 

sahibkarlar və menecerlər öz gəlirlərini artırmaq üçün firmanın miqyasını genişləndirməyə çalışırlar; 

Firmanın davranışı nəzəriyyəsi – firmanın rəhbərliyinin mənafeyi ilə kollektivin mənafeyinin ilə 

uzlaşdırılmalısını nəzərdə tutur. Firmalar nəinki müəyyən insanların, maşın və texnologiyanın birliyi 

deməkdir, həm də bunların bir mexanizm halında təşkili və idarə edilməsidir. 

 

7.4. Firmanın təşkilinin formaları. 

  

Mülkiyyət  formasından asılı olaraq firmalar müxtəlif təşkilati quruluşa (xüsusi dövlət, kollektiv və 

qarışıq) və təsərrüfat fəaliyyətinə malik olurlar. Həcminə, miqyasına görə xırda (kiçik), orta və iri firmalar 

fərqləndirilir. Firmanın həcminə təsir edən amillər orada fəaliyyət göstərən işçilərin sayı, istifadə olunan 

kapitalın və buraxılan məhsulun dəyər kəmiyyətidir. Hüquqi – təşkilati formasına görə isə fərdi, şərikli 

(tam ortaqlı), payçı və şərikli (ortaqlıqlar), məhdud məsuliyyətli müəssisələr, səhmdar cəmiyyətləri (açıq 

və qapalı) və dövlət müəssisələri mövcuddur.  

Firmalarının təşkilinin mürəkkəb formasl korporasiyalardır. Bu mürəkkəb təşkilati quruluşa malik 

səhmdar cəmiyyətləridir. Onun nizamnamə kapitalı müxtəlif firmaların və vətəndaşların işturak payının 

cəmindən ibarətdir. Korporasiyalar daha çox vəsait toplamaq, iştirakçıların, firmaların öhdəlikləri üçün 

məhsuliyyətinin azlığı, geniş bazarlarda fəaliyyət imkanlarına, dövlət mülkiyyətindən öz maraqları üçün 

istifadə etmək imkanına malikdirlər. Burada firmanın bu təşkilatı formalarının qısa məzmununu izah 

etmək olar.  

 

7.5. Firma daxili planlaşmanın təşkili. 

 

---

Firmanın fəaliyyətində davamlı artıma nail olmaq üçün firmadaxili planlaşmanın həyata keçirilməsi 

lazım gəlir. Firmadaxili planlaşmanın birinci mərhələsində mövcud iqtisadi vəziyyət bazar konyukturası, 

rəqiblərin vəziyyəti, satış, reklam və qiymətin səviyyəsi tətbiq edilir. İkinci mərhələdə bazar tələbi ilə 

istehsal imkanları uzlaşdırılmaqla firmanın strategiyası müəyyən edilir. Üçüncü mərhələ də inkişaf 

variantını – biznes planın tərtib olunması həyata keçirilir. Biznes plan 3-5 il üçün nəzərdə tutulur və 

konkret şəraitdən asılı olaraq istehsal olunacaq məhsul və xidmətlərin həcmini, növünü, yeniliyini və 

investorlarla sahibkarlar arasında qarşılıqlı anlaşmanı əhatə edir.  

 

Mövzu 8. İstehsal xərcləri və mənfəət 

 

  8.1

.   stehsal xərclərinin məzmunu və mahiyyəti. 

Məhsul istehsalı  və xidmətlər göstərilməsi üçün lazım olan iqtisadi ehtiyatlar 

məhdud olduğundan sərf olunmuş iqtisadi ehtiyatların miqdarına biganə yanaşmaq 

olmur.  Həmçinin,  iqtisadi  ehtiyatların  çatışmamazlığı  onlardan  düzgün,  ən 

ə

lverişli, alternativ variantlardan istifadə edilməsini zəruri edir. Buna görə də hər 

bir firma bu iqtisadi ehtiyatların əldə edilməsinə və alınmasına sərf olunan pulun 

uçotunu  aparmalı  olur  ki,  bu  istehsal  xərcləri  kateqoriyası  ilə  ifadə  olunur. 

stehsalçı  məhsul  istehsalına  çəkilən  xərclərin  uçotunu  aparmaqla  həmçinin  öz 

mənfəətinin  miqdarını  da  bilmək  istəyir.  Beləliklə,  istehsal  xərcləri  firmanın 

məhsul  istehsalı  üçün  zəruri  olan  bütün  məsrəflərin,  xərclərin  məcmusunu  ifadə 

edir.  stehsal xərclər və  onunla  bağlı  fikirlər  klassik  məktəbin baniləri  A.Smit  və 

D.Rikardo  tərəfindən  elmi  dövriyyəyə  gətirilmişdir.  K.Marks  istehsal  xərclərini 

ə

mtəənin kapitalistlərə başa gəldiyi xərc kimi, marjinalistlər isə psixoloji amil kimi 

son faydalılığa əsaslanaraq müəyyən etmişlər.

 

Ə

vvəllər  istehsal  xərclərinin  əsas  hissəsini  əmək  məsrəfləri  təşkil  edirdisə, 

bazar iqtisadiyyatı şəraitində marketinq, idarəetmə, reklam və s. xərclər də istehsal 

xərclərinin tərkibinə daxil edilir. Məhsul buraxılışının həcmi, satış qiyməti istehsal 

xərclərindən  asılı  olduğu  üçün  istehsal  xərclərinin  quruluşu  bu  amillərlə 

müəyənləşdirilir. 

 

8.2.  İstehsal xərclərinin təsnifatı. Son hədd xərcləri. 

  

Müasir  iqtisadi  ədəbiyyatda  istehsal  xərcləri  məhsul  istehsalının  həcmindən 

asılı  olaraq  təsnifatlaşdırılır.  Həcmi  istehsal  olunmuş  məhsuldan  asılı  olmayan 

xərclər  sabit  xərclər  (avadanlıqların  dəyəri,  öhdəlikləri,  icarə  haqqı,  idarə 

işçilərinin  əmək  haqqı)  adlanır.  stehsal  olunan  məhsulun  həcmindən  asılı  olan 

xərclər  isə  dəyişən  xərclərdir.  Bura  xammal,  materiala  çəkilən  xərclər,  işçilərin 

ə

mək haqqı və s. aiddir. Sabit və dəyişən xərclərin məcmusu ümumi xərcləri təşkil 

edir. Təsərrüfat sahələrinin səmərəliliyi ümumi iqtisadi xərclərlə yanaşı alternativ 

xərclərdən də asılıdır. Mövcud xərclərin bir sahəyə sərf olunması iqtisadi cəhətdən 

ə

lverişli  olmadıqda  onun  digər  sahəyə  yönəldilməsi  zərurəti  ortaya  çıxır.  Lakin 

---