Microsoft Word Iqt mikro cavablar imtahan doc

kimi  onların  reallaşdırılması  biznes  fəaliyyəti  kimi  bunları  təşkil  edən  şəxslər, 

təşkilatlar  və  istehsalın  iştirakçıları  arasındakı  əlaqələri  həyata  keçirir.  Bu 

fəaliyyətlər  çərçivəsində  firmanın  davranışı  qiymət,  mənfəət  və  səmərəlilik 

göstəriciləri ilə müəyyən olunur.  

 

Mövzu 10.  İnhisar şəraitində firmanın davranışı. 

 

10.1. Qeyri təkmil rəqabətin fəaliyyət xüsusiyyətləri. 

 

Müasir  dövrdə  təkmil  rəqabətli  bazarda  bir  çox  əmtəələrin  istehsalı  iri 

firmalar tərəfindən həyata keçirilir. Onlar məhsulun qiymətinə təsir göstərə bilirlər 

və  bu  qeyri  təkmil  rəqabətə  çevrilir.  Beləliklə  qiymətlə  bağlı  qərarlarda  firmalar 

müəyyən həddə qədər məsuliyyət daşıyırlar.  

Həmçinin  qısa  və  uzunmüddətli  dövrlərdə  firmaların  davranışları  fərqlənir. 

Belə  ki,  uzunmüddətli  dövrdə  qeyri  təkmil  rəqabətdə  (inhisarçı  rəqabət, 

oliqopoliya, inhisar) firmanın davranışı istehsalın həcminin, qiymətin və mənfəətin 

səviyyəsində olan dəyişikliklərdən asılı olur. Firma  məhsulun qiymətinə təsir edə 

bildiyindən  onun  ümumi  gəliri  qiymətlərin  dinamikasından  və  istehsalın 

həcmindən asılı olur.  

 

10.2.  nhisar və onun formaları. 

 

Тякмил  рягабятин  якси  кими  чыхыш  едян  инщисарın  фяалиййяти  реал  щяйатда 

мцхтялиф формаларда юзцнц якс етдиря биляр. Йяни инщисар халис, тябии, рягабятли, 

олигополик формаларда мцшащидя олуна биляр. Бу формаларын щяр бириндя инщисар 

юзцнц  мцхтялиф  шякилдя  тяжяссцм  етдиря  биляр.  Халис  инщисар  дедикдя  базарда 

йалныз  бир  сатыжынын  мювжуд  олмасы  нязярдя  тутулур  ки,  бу  да  практики  олараг 

мцмкцн  дейил.  Мцтляг  халис  инщисар  шяраитиндя  ися  йалныз  йекжинс  мящсул 

истещсал  едян  бир  сатыжы  иштирак  едир.  Бу  инщисарчынын  истещсалы  йерли,  реэионал  вя 

милли базарда бцтцн истещлакчыларын тялябини юдяйир. Халис инщисарчы ейни жинсли вя 

йахуд  бир  гядяр  фяргли  мящсул  истещсал  етмякля  бцтцн  сащяни  яля  кечиртмякля 

щям  гиймят  сявиййясиня,  щям  дя  мящсулун  кямиййятинин  дяйишилмясиня  тясир 

эюстяря билир. Чцнки, онун истещсалына бянзяр вя йа ону явяз едя биляжяк мящсул 

истещсал  едян  диэяр  бир  мцяссися  йохдур.  Сащяйя  дахил  олманын  янэялляринин 

мювжуд олмасы инщисары шяртляндирян ясас амилдир. 

 

 

10.3.  nhisarçı rəqabət şəraitində firmanın davranış xüsusiyyətləri. 

  

nhisarçı  rəqabət  formasında  firmanın  məhsulunun  bir  çox  əvəzləyiciləri 

mövcud  olmasına  baxmayaraq  bu  məhsul  sahənin  analoji  məhsulundan  fərqlənir. 

O, sahə bazarında az həcmdə məhsul çıxardığından və məhsulun qiymətinə o qədər 

təsir  edə  bilmir.  Buna  görə  də  bu  firmaların  məhsuluna  olan  tələb  təkmil 

---

rəqabətdən daha az elastik olur. Qısamüddətli dövrdə inhisarçı rəqabətli firmaların 

qiymət  üzərində  müəyyən  nəzarət  olduğundan  firma  məhsulun  qiymətini  artırıb 

azalda  bilir.  O  istehsalın  həcminin  və  məhsulun  qiymətinin  elə  variantlarını 

seçməli  olur  ki,  onun  gəliri  maksimum  həddə  olsun.  Məsələn  inhisarçı  kimi 

istehsalı müəyyən qədər azaldıb qiyməti artırdıqda firmanın məhsuluna olan tələb 

azalır və o zərər çəkir. Əgər bu zaman qiymət orta dəyişən xərcləri ödəyirsə, firma 

fəaliyyətini davam etdirir. Əksinə tələb aşağı olduqda tarazlıq qiyməti orta dəyişən 

xərcləri  ödəmirsə  firma  istehsalını  dayandırır.  Uzunmüddətli  dövrdə  inhisarçı 

rəqabətdə  sahəyə  daxil  olmaq  nisbətən  asan  olduğundan  tarazlıq  qiyməti  orta 

xərclər  səviyyəsində  sabitləşir,  Belə  ki,  yeni  firmaların  sahəyə  daxil  olması  ilə 

həmin firmanın məhsulun olan tələb azalır və son gəlir də azalmağa başalyır. Son 

gəlir  orta  xərclərlə  bərabərləşəndə  iqtisadi  mənfəət  yox  olur,  sahənin  bütün 

firmaları yalnız normal mənfəət əldə edirlər. 

 

 10.4. Oliqopoliya şəraitində firmanın davranışı. 

 

 Qeyri  təkmil  rəqabətin  formalarında  biri  olan  oliqopoliya  əsasə  inkişaf 

etmiş ölkələrin iqtisadiyyatında daha çox müşahidə olunur və emal sənayesi üçün 

xarakterikdir.  nhisarçı  rəqabət  forması  daha  geniş  yayılmasına  baxmayaraq 

oliqopoliyalar  da  bununla  eyni  səviyyədə  fəaliyyət  göstərir.  Bu  şəraitdə  firmanın 

davranışı  sahədə  azsaylı    və  nisbətən  geniş  miqyaslı  firmaların  iştirak  etməsi, 

standarlaşmış  və  ya  differensiallaşdırılmış  məhsul istehsalı,  sahəyə  daxil olmağın 

məhdudiyyəti və s. ilə əlaqədardır. Oliqopolist firmalar bazarların bölgüsünü karter 

razılaşması  əsasında  həyata  keçirirlər.  Oliqopolik  inhisar  fəaliyyəti  üçün  müasir 

dövrdə  neft  ixrac  edən  (OPEK)  ölkələrin  kartel  razılığının  həyata  keçirilməsini 

göstərmək  olar.  Lakin  təsir  dairələrinin  genişləndirilməsi  üçün  kartel 

razılaşmalarından  həmişə  istifadə  etmək  mümkün  olmadığından  qeyri-leqal 

(qiymət  dəyişikliyi  və  təsir  dairəsinin  məhdudlaşdırılması)  razılaşmalara  gedirlər. 

Oliqopoliya  şəraitində  firmaların  öz  davranışlarını  təkcə  bazardakı  davranışına 

görə  deyil,  həm  də  rəqiblərin  cavab  reaksiyalarına  uyğun  qurmalı  olur.  Azsaylı 

firmalar  açıq  və  gizli  sövdələşmələr  apararaq  hər  biri  üçün  əlverişli  qiymətləri 

müəyyən edə, bazarları öz aralarında bölə bilir.  

 

10.5.  nhisar şəraitində firmanın fəaliyyəti. 

  

Qeyri  təkmil  rəqabətin  inhisar  formasında  inhisarçı  əmtəələrin  yeganə 

təklifçisi  olduğundan  öz  əmtəəsinə  tələbi  itirmədən  də  qiyməti  müəyyən  edir  və 

artıra  bilir.  Lakin  o  özünün  qiymət  siyasətində  əhalinin  alıcılıq  qabiliyyətini, 

tədiyyə  qabiliyyətli tələbi  nəzərə  almalı  olur.  nhisarçı  firma  istehsalın  həcmini o 

vaxtadək artırır ki, orada maksimum mənfəət təmin olunsun, yəni son gəlirlər son 

xərclərdən  az  oluncaya  qədər  istehsalı  davam  etdirir.  Qısamüddətli  dövrdə 

istehsalın həcmini və qiyməti tələbdən asılı olaraq müəyyənləşdirir. Uzunmüddətli 

dövrdə  isə  inhisar  mənfəətin  azalmasından  ehtiyyat  edərək  istehsalın  həcmini 

---