Microsoft Word Iqt mikro cavablar imtahan doc
Yüklə 357,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Torpaq rentasının formaları
- 4. Torpaq bazarı v ə torpa ğın qiym əti
- Torpa ğın qiym əti = rentanın h əcmi/Borc faizinin d ər əc əsi*100% 5. Aqrar s ənaye kompleksi v
- 2. Sahibkarlıq f əaliyy ətinin m əqs ədi
- 4. Sahibkarlıq f əaliyy ətinin formaları
- 3. Menecmentin mahiyy əti v ə n əz əri əsaslrı
- Marketinq f əaliyy əti, marketinqin strategiyası v ə taktikası
edilməlidir. Beləliklə, yaxşı və orta torpaqlardan pis torpaqlara nisbətən əlavə xalis gəlir götürülür ki, bu da torpaq rentasını təşkil edir. 3. Torpaq rentasının formaları Qeyd etmək lazımdır ki, torpaq rentasının əsas forması diferensial rentadır. Diferensial renta yaranma mənbəyinə görə I və II diferensial rentaya ayrılır. I diferensial rentanın ə mələ gəlməsinin şərti yaxşı və orta torpaqların münbitliyi və onların bazara yaxın-uzaqlığıdırsa, II diferensial renta isə pis torpaq sahələrinə əlavə kapital qoyuluşu nəticəsində yaranır. Bundan başqa (torpaq mülkiyyətiçisinin gəliri) mütləq renta, inhisar (nadir keyfiyyətə malik olan məhsulun inhisar qiyməti), tikinti sahələri üçün renta (bina və qurğıların tikintisindən əldə olunan renta), ekoloji renta (yaxşı ekoloji şəraitə malik olan sahədən istfiadə hüququna görə), kvazi renta (aqrotexniki təkmilləşmələr nəticəsində əldə olunan gəlir) və s. formalar vardır. Müaisir iqtisadi ədəbiyyatda iqtisadi renta anlayışından da istifadə edilir. qtisadi renta məhdud torpaqların və digər təbii ehtiyatların istifadəsinə görə ödənilən qiymətdir. Bu torpağa olan tələb və təklifdən asılı olaraq müəyyənləşdirilir. Məhz torpağın və digər təbii ehtiyatların təsbit olunmuş kəmiyyətləri renta tədiyyələrini əmək haqqından, faizdən və mənfəətdən fərqləndirir.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində torpaq da alqı-satqı obyekti olur və o torpaq bazarındakı tələb və təklifdən asılı olaraq alınıb satılır. Torpağın harada istifadə olunmasından asılı olmayaraq onun təklifi həmişə qeyri-elalastikdir. Mövcud torpaq sahəsi daxilində torpağın suvarılması, irriqasiyası, drenajı onun keyfiyyətini artırır, miqdarı isə dəyişməz qalır. Torpağm təklifinin dəyişməməsi göstərir ki, rentanı müəyyən edən yeganə amil torpağa olan tələbdir. Torpağa olan tələbi müəyyən edən amillər torpaqda_yetişən məhsulun qiyməti və torpağın məhsuldarlığıdır. Torpaq mülkiyyət obyekti kimi alınıb-satılır, onun qiyməti tələblə müəyyən olunur. Torpağa olan tələblə onun təklifi torpağın bazar qiymətini, yəni rentanı yaradır.
Torpaq rentası
Torpağın kəmiyyəti D1-D2-D3 - torpaqda olan tələb S- torpağın təklifi B1-B2-B3- tarazlıq vəziyyəti B- torpaq rentası Torpaq sahibi torpağa qiymət qoyarkən torpağın gətirdiyi rentanı nəzərə alır. Həmçinin torpağın qiyməti borc faizi dərəcəsindən də asılıdır. Torpağın qiyməti = rentanın həcmi/Borc faizinin dərəcəsi*100% 5. Aqrar sənaye kompleksi və aqrobiznes Bazar iqtisadiyyatı şəraitində aqrar münasibətlər torpaq üzərində mülkiyyət formalarından asılı olaraq formalaşır. Müxtəlif dövrlərdə təsərrüfat formalarına: icma təsərrüfatı, feodal, kollektiv kəndli təsərrüfatı, fərdi kəndli təsərrüfatları şəxsi həyatını təsərrüfatlar, dövlət təsərrüfatı və fermer təsərrüfatı daxil olmuşdur. Müasir dövrdə elmin və texnikanın nəaliyyətlərinin kənd təsərrüfatında tətbiq olunması nəticəsində kənddə istehsalın təşkilinin yeni forması aqrar-sənaye kompleksləri yaranmışdır. Aqrar sənaye kompleksinə kənd təsərrüfatı ilə sənayenin vəhdəti kimi, başqa sözlə kənd təsərrüfatı istehsalının sənaye əsasları üzərində qurulmasını nəzərdə tutur. Bura kənd təsərrüfatına texniki xidmətini həyata keçirən sənaye sahələri, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehlakçılara çatdırılması ilə məşğul olan sahələr və bu sahələrin infrastruktur şəbəkəsi daxildir. ri şirkətlərin kənd təsərrüfat ıistehsalında birbaşa təsərrüfatçılıq etməsi aqrobiznes adlanır. Son dövrlərdə iri şirkətlər kənd təsərrüfatı istehsalının təşkilatçılarına
və idarəedicilərinə çevrilməklə biznes fəaliyyəti aparırlar. Bazar iqtsiadiyyatı şəraitində aqrobiznes kənd təsərrüfatının zəruri resurslarla təmin eidlməsi,məhsulların istehsalı, emalı və bölgüsü ilə bağlı əməliyyatların həyata keçirilməsi tədbirlərinin spesifik formasıdır. Son dövrlərdə Azərbaycanda həyata keçirilən aqrar siyasət regionlar üzrə ASK-nın inkişaf etdirilməsinə, onun infrastrukturunun formalaşmasına, əkinçilik və heyvandarlıq məhsulları daha çox fikir verilməsinə, kəndli-fermer təsərrüfatlarının inkişafına, aqrobiznesin səmərəli və dinamik inkişafına yönəldilmişdir.
Sahibkarlıq fəaliyyətinin məzmunu və ona dair baxışlar Sahibkarlıq fəaliyyəti mənfəət əldə etmək məqsədi ilə bütün təsərrüfat fəaliyyətləri üzrə həyata keçirilən təşəbbüskarlıq fəaliyyətidir. Sahibkarlıq fəaliyyəti müxtəlif məhsul və xidmətlər yaratmaq üçün istehsal amillərinin əlaqələndirilməsində xüsusi qabiliyyət, bazardakı dəyişikliklərə uyğunlaşmaq bacarığı, faydalı fəaliyyət sahələrini seçə bilmək təşəbbüsü, müəyyən çətin anlarda ağıllı risk etmək qabiliyyəti kimi başa düşülür. Sahibkarlıq fəaliyyəti bazar iqtisadiyyatının meydana gəlməsi ilə eyni vaxtda yaranmışdır. Onun mövcud olması və inkişafı üçün sahibkarın iqtisadi cəhətdən azad olması, müəyyən mülkiyyət sahibi olması və ə mtəə-pul münasibətlərinin və bazar mühitinin mövcudluğu əsas şərtlərdir. Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında ilk təlim ingilis iqtisadçısı V.Kantilyon (XVIII əsr) tərəfindən yaradılmışdır. O, sahibkarı tələblə təklif arasında uyğunluq yaradan bir şəxs kimi göstərilmişdir. A.Smit (XVII) «Görünməz əl» nəzəriyyəsində şəxsi mənafeyi naminə çalışan insanları sahibkar adlandırmışdır. A.Marşall ilk dəfə olaraq sahibkarlıq qabiliyyətini dördüncü amil kimi qəbul etmişdir. Avstriya iqtisadçısı Y.Şumpeter (XIX) isə sahibkarı yenilikçi adlandırmışdır. 2. Sahibkarlıq fəaliyyətinin məqsədi Məlumdur ki, sahibkarlıq fəaliyyətinin qarşısında duran başlıca məqsəd mənfəət əldə etməkdir. Buna görə də sahibkar mənfəətin aşagı səviyyəsində bazarda mövqeyini qoruyub saxlamağa, mövcud fəaliyyətini təmin etməyə çalışır. Mənfəətin yüksək səviyyəsi isə öz fəaliyyət dairəsini genişləndirməyə, məhsul istehsalı və satışını daha da artırmaqla daha çox gəlir ə ldə etməyə imkan verir. Digər torofdon sahibkarlıq fəaliyyəti səmərəli təsərrüfatçılıq tipidir. Belə ki, sahibkar daha çox mənfəət əldə etmək üçün elmi-texniki tərəqqinin yeniliklərindən, mütərəqqi əmək üsullarından və sairədən istifadə edərək ozünün iqtisadi fəaliyyətini daha səmərəli həyata
keçirməyə çalışır. Üçüncü tərəfdən sahibkarlıq mütərəqqi iqtisadi təfəkkürdür. Belə ki, mütərəqqi iqtisadi təfəkkürlü sahibkar dövrün tələbatına uyğuır məhsul və xidmətlər istehsal edir, daha mütərəqqi üsullarla xidmət göstərir, ictimai həyatın müxtəlif sahələrində ciddi qənaət rejiminə riayət edir, ətraf mühitin qorunınasına çalışır və s. Sahibkarlıq fəaliyyətinin zəruri şərti iqtisadi azadlığın olmasıdır. qtisadi azadlıq dedikdə insanın malik olduğu iqtisadi resurslar (kapital, iş quvvəsi, toıpaq), habelə istehsal olunmuş məhsullar üzərində sərbəst sürətdə sərəncam vermək azadlığı nəzərdə tutulur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi azadlıq sonsuz deyildir. Belə ki, bir tərəfdən mülkiyyət sahibi malik olduğu kapital resurslarından istifadə edərək məhsul və xidmətlər istehsal etmək və sairə kimi iqtisadi fəaliyyət göstərməkdə müstəqildir. Digər tərəfdən sahibkarlıq subyektləri cəmiyyət, digər sahibkar, işçilər və sairə qarşısında müəyyən məsuliyyət daşıyırlar. Deməli, sahibkar müəyyən hüquq və vəzifələri yerinə yetirməklə iqtisadi azadlığın reallaşmasını təmin edir.
3. Sahibkarlıq fəaliyyətinin hüquq və vəzifələri Sahibkarın, sahibkarlıq subyektinin hüqııqları aşağıdakılardır: -firma (müəssisə) açmaq və onun idarə olunmasmda iştirak etmək; -başqa firmaların fəaliyyətində sərəncamında olan əmlakla iştirak etmək; -işçiləri işə qəbul etmək və işdən azad etmək; -işçilərin əməyinin ödənilməsinin forma və sistemlərini müəyyən etmək; -öz məhsulları və xidmətləri üçün qiymətləri (tarifjəri) müəyyən etmək; -digər subyeklərlə əlaqələri həyata keçirmək üçün bankda hesab açmaq; -sahibkaıiıq fəaliyyətindən əldə edilən mənfəətdən səbəst istifadə etmək və sairə. Sahibkarın vəzifələri isə əsasən aşağıdakılardır: -qüvvədə olan qanunvericilikdən və bağladığı müqavi-"ləbrdən irəli gələn bütün vəzifələri yerinə yetirmək; -işə qəbul olanlarla müqavilələr bağlamaq, onlara qaıımvericiliklə miiəyyən olunmuş minimum səviyyədən az olmayaraq əmək haqqı ödəmək, onlara normal əmək şəraiti yaıatmaq; -istehsal olunmuş əmtəələri markalaşdırmaq; -antiinhisar qanunvericiliyinə riayət etmək; -öz fəaliyyəti haqqında dövlət, statistika və maliyyə orqanlarına müəyyən edilmiş formada hesabatlar vermək və sairə.
4. Sahibkarlıq fəaliyyətinin formaları qtisadi ədəbiyyatda sahibkarlıq müxtəlif meyarlar baxımından təsnifləşdirilir: 1. Mülkiyyətə görə: fərdi, qrup, dövlət, qarışıq;
3. Fəaliyyət sahəsinə görə:sənaye, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat, tikinti və s. 4. Fəaliyyətin xarakterinə görə: istehsal, kommersiya, xidmət; 5. Əhatə etdiyi əraziyə görə: yerli, regional, beynəlxalq; 6. nnovasiya sahibkarlığı - sahibkarlığın bu formaları ayrı-ayrı təsərrüfatlarda texnoloji yenilikləri tətbiq etməklə maşın və avadanlıqlar quraşdırmaqla və sairə ilə məşğul olur.
Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunu Bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar Azərbaycanda həyata keçirilən iqtisadi islahatların əsas istiqamətlərindən biri də sahibkarlıq fəaliyyətinin formalaşması və inkişaf etdirilməsidir. Bu məqsədlə dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi və iqtisadiyyatın liberallaşdırılması ilə yanaşı "Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında Azərbaycan Respublikasmın Qanunu
u da qəbul edilmişdir. Bu qanunda sahibkarlığın mahiyyəti, prinsipləri, sahibkarlıq subyeklərinin hüquq və vəzifələri, sahibkarlığm dövlət tərəfindən müdafiə və təqdir olumasının forma və üsulları, sahibkarlığın dövlət orqanları ilə qarşılıqlı münasibətləri və s. müəyyən edilmişdir. Qanunda göstərilir ki, sahibkarlıq fəaliyyəti fiziki şəxslərin, onlann biıiiklərinin, habelə hüquqi şəxslərin mənfəət və ya şəxsi gəlir əldə etmək məqsədilə özlərinin cavabdehliyi və ya əmlak məsuliyyəti ilə, yaxud digər hüquqi və ya fiziki şə xslərin adından qanunvericiliklə qadağan edilməyən təsərrüfat fəaliyyətinin bütün növləri, o cümlədən məhsul istehsalı, satışı və xidmətlər göstərilməsi formasında həyata keçirdikləri müstəqil təşəbbüskaıiıq fəaliyyətidir. Mövzu 15: Mikroiqtisadi tənzimləmə mexanizmi 1. Mikroiqtisadi tənzimləmənin məzmunu Bazar iqtisadiyyatının əsas subyekti olan firma özünün fəaliyyətində digər subyektlərlə iqtisadi və digər əlaqələrə
girirlər və bu əlaqələr getdikcə çoxalır və mürəkkəbləşir. Belə şəraitdə firmanın bazarda davranışı mikroiqtisadi tənzimləmə mexanizmi vasitəsilə həyata keçirilir. Mikroiqtisadi tənzimləmə firma kollektivinin fəaliyyətinin qoyulan məqsədə çatmaq istiqamətinə yönəldilməsidir. Bazar sistemində firmanın fəaliyyətini bazar tənzimləyir, ona dövlətin müdaxiləsi minimum səviyyədə olur. Firma öz məqsədlərindən kənarlaşdığı halda dövlət onun fəaliyyətinə müdaxilə edir. Mikroiqtisadi tənzimləmədə bir tərəfdən firma öz məqsədinə çatır, maksimum mənfəət əldə edir, digər tərəfdən isə əhalinin tələbatları ödənilir, onların rifahı yüksəlir. Bundan başqa firma cari qısamüddətli dövrdə əvvəllər bağlanmış müqavilələr və digər öhdəlikləri həyata keçirir. Uzunmüddətli dövrdə isə firma müxtəlif sahələr üzrə yeni qərarlar qəbul edir, yüksək mənfəəti təmin edən tədbirləri həyata keçirir. Firma öz fəaliyyətində təsərrüfat, iqtisadi, inzibati, hüquqi, mənəvi və psixoloji vasitələri özündə əks etdirən strategiyanı həyata keçirir. Həmçinin öz məqsədini və imkanlarını nəzərə alaraq strategiyanın müxtəlif variantlarını da müəyyən edir. Bunun tərkib hissələrindən biri də maksimum mənfəəti, istehsalın səmərəliliyini təmin edən menecmentdir.
2. stehsalın idarə edilməsinin zəruriliyi Firmalar öz məqsədlərinə çatmaq üçün malik olduqları iqtisadi ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilməsi və bunun üçün istehsalın səmərəli idarə edilməsini bacarmalıdırlar. darəetmə təcrübəsi kifayət qədər uzunmüddətli və dərin təkamül dövrü keçmişdir. Kapitalizmin qərarlaşdığı ilk mərhələdə sahibkar mülkiyyətçi firmanı (müəssisəni) özü idarə edirdi. XIX əsrin axırı və XX əsrin əvvəllərində istehsalın inkişafı və idarəetmə proseslərinin mürəkkəbləşməsi onu xüsusi bilik və vərdiş tələb edən fəaliyyət dairəsi kimi ayırır. Artıq idarəetmə funksiyası sahibkar mülkiyyətçidən ayrılıb, bu işi yaxşı bacaran peşəkar mütəxəssislərə həvalə edilir. Həmçinin elmi-texniki inqilabın yeni nəaliyyətləri istehsalın təşkili və idarə edilməsində yem ə mək münasibətləri tələb edir. Buna müvafiq olaraq xüsusi idarəetmə elmi - menecerlik yaranır. 3. Menecmentin mahiyyəti və nəzəri əsaslrı Menecment (management) ingilis sözü olub idarəetmə mənasında işlədilir. stehsalın səmərəlililyini yüsəltmək və mənfəəti artırmaq üçün istehsalın səmərəli idarə edilməsi menecmentin mahiyyətini ifadə edir. Başqa sözlə menecment dedikdə istehsalın idarə olunmasının prinsip, metod və formaları haqqında nəzəri və praktiki biliklər sistemini başa düşürük. Amerika tədqiqatçısı F.Teylor «Elmi menecerliyin prinsipləri» adlı əsərlərində menecment elminin nəzəri və metodoloji əsasını qoymuş, fransız mütəxəssisi A.Fayol isə menecmentə sistemli baxmış onu funksional, operativ planlaşdırma, idarəetmə əlaqəliliyi və
təşkilə nəzarət əlamətlərinə əsasən təhlil etmişdir. Sonralar menecerlik nəzəriyyəsi daha da təkmilləşmişdir. Xüsusilə də 80-cı illərdən başlayaraq strateji planlaşmadan strateji idarəetməyə keçid daha aydın nəzərə çarpmağa başlamışdır.
Burada menecmentin fəaliyyəti prinsipləri kimi bazar mühiti şəraitində fəaliyyət göstərən firmalarda sosial-iqtisadi proseslər menecerlər tərəfindən idarə olunur. Onlar firmanın fəaliyyətlərini planlaşdırır, gələcək işlərini proqnozlaşdırır, uçot, təchizat, maliyyə işləri ilə məşğul olurlar. Həmçinin firmanın texniki təchizatını təmin etmək menecerlərin funksiyasına daxildir. Menecerlər təkcə müəssisənin fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirmir, eyni zamanda firma kollektivinin sosial problemlərinin həllində də aktiv iştirak edir. Menecment idarəetmə sistemi quruluş etibarı ilə üç əsas hissəyə ayrılır: istehsal menecmenti, maliyyə menecmenti və bazar menecmenti (marketinq). Menecmentin bu növlərinin mahiyyəti aydınlaşdırılmalıdır. 5. Marketinq fəaliyyəti, marketinqin strategiyası və taktikası Müasir sivilizasiyalı bazar iqtisadiyyatında firmaların iqtisadı inkişafının davamlı xarakter alması və gəlirliyinin təmin olunması marketing fəaliyyətindən də asılıdır. Marketing "bazarda fəaliyyət, bazarı öyrənmək" mənasını verir və satış fəaliyyəti ilə bağlı olan təşkilatı idarəetmənin mürəkkəb mexanizmini idarə edir. Marketing bazarda satıla bilən, alıcıların tələbatını ödəyən pfinsipinə əsaslanan fəaliyyətdır. Marketinqin məqsədi müəssisə və firmalarm qısa və uzun müddət ərzində istehsalın səmərəli və gəlirliliyinin təmin olunmasıdır. Bu məqsədə çatmaq üçün onun taktika və strategiyasının müəyyənləşdirilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Marketinqin taktikası dedikdə cari dövr ərzində bazarda firmanın qısamüddətli fəaliyyəti nəzərdə tutulur. Bu istehlakçılarla birbaşa əlaqənin yaranması, əmtəələrin çevik və surətli hərəkəti, əmtəələrin tələbatlarla uzlaşdırılması və buna uyğun tədbirlərin həyata keçirilməsi, satış yerlərində nümayəndə heyətinin iştirakının təmin edilməsi taktikalarıdır. Marketinqin strategiyası isə firmanın uzunmüddətli fəaliyyət imkanarının təhlili nəzərdə tutulur. Burada əsas diqqət məqsədin seçilməsinə, marketinq tədbirlərinin həyata keçirilməsinə və onların üzərində nəzarətin təşkil edilməsinə verilir. Marketing fəaliyyəti bazar seqmentlərin təhlilini, əmtəənin xassələrinin, tələb və təklifinin qiymətinin səviyyəsinin ödənilməsi, bazar rəqabətinin təhlili, istehsal və satış imkanlarının qiymətləndirilməsi, məhsulun satış kanallarının və formalarının müəyyənləşdirilməsinin istiqamətlərində həyata keçirilir. Marketinq tədqiqatının yekun nəticəsi, bazar konyukturasını və vəziyyətini əks etdirən informasiyaya əsaslanır. Yüklə 357,24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|