Microsoft Word jurn Kitabshunasliq ve bibilioq 1(40) 17. docx
Yüklə 16,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
73 Bunsuz bütün sənəd-informasiya ehtiyatlarının kataloqlaşdırılması mümkün deyildir. Bu da bir sıra sənədlərin işlənmə və istifadəetmə məhdudluğuna səbəb olur. Buna görə də elektron informasiya kütləsini düzgün müəyyənləşdirəcək iki cəhəti: elektron ehtiyatlarının kataloqunun yaradılması və internetə verilən kataloq ehtiyatlarının təşkilini xüsusi nəzərə almaq lazımdır. Beynəlxalq standarta əsasən elektron ehtiyatlarının biblioqrafik təsviri bilvasitə sənədlərin vahid metodikasına əsaslanır. Audiovizual sənədlərinin kataloqlaşdırılması daha çox elektron ehtiyatlarının xarici və daxili tərtibatından, qeydetmə obyektindən asılı olaraq “internet” üçün standart hazırlanmalıdır. Əgər ənənəvi kitabların təsvirinin mənbəyi titul vərəqi hesab olunursa, elektron ehtiyatlarının təsvirinin mənbəyi onun xarici tərtibatı təşkil edir ki, burada da elektron ehtiyatlarının bütün xarakteristikası əhatə edilir. Elektron ehtiyatlarının texniki xarakteristikası çoxcəhətli məna daşıyır. Elektron ehtiyatlarının biblioqrafik təsviri ümumi elektron kataloqlarda verilə bilər. Lakin burada ənənəvi sənədlərin qeydləri də nəzərə alınır. Belə ki, elektron ehtiyatlarının struktur qeydləri ənənəvi kataloqlarda verilən təsvir ünsürlərinə uyğun gəlir. Lakin elektron kitabxanaların öz xüsusi kataloqları olmalıdır, yeni yaranmaqda olan elektron kitabxanalarında xüsusi elektron kataloqları yaradılmalı, özünə məxsus axtarış sistemi təşkil edilməlidir. Bunlarsız elektron kataloqlarının istifadəsi yararsız olar, sadəcə kartoçkalar toplusuna çevrilə bilər. Elektron kitabxanalar üçün özünəməxsus xüsusi elektron kataloqları təşkil edilməlidir. Nəticə Aparılan araşdırmalara əsasən demək olar ki, elektron kataloqlar avtomatlaşdırılmış informasiya sisteminin (AİS) növlərindən biridir. İnformatikada “nə axtarırısan?” sualı tələbatçı anlayışında “informasiya” termini kimi işlənilir. İnformasiya tələbatı hər şeydən əvvəl məqsəd istiqaməti ilə fərqlənir. Burada konkret tələbatçıların informasiyaya olan peşəkar və şəxsi xarakteristikası nəzərə alınır və tələbatçının sorğusu formalaşdırılır. Təbii olaraq informasiya tələbatı mücərrəd şəkildə deyil, konkret formada yaranır. Bu da o vaxt baş verir ki, tələbatçı konkret sorğu ilə kitabxanaya müraciət edir. Oxucular burada hər informasiya mənbələrinə, ənənəvi və ya maşında yazılan mənbələrə müraciət edir, lazımi informasiya əldə etmək üçün axtarış sisteminə: kataloq kartoçkalarına, referativ məcmuələrə, avtomatlaşdırılmış informasiya sisteminə, xüsusi hallarda elektron kataloqlarına müraciət edir. Burada ABŞ, Almaniya, Rusiya və digər ölkə kitabxanalarının təcrübəsi xeyli diqqəti cəlb edir. Hər şeydən əvvəl gələcəkdə elektron kataloqları ilə işləməyin bəzi ümumi qaydalarının nəzərdən keçirək. Birinci: ilk növbədə, yaxşı olar ki, tələbatçı kitabxanada mövcud olan məlumat bazasının həcmini, daha doğrusu, həmin bazada nə qədər biblioqrafik 74 qeydlərin əhatə olunmasını, burada hansı növ sənədlərin əks etdirilməsini, bu prosesin hansı vaxtdan başlamasını, kataloqa daxil olan bütün sənədlərin əhatə olunmasını, kataloq kartoçkalarının tərtib edilməsini və onun elektron kataloqları ilə əlaqəli işlənməsini, kataloq kartoçkalarından istifadəetmə illərinin müəyyənləşdirilməsi, konkret bilik sahələrinin və ya tematik bölmələrin nəzərə alınmasını, sorğu-informasiyanın növlərini və onun axtarış sistemində istifadəsini bilməlidir. İkinci: elektron kataloqlarının ekranında axtarışlar ardıcıl aparılır və müxtəlif məlumatlar verilir. Əgər ekranda axtarışların sadalanma imkanı varsa, onda tələbatçı sadəcə olaraq ekranda göstərilən lazımi variant seçir və lazımi informasiyanı əldə edir. Üçüncü: ekranda verilən xidmət klavişinin dəstəyinin sətirlər, xətlər arasında hərəkəti yuxarı, aşağı istiqamətdə dəqiq təmin olunmalıdır. Elektron kataloqlarının proqramı daxilində biblioqrafik təsvirin hər hansı iş prosesində axtarışını həyata keçirmək mümkündür. Burada sənədin rəf indeksini düzgün müəyyənləşdirmək lazımdır ki, sənədlərin və ya əlyazmalarının tələbatçılara çatdırılması mümkün olsun. Biblioqrafik təsviri əsas sayılan ünsürləri hesabına aparmaq daha əhəmiyyətlidir. Burada ən çox sənədin başlığı (müəllifi, tərtib edəni, toplayan, işləyəni, tərcümə edəni, rəssamı və s.), kitabın sərlövhəsi, buraxılış məlumatları, beynəlxalq standart nömrəsi (ISBN) nəzərə alınır. Sənədlərin axtarışı KBT, UOT cədvəlləri əsasında müəyyənləşdirilən şifrələr elektron kataloqlarında əks olunur. Burada şifrə elektron kataloqlarında əks olunur. Lakin yoxlamaq lazımdır ki, kataloqlarda göstərilən şifrələr elektron kataloqlarını təmin edirmi, oxucu tələbatını ödəməyə imkan verirmi. Son illərdə KBT-nin yenidən təkmilləşdirilməsi elektron kataloqlarının daha səmərəli tərtib olunmasına tam imkan verir. Məhz bu da respublikamızda kütləvi kitabxanalarda KBT cədvəli əsasında elektron kataloqlarının tərtib edilməsi və onların istifadəsini xeyli asanlaşdıracaq. Sənədlərin tematik axtarışı və informasiyanın əldə edilməsi əhəmiyyət kəsb edir. KBT əsasında tərtib edilmiş elektron kataloqlarından tematika üzrə aparılan axtarışlar mühüm əhəmiyyət kəsb edir və istənilən məqsədə nail olmaq mümkündür. Ümumiyyətlə, elektron kataloqlarda aşağıdakı mövzulardan (rubrikalardan) daha geniş istifadə edilir: a) predmet rubrikaları b) açar sözlər c) kitabxana-biblioqrafiya təsnifatı (KBT, UOT, ABŞ Konqres kitabxanasının təsnifatı və s. Onu daqeyd edək ki, ölkəmizdə elektron kataloqların təşkil olunması ilə əlaqədar xeyli işlər görülmüş və bu iş hal-hazırda müvəffəqiyyətlə davam etdirilməkdədir ki, bu da Respublika kitabxanalarında soraq-informasiya prosesini səmərələşdirir, ən qiymətli sənədlərin əldə edilməsini və təlabatçılara çatdırılmasını sürətləndirir. Yüklə 16,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|