Microsoft Word Kitab n?sr variant? 22okt 2008. doc
Yüklə 5,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
53 Demək, azadlığın sərhədləri və dərəcəsi var. İnsan buna görə də heç vaxt azad deyil, o yaşadığı ictimai və təbiət mühitinin ona qoyduğu tələblərlə hesablaşmağa məcburdur. Azadlıq digər ətraf mühit elementləri –qonşular ilə məhdudlaşır. O şey azadddır ki, o mühitin ona verdiyi yerdə – qaydada konfliktsiz dura –yaşaya bilir. İnsanın biliyinin artması onun azadlıq dərəcəsini artırır. İnsan üçün azadlıq ancaq şəxsi hissdir- yəni edə biləcəyi hərəkətləri sərbəst etmə qabiliyyətini dərk etməkdir. Bir adam o birisinin qeyri - azad olmasını deməsi düz ola bilməz. O insan, hələ özünün azad olmamasını dərk etməmişsə, o özünü azad sayacaqdır. Bir şeyin azadlığı, digər şeyin azadlığı ilə məhdudlaşır, yəni azadlıq və məhdudluq asılı cüt anlayışlardır. Bir hadisə bir şey üşün azadlıqdır, digər şey üıün məhdudluqdur. Cəmiyyət daxilində insanın bilik və məlumatları çoxalaraq sistemin onun fəaliyyətinə maneələrini dərk edənə qədər insan azaddır. Mane görəndən sonra o öz qeyri - azadlığını aşkar edir, yəni dərk edir. Nəticə: azadlıq subyektiv və şəxsi hissdir. Şeylər Azadlıq və məcburiyyətin birliyidir. Şeylərin olması Azadlıqın və ətraf mühitin məcburiyyəti nəticəsidir. Əgər birini görmək istəməsək, digərini görəcəyik. İnsanın bilmədikləri sahəni səviyyələr – qatlar şəklində ayırsaq, bu qatları insanı məhdudlaşdıran qatlar və ya azadlıq qatları adlandırmaq olar. Təbii maraq nəticəsində insanın bilikləri artdıqca naməlumluq məlumluğa çevrilir.
edərək, qeyri - müəyyənlikləri bir - bir açır, müəyyən edir. Lakin növbəti qeyri - müəyyənlik qatı hələ qalır, bu hələ ki, insanın azadlığını müvəqqəti məhdudlaşdırır. Hər bir qeyri - müəyyənlik açılandan sonra insanın azadlığı o qədər genişlənir. Əvvəldən müəyyən edilmə, yoxsa azadlıq. Suallara cavablar Dünyanı idarə edən qanunlar, hər şeyin zərurətlər, təsadüflərin olmaması, əvvəldən müəyyən olunma prinsipi hər bir hadisənin, şeyin gələcəyinin necə olacağı suallarina səbəb olur.
- Bizə keçmiş tam məlum olsa və indini tam müşahidə edə bilsək və eyni zamanda hər bir böyük və alt sistemləri ağıl ilə seçib ayıra bilsək və onların dəyişilmə qaydalarını bilsək, dünya tamlıq qanununa görə biz gələcəyi bilə bilərik. Əgər hər şeyin baş verməsi əvvəldən müəyyən edilibsə, insan necə azad hərəkət edə bilər? Biz qəsdən müxtəlif cür hərəkət etsək, əvvəldən yazılanı pozmuş oluruqmu? - Əşya, insan, varlıq hökmən müəyyən sistemlərin elementi - iştirakçısı olduğu üçün qarşılıqlı əlaqələr nəticəsində onun davranışı müəyyən olunur. İnsan sonrakı - gələcək talesinin müəyyən olunmasında özü də iştirak edir, yəni insan sonra etdiklərini əvvəl elədiklərinin davamı kimi edir. Eyni zamanda, dərk edərək, könüllü və azad edir. Əgər biz adi bir neçə alternativ hərəkət etsək və soruşsaq ki ,bu əvvəldən yazılıbmı? Onda cavab verə bilərik ki, bu alternativ hərəkətlər bizim həmin bu anımızda , bu məkanda- otaqda, bu şəraitdə edə biləcəyimiz hərəkətlər qrupuna aiddir və biz bunu əvvəl qərar qəbul edəndən sonra edirik, yəni əvvəldən müəyyəndir. Və əgər biz qəsdən bunları ediriksə, bu halda da biz hər hərəkətdən əvvəl qərar qəbul edirik, yəni hərəkətimizi əvvəldən müəyyən edirik. Bununla, qanunu pozmuruq. Yuxarıda qeyd etdik ki, hər bir şeyin sonrakı vəziyyəti – hərəkəti, addımı məhz, həmin şeyin iştirakı ilə – potensialı - 54
dəyərindən asılı olaraq onun iştirak etdiyi sistemlər çoxluğu tərəfindən əvvəldən müəyyən edilir.
Demək, bizim yaxşı və ya pis hərəkətimiz əvvəldən müəyyən olunub və biz belə davranmağa məhkumuq? - Bəli. Əgər belə ediriksə, demək, bu zərurət olub və əvvəldən müəyyən olub, lakin bu bizə məlum ola da bilərdi, olmaya da bilərdi.. Hər kəs öz uğur və səhvlərini araşdırsa, görər ki, məhz keçmişdə özü belə iştitrak edib - seçib. Belədirsə, niyə çalışırıq? Bəlkə «anlımıza yazılanın» baş verməsini gözləyək ? - Biz ancaq sistemin verdiyi öz funksiyamızı yerinə yetirəndə və özümüzün varlığını saxlamağa çalışanda yaşaya bilərik. Yaşamaq üçün məhz yazılanı etməyə məcburuq. Bu yazılanlar isə bizim hərəkətlərimizin səbəbləridir. Bizim fəaliyyətimiz məhz «anlımıza yazılanı» icra etməyimizdir, bu yazılma prosesində biz öz potensialımızla iştirak edirik. Habelə ata – babalarımız da iştirak etmişdir, lakin biz atdığımız addımın «yazıldığı» vaxt məqsədyönlü iştirak edə bilsəydik, indi bizim xoşumuza gəlməyən işi tutmazdıq. Bu mənada bu düz atalar sözüdür ki, nə edirsə, insan özü - özünə edir. Hər şey idarə olunursa, bizim rolumuz nədir? Biz nə edə bilərik? - Bizim rolumuz sistemin verdiyi rolu icra etməkdir. Mənə bu rolu yazmışsa, sizə sizin potensialınıza - xarakter və digər parametrlərinizə görə digər rolu yazmışdır. İmtina edə bilmərik,. imtina etsək sistemdən çıxmalıyıq. Biz (1) potensialımızı artırıb və (2) əməkdaşlıq edərək yaranmasında iştirak etdiyimiz sistemi dəyişə bilərik və o bizə başqa xoş rol yazar. İsa peyğəmbərin dediyi kimi bir üzümüzə şillə dəydikdə, o biri üzümüzü də şillə altına tutaq? Və ya birimiz gəlmişik cənnətə getmək üçün, birimiz gəlmişik cəhənnəmə getmək üçün? - Həmişə sillənin vurula bilməməsinə, və dəyməməsinə çalışmalıyıq. Ən yaxşısı, belə fikrin yaranmamasına çalışmalıyıq. Sillə vurulubsa, demək, öz yerimizdə və lazımı davranışda deyilik və ya gücümüz azdır. Xeyr, heç birimiz nə cənnətə nə cəhənnəmə gedəcək. Bu anlayışlar uydumadır.Hamının gedəcəyi bir yer var.
- Gözlədikdə hadisələri müşahidə edib, daha aydın anlaya bilərik və düzgün qərar verə bilərik, lakin səbr etdikdə ya biz qazana bilərik, ya itirə bilərik. Şükr etmək, kifayətlənmək, ancaq müəyyən zamanlarda xeyirli olardı. Əldə etdiklrimizlə kifayətlənsək, biz durğunluq vəziyyətiə düşmərikmi? Özümüzü daha yaxşı yaşamaq və daha yaxşı idarə sistemi qurmaq imkanlarından məhrum etmərikmi? - Burada bir faydalı məna vardır. Qeyri - müəyyənlik olduqda səbr etmək məsləhətdir, çünki zaman keçdikcə vəziyyət aydınlaşacaq –müəyyən olacaq və biz düzgün yol seçə biləcəyik. Zəruri ehtiyaclarımız ödənirsə, müəyyən zaman ərzində daha artıqa çalışmamaq, yəni şükr etmək məsləhətli olardı, çünki hər bir fəaliyyət risklə əlaqədardır. Adi halda axı insan hər şeyi bilmir və ya yadında olmur. Demək, o kifayətlənsə, əlindəkini itirmək təhlükəsindən və ya səhv addımdan xilas olar. Lakin insanın gücünə və ağlına görə hərəkət etməsi - çalışması və ağıllı hədlərə malik nəticələrə nail olması daha məsləhətdir. Yəni daha düz olardı: gücündən, imkanlarından artıq çalışma, yeyə bilməyəcəyin və ya həzm edə bilməyəcəyin yeməyi yemə. Öz ağlınla, gücünə - imkanlara görə yaşa. Orta Şərq dini təlimlərinin dediyi kimi insanın günahkar olaraq dünyaya gəlib və pis işlər görməsi əvvəldən müəyyən olunub? - İnsan günahkar kimi gəlmir, tamam günahsız Yüklə 5,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|