Microsoft Word Kitab n?sr variant? 22okt 2008. doc
Yüklə 5,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsan günahlarını yumaq üçün sitayiş etməlidirmi
55 gəlir. İnsan yaşayır, çalışır, bu kiməsə pis görünür, kiməsə yaxşı. İnsan etdiyini yaxşı – düzgün hesab edərək edir. İctimai əxlaqa qarşı pis hərəkət edilməməsi üçün mühitin insanı onu pozmağa yönəltməməsi və əxlaqın icrasına güclü qanuni və ictimai nəzarət olduqda insan onu aşkar pozmayacaq. Pis və yaxşı subyektiv fikirdir, bu mövqədən insan xalis yaxşı və ya xalis pis hərəkət etmir. Elə bir metod yoxdur ki, insanın hərəkətini obyektiv, bütün tarix üçün olçsün. Onun hərəkəti nə qədər yaxşıdırsa, o qədər pisdir və ya əksinə. Az yaxşı olan, az da pisdir. Məhdudlaşdırıcı əks təsir zəyif olduqda, onun üçün fərqi yoxdur- bu hərəkət pis, yaxud yaxşı adlandırılacaq, o zərurət hiss etdiyi işi edəcək. Reallıqda nə pis, nə yaxşı hərəkət var. Pis və yaxşı hərəkətlər, insan fikrincə, əbədidir və müəyyəndir, lakin hədlərini azaltmaq olar.
- Xeyr, günah sitayişlə yuyula bilməz. Günah əgər insana və onun əmlakına qarşı edilibsə, həmin insanı razı sala bilən ödəmələr edilməli, xahişlər, üzrxahlıq edilməlidir, ancaq həmin insan bağışlasa “günah yuyula” bilər. Əks halda günah hissi və nifrət hissi insanı ağır cəzalandıracaqdır. Günah başqa insana qarşı edilən ümumi bəşəri əxlaq mövqeyindən qeyri -düzgün hərəkətdir, başqa bütün qeyri - düzgün hərəkətlər (maddi zərərə, zədələnməyə, nüfuzun aşağı düşməsinə, zəyifləməyə gətirən) səhv adlanır. Sitayışlər insanın psixi sakitliyi üçün tapılmış bir üsuldur. .. Bunun üçün daha səmərəli, qeyri - sitayiş metodları – meditasiya, özünü təlqin var. Lakin sitayış insanın günahını hec cürə yuya bilməz, yeni günahları stimullaşdıra bilər. Dinlərin belə səhv məsləhəti arsız insanlar yetişdirir. İnsanların məhz əxlaqa etinasız yanaşmalarının səbəbi məhz belə məsləhətdir. Teist dinlər nə üçün belə səlahyyətsiz məsləhət verirlər? Bunun səbəbi odur ki, onlar Allah anlayışını və bu məsələnin həllini bilmirlər, sitayiş vasitəsilə dindarlığı qoruyub saxlayırlar. Daha qədim dinlərdə belə məsləhətlər yox idi. Günahlardan xilas olmağın yeganə yolu onu etməmək, başqasının haqlarına hörmət etməkdir, səhvən etdikdə isə həmin insana əvəzini ödəmək, boynuna almaq və bağışlanmasını xahiş etməkdir. Bu yalnız vicdanlı insanın davranışıdır və ona sitayiş tələb olunmur. Vicdansız isə dəfələrlə günah edəcək və yalandan sitayişlə özünü günahını yumuş hesab edəcəkdir. Günahını reallıqda yumaq haqda düşünməyəcəkdir. Göründüyü kimi dinlərin sitayişlə günahı yumaq üsulu məntiqsizdir və insan icması üçün zərərlidir və insanların daha çox günah işlətməsini stimullaşdırır.
Müxtəlif sistemlərin: kainatın, cisimlərin, ulduz sistemlərinin ,Yerin, hadisələrin sistem quruluşu - pilləvari hissələrə bölünə bilməsi, hər hissənin avtonom bütövlüyə malik olması və biri - birinə bağlı olması, onları müxtəlif cür təsəvvür və dərk etmə modelləri kimi qəbul etməyə imkan verir. Məhz belə təsəvvür etmə, reallığı anlamağa çox kömək edir. Belə bir paradiqma üçün piramida çox yaxşı yarayır. Piramida olaraq həm düzgün piramida həm də kəsik piramida nəzərdə tutulur. Piramidanın bir xüsusiyyəti, tildən oturacağa ketdikcə genişlənməsi və oturaçağa paralellər çəkildikdə ierarxik pillələrə oxşaması bir çox qanunauyğunluqları əks etdirir. Məsələn, bir neçə misalı qısa təsvir edək: 56
1. Sistem strukturu piramida ilə yaxşı təsəvvür oluna bilər. Təpə sistemdirsə, aşağı ketdikcə onun elementləri yerləşir, hər pillədə hər element yenidən bölünür və alt pillələrdə tərkib elementləri yerləşir. 2. Sosial statuslar-stratifikasiya : lap altda adi adamlar, yuxarı ketdikcə pillələrdə daha qabiliyyətli, vəzifəli adamlar yer tutur, lap başda ən yüksək sosial statuslu kral - rəhbər durur. 3. Temperamentlər də piramida şəklində quruluşa malikdir. 4. Ehtiyaclar ierarxiya piramidası. 5. Sosial inqilablar piramidası. Sosioloq Sorokinin nəzəriyyəsinə görə piramidada insanlar yuxarıya doğru və horizontal hərəkətdədirlər.(BEKM 2002) Hər pilləyə çıxan adamlar arasında bərəbərləşmə tendensiyası baş verir, heç kəs durduğu səviyyədə qonşudan geri qalmaq istəmir. Pramida yolu çox uzandıqda, yəni yuxarıda qabiliyyətsiz adamlar toplaşdıqda, hansı ki aşağıda duran daha qabiliyyətli adamlara öz yuxarı layiq olduqları yerə keçməyə imkan vermirlər, onda sosial inqilablar baş verir və yerlər dəyişir. 6. Atom nüvəsinin parçalanması piramida formasında artan zəncirlərin birləşməsi kimi təsəvvür oluna bilər. 7. İstənilən materialın stukturunda piramida quruluşu görmək olar; əgər bir atomdan (molekuldan) ətrafa baxsaq, digər atomların piramida qaydasında yerləşdiyini müşahidə etmək olar. 8. Piramidanı şeylərin, hadisələrin quruluşu kimi qəbul etmək daha məqsədəuyğundur. Xüsusilə, tetraedr formalı piramida ən sadə mümkün olan piramidadır və şeyləri analiz etdikdə onların elementlərini və əlaqələrini təsvir etmək üçün səmərəlidir. Bunun 4 təpəsi 4 üzü var, ən az tərəfi və təpəsi olan fəza (həcmi olan) fiqurdur. Dünyanı kip yığılmış piramidalar kimi təsəvvür edin. Orada piramidalardan əmələ gəlmiş müxtəlif fiqurlar- sistemlər görəcəksiniz. Səbəbiyyət prinsipi. Dünyada bütün varlıqların və hadisələrin bir - biri ilə bağlanması, insanlarda bir qaydanın mövcud olduğu fikrini yaradır. Reallıqda da bunu görürlər. Səbəbiyyət prinsipi belə ifadə olunur : hər şey səbəblə əmələ gəlir, səbəbsiz heç nə baş vermir. Səbəb məhz konkret varlığın, obyektin baxılan vəziyyətindən əvvəl onun mühitlə və digər sistemlə baş verən əlaqələridir. Belə əlaqələr obyektin yenidənqurulmasına və keyfiyyətinin dəyişməsilə, yəni yaşaması ilə nəticələnir. Yəni hər bir yeni vəziyyət səbəblərin nəticəsidir . Orta vəziyyət qanunu səbəbiyyət prisipini əsaslandıran izahlardan biridir. İnsan tarixində qədimdən məqsədəuyğunluq prinsipi də müəyyən edilmişdir. Dünyada məqsədəuyğunluq prinsipini Aristotel aşkar etmişdir, bunu sonralar teist din nəzəriyyələri qəbul etdi və bunu əsas götürərək dini təlimə dünyanı ağıllı müdrik Ruhun yaratdığını və idarə etdiyi fikrini əlavə etdilər. Bu haqda Deism dini nəzəriyyəsi xəbər verir. Burada deyilir: “Allah hər şeyi istədiyi – yəni özünün hesab etdiyi məqsədəuyğun formada yaratmış və belə - məqsədəuyğun idarə edir”. Lakin bu mövqe kökündən səhvdir. Aşağıdakı izahlar buna əsas verir. 1) Məqsədəuyğunluq kimi görsənən nümunələr, şeylər, təbiət qanunlarının nəticəsidir.
Yüklə 5,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|