Microsoft Word Kitab n?sr variant? 22okt 2008. doc
Yüklə 5,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Oxşarlıq qanunu .
61 coğrafiya, idarəetmə, astronomiya, tibb və dərmanlar elmi böyük inkişaf etdi. Zəruri biliklər əldə edildikdən (1050 –ci ildə Orta Şərqdə, 1150- ci ildə İspaniyada) sonra ruhanilər daha elmə ehtiyac hiss etmədilər, elmin İslamın təlimini ifşa etməkdən qorxdular, onu saxlamağı qərara aldılar, elmi təqib etməyə başladılar. Bu, İslamın son inkişaf həddi idi və tənəzzülünün əsasını qoydu.
Dünya hadisələrinin, obyektlərinin dəyişilikləri içərisində zəruri oxşarlıqlar vardır. 20 –ci əsrdə müəyyən edilmiş Xaos nəzəriyyəsi eyni dinamik sistemilərin dəyişilikləri arasında oxşar naxışların olduğunu təsdiq edir. Belə ki, Oxşarlıq bütün sistemlərin dəyişilikləri daxilində baş verir. Nəinki, göy cisimlərinin yaranması və inkişafinda, habelə Yerdəki hər bir növün, canlının və cismin öz həyatında və növlər arasında baş verir. Bir obyektin dəyişilikləri, başqa obyektin dəyişilikləri naxışlarında müşahidə olunur. Müxtəlif hadisə və şeylərin dəyişməsi şəkli – qaydası arasında oxşarlıq vardır. Oxşarlıq, habelə müxtəlif, çox uzaq sahələrdə belə, hadisə və şeylərin olması və dəyişməsi qaydalarında müşahidə edilir. Oxşarlığın səbəbi mühit elementlərinin qarşılıqlı əlaqəsindən yaranan elementin, şeyin, canlının, cismin məhz həmin mühitlə əlaqəyə girməyə məcbur olmasıdır və forma, həyat üsulu seçməsidir. Mühit hansı üsullar təklif edirsə, şeylər də özünə uyğun olanlardan seçir. Makrodünyada isə mühit çox az sürətlə dəyişir. Demək, eyni mühitdə yaranan yeni varlıqlar – şeylər oxşar formalar, üsullar seçməli olacaqlar. Uzun zaman keçəndən sonra isə yeni mühitdə yeni mühitə uyğun şeylər yaranacaq, onlar da yeni növ oxşarlığa malik olacaqlar. Bu yanaşma bizə, bir hadisəyə görə digər hadisələrin dəyişməsi qaydasını tapmağa kömək edir. Habelə dünyanın quruluşunu və onu necə yaranmasını tapmaq üçün düzgün fərziyyələr qurmağa kömək edir. Oxşarlıq qanununu hər insan öz təcrübəsində aşkar edə bilər və bir çox insanlar aşkar etmişlər. Gorfild Leybniç(1646 -1716), alman alimi də oxşarlıq qanunu aşkar etmişdi və həndəsi fiqurların oxşarlıq teoremlərini yaratmışdı.(BEKM-2002) Dünya – kosmos və onun tərkib hissələri - ulduzlar, Günəş sistemi, Yer - hamısı dəyişilmə qanununa tabedir. Bu, yaranma - böyümə , uşaqlaıq – cavanlıq, inkişaf, pik vəziyyəti, yenmə- qocalma, ahıllıq -zəyifləmə, ölmə və ya digər vəziyyətə keçməkdən ibarət olan dəyişiliklər ardıcılığıdır. Hər bir şey, element, bu ardıcıllığın müxtəlif mərhələsindədir. Yer kürəsində olan insan cəmiyyəti də, onu inkişaf mərəhələsinə bölsək, uşaqlıq -cavanlıq mərhələsini artıq keçmişdir. Növbədə orta yaşlılıq, yəni müdriklik, ağıl və zəkanın idarə edici rol oynaması, daha effektiv rasional cəmiyyət yaratması və şıltaqlığa, axmaqlığa, acğözlüyə, qap- qapa son qoymaq vaxtıdır. Gələcəyi görərək, məhz indiyədək olmuş səhvləri anlayaraq, yaradılan problemlərdən xilas olmaq üçün, məhz yüksək şüurlu səviyyə (biliklər) və maddi vəziyyət yaranmışdır. İnsanlıq bunları artıq öz imkanları çərçivəsində olduğunu anlayır. Qeyd etməliyik ki, milyonlarla müxtəlif material obyektlər, şeylər müxtəlif canlılar, təbiət sistemi, insan cəmiyyəti , maşın, ev , nemətlər, məhz eyni maddədən və eyni qanunlar altında olduqlarına görə, mühitləri eyni (yaxın) olan məkanlarda zəruri, məntiqi olaraq, oxşar proseslər, hadisələr baş verir. Bəzən, bu kiçik masştabda olduğu kimi, böyük masştabda da eyni şəkilli hadisələr olur. Kiçik göldə yaradılan dalğanın yaratdığı suyun forması, eynilə, okeanda təbii qasırğanın yaratdığı böyuk dalğanın
62
formasına oxşayır. Digər tərəfdən, eyni üst sistemlərin alt sistemlərə eyni təsiri də, alt sistemlərdə oxşar nəticələr yaradır. Bu təsir tamamilə üst sitemin təsir ritminə uyğun olur. Məsələn, Günəşin Yerdəki bütün şeylərə təsiri onlarda eyni ritmik hərəkətə - fəaliyyətə səbəb olur. Siyasi sistemdə əgər bir nazir və ya kiçik məmur rüşvət alırsa, demək hamısı elədir, bu üst sistemin -dövlət başçısının, parlamentin, qanunların idarə sisteminin belə hadisəyə gətirəcək davranışı, dünyagörüşü, idarə metodunun təsiri nəticəsidir. Bir hadisənin dəyişiliklər şəkli digərinə (hətta digər yerdə, başqa sahədə) oxşaması gələcəyi görmək və yaratmaq üsulu verir. Bir hadisənin digərinə oxşaması təbii model rolunu oynaya bilər. Model hadisənin – prosesin sadələşdirilmiş əsas prinsipləri əks etdirən oxşarıdır və modelin müəyyən edilməsi və öyrənilməsi, eynilə öncəgörmə, yaradıcılıq və ixtira metodudur. (modellərdən həm alimlər, həm də xiromantlar, həm kartla, kofe ilə, daşla baxan falçılar istifadə edir) Nəticə. Oxşalığın səbəbi : 1.Mühitin eyni və ya yaxın olması, 2. Eyni qanunların olması. 3. Müxtəlfliyin çoxluğu, 4. Eyni üst sistemlərin təsiri. Xaos nəzəriyyəsi Xaos nəzəriyyəsi adı ilə, mənası uyğun olmayan nəzəriyyədir və 1961 –ci ildə yaradılmışdır. Xaos nəzəriyyəsi oxşarlıq qanununun specifik və konkret variantıdır. Xaos Yunan sözü olub mifologiyada mənası qaydasızlığı ifadə edir. Mifologiyada deyilir ki, dünyanın yaranmasından əvvəl dünya qaranlıq, təşkil olunmamış materiyanın qaydasız yığınından ibarət idi. Sonra bu qaydasız materiyadan indiki dünya və onun tərkib hissələri : Yer, Günəş, uldular, bitki, canlı və s.yarandı.(BEKM 2002). Xaos nəzəriyyəsi,
havanın proqnozunu hesablayarkən aşkar etmişdir. 12 tənlikdən ibarət hava modelini əvvəl üç onluq dəqiqliyə qədər hesablamış, sonra təsadüfən yenidən 6 onluq dəqiqliyə qədər komputerdə avtomatik hesablamış və aşkar etmişdir ki, komputerin verdiyi dəyişiliklər qrafiki müxtəlifdir (wikipedia.org). Buradan Xaos nəzəriyyəsinin birinci keyfiyyəti elan edilmişdir: 1. Məhz başlanğıc vəziyyətin ən kiçik dəyişilikləri sonra böyük dəyişiliklərə səbəb olur. Başqa sözlə, hər sonrakı vəziyyət başlanğıc vəziyyətdən həssas asılıdır. Buna kəpənək effekti də deyilir “yəni kəpənəyin qanad çalması, havanı yelləndirə və nəticədə tufan ola bilər”. Bu nəticə əslində heç də yeni deyil, bu nəticə dünya və hər bir şeyin quruluşu və və ardıcıl vəziyyətlərinin asılılıq qaydasınıdan çıxır. Məhz hər sonrakı vəziyyət əvvəlki habelə “başlanğıc” vəziyyətin bütün parametr və keyfiyyətlərindən asılı və uyğundur. Başlanğıc şəraitin (mühitin və obyektin öz daxili vəziyyətinin-potensialının) sonrakı vəziyyətləri müəyyən etməsi ümumi qanundur (təbiət başlanğıclar və sonlardan ibarətdir). Xaos nəzəriyyəsi təkcə sonun əvvəldən asılı olduğunu deməkdən ibarət deyil, habelə: 2. Hər bir dəyişməkdə olan sistemdə həyatı boyu dəyişiliklər oxşar naxışlı olaraq
naxışları kiçik zamanda baş verən və kiçik dəyişiliklərin şəklinə - naxışına uyğundur. Buradan belə nəticə çıxır ki, sadəcə biz hadisə, prosesləri araşdıraraq orada müəyyən naxışları tapmalı və sonra onun təkrar olmasını öyrənərək, proqnoz verə bilərik. Xaos nəzəriyyəsini əks etdirən ən yaxşı model iki uclu rəqqasdır. Rəqqasın kiçik qolunun cızdığı orbit – yol, böyük qolunun cızdığı yola oxşardır. Nəzəriyyənin anlayışları: - Yüklə 5,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|