Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
- (problemin morfoloji klassifikasiya müstəvisindəki inikasına dair) 3.1.Dil təkamülünün «vulqar – sosial» izahına bir
Azərbaycan Milli Kitabxanası 109 mövqeyindən fərqli olmasından dolayı, tipoloji klassifika- siya ilə birbaşa əlaqəli olan tədqiqat obyektimiz baxı- mından, araşdırmamız üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb etməsini qeyd etməklə bərabər, sözügedən yanaşmanın, zənnimizcə, prinsip etibarilə V.Skaliçkanın mövqeyi ilə müqayisədə, daha adekvat yanaşma olduğunu etiraf etməli olsaq da, təqdim edilən faktlar əsasında, burada da müəyyən uyğunsuzluqların olduğunu gözardı edə bilmərik. Belə ki, həmin faktlar, morfonologiyanın banisinin «ideyalarının mahiyyətinə qarşı deyil, N.S.Trubetskoyun bəzi mülahizələrinin ifrat mütləqliyinə qarşı yönəlmiş» araşdırmada – E.Benvenistin 1) yalnız bu altı göstəricinin aparıcı kriteri sayıla bilməsi; 2) bu özəllikləri hind-Avropa dili (və ya tipi – A.H.) anlayışının təsbiti üçün yetərli olması ilə bağlı suallara cavab axtardığı «Dillərin klassifikasiyası» tədqiqatında təqdim olunmuşdur. Müəllif, həmin faktlara istinadən, sözügedən altı göstəricinin bütövlüklə Oreqon ştatındakı hindu dilində (takelma dilində) müşahidə edildiyini sübuta yetirmişdir. 1 Göründüyü kimi, burada isə frenkventalilərin digər struktural özəlliklərlə vəhdətdə izlənilməməsi, əksinə, «hind-Avropa tipi»nə uyğun gələn dillərin real siyahısının süni şəkildə «artırılması» ilə nəticələnə bilər. Başqa sözlə, dil etalonunun və ya həmin etalona müvafiqliyi təsdiqləyə biləcək kriterilər məcmusunun müəyyənləşdirilməsi, prinsip etibarilə, metodoloji cəhətdən çox düzgün atılmış addım olaraq səciyyələndirilə bilsə də, sözügedən etalonun spesifikliyini şərtləndirən özəlliklərin seçimi məsələsində cüzi bir yanlışlıq, yəni sadəcə olaraq, əslində reallıqda mövcud olan xüsusiyyətlərə onların universallıq və ya frenkventallıq mahiyyətini önəmsəmədən istinad edilməsi 1 Бенвенист Э. Классификация языков / Введение в языкознание. Хрестоматия, Минск,1988, стр.307-309. Azərbaycan Milli Kitabxanası 110 tipoloji «norma» və sapma qarşılaşdırmasında (ahəng qanunla bağlı məsələdə olduğu kimi) və ya ümumiyyətlə, tipoloji səciyyələndirmədə (inkorporlaşan quruluşlu takelma dilinin «hind-Avropa tipli» fleksiyaya «uyğunluğu» məsələsində olduğu kimi) qeyri-adekvat nəticələrin əldə edilməsinə səbəb olur. Bununla belə, «universali definisiyalarının təsbitinin tipoloqun işinin ən vacib hissəsini təşkil etdiyini» və «universali definisiyalarının qeyri-mövcudluğunun isə tipoloqun işini əsassızlaşdırdığını» önə sürən Y.V.Rojdes- tvenskinin onların sayəsində dillərin eyni cür müqayisə edilə bilməsi haqqında fikrini 1 də gözardı etmək olmaz. Belə ki, universalilərin fərqləndirilməsi qeyri-universal olan göstəricilərin sistematizasiyanı və deməli, tədqiqatın növbəti mərhələsində tipik olanla anomaliya səciyyəsi daşıyan özəlliyin qarşılaşdırılması işini asanlaşdırır. Bu mənada biz, İ.F.Vardulun ardınca «tipoloji relevant xüsusiyyətlərin qradasiyasının universalilər→ dominantlar→resessivlər→unikalilər sxemini» təklif edən və universalilərin dil strukturunun ümumi nəzəriyyəsi ilə («universal qrammatika» ilə), unikalilərin isə deskriptiv linqvistika («individual qrammatika») ilə əlaqəsindən dolayı, onların yalnız tipologiya termininin geniş anlamda tətbiqi şəraitində məsələyə aidliyinin mümkünlünü bildirən V.A.Vinoqradovun fikirləri ilə tamamilə razıyıq; dilçi dar anlamda (yəni dillərin struktur özəlliyinə görə qruplaşdırılması anlamında – A.H.) tipologiyanın öz diqqətini yalnız bu sxemdə əksini tapan «keçid özəllikləri» – dominant və resessivlər üzərində konsentrasiya etdiyini önə sürmüşdür. 2 1 Рождественский Ю.В. О лингвистических универсалиях // Вопросы языкознания, 1968, №2, стр.11. 2 Виноградов В.А. Методы типологии / Общее языкознание. Методы Azərbaycan Milli Kitabxanası 111 Doğrudan da, hər hansı bir dilin (və ya məhdud dil qrupunun) fərdi özəllikləri – unikalilər (və ya unikalilərdən daha geniş spektri əhatə edən, yəni bir neçə dildə əksini tapan özəllikləri ifadə edən frenkventalilər), eləcə də, ən ümumi xüsusiyyəti ehtiva edən universalilər tipoloji təsnifatlandırma üçün kriteri mənbəyi təşkil edə bilməzlər. Tipologiya yalnız və yalnız dominant və resessiv özəlliklərin münasibətləri çərçivəsində formalaşan struktural identifikasiyadan çıxış edir ki, bu da dominant xüsusiyyətlərə əsasən, aparıcı tipoloji təmayülün təsbitinə, resessiv özəlliklərə istinadən isə tipoloji halların fərqləndirilməsinə imkan verir. лингвистических исследований, М., 1973, стр. 237. Azərbaycan Milli Kitabxanası 112 III FƏSİL TİPOLOJİ MODİFİKASİYALARA YOL AÇAN BƏZİ İNTRALİNQVİSTİK VƏ EKSTRALİNQVİSTİK FAKTORLAR HAQQINDA (problemin morfoloji klassifikasiya müstəvisindəki inikasına dair) 3.1.Dil təkamülünün «vulqar – sosial» izahına bir uğursuz cəhd haqqında və ya bir daha tipoloji metamorfozların intralinqvistik altyapısı barədə 3.1.1. Tipologiya sahəsindəki araşdırmalardan bəhs edərkən vaxtilə linqvistik düşüncədə «inqilab» etdiyi önə sürülən, süqutundan sonra isə yanlış müddəalarına qarşı mübarizədə (digər doqmaları ilə birgə) dil tiplərinin bir- birini əvəzetmə ehtimallarının total şəkildə rədd edilməsi nəticəsində, növbəti nəsil dilçilər arasında struktur təkamül ideyalarına ifrat ehtiyatlılıq aşılamış olan «dillərin stadial inkişaf nəzəriyyəsi» haqqında söz açmamaq doğru olmazdı. Əsası dillərin hər hansı bir ulu dildən şaxələnməsi ide- yasına qarşı çıxan və ümumiyyətlə, «bu mənada ulu dilin elmi müddəa deyil, fiksiya (saxtakarlıq) olduğunu» iddia edən N.Y.Marr tərəfindən 1 qoyulmuş «dil haqında yeni təlim», funksional – tipoloji kriterilərin dillərin genealoji təsnifinə uyarlılıq səviyyəsini müəyyənləşdirən V.A.Vinoqradovun qeyd etdiyinə görə, sonuncunun (genealoji 1 Вопросы языка в освещении яфетической теории (Избранные отрывки из работ акад. Н.Я.Марра). Л., 1933, стр. 309. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|