Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
Azərbaycan Milli Kitabxanası 134 kütləviliyi bir çox dilçilərin xarakterologik yanaşmaya üstünlük verməsinə səbəb olmuşdur. Bu mənada, xarakterologik tipologiyanın parlaq nümayəndələrindən sayılan F.Fink,V.Skaliçka,V.Mateziusla bərabər, ənənəvi təsnifatın qüsurlarından dolayı, ona aşkar skeptik münasibət bəsləyən Boduen de Kurtenenin tipoloji görüşləri də xüsusi maraq doğurur. «Dillərin morfoloji tiplər nöqteyi-nəzərindən təsnifat- landırılması ilə bağlı dövrümüzə qədər məlum cəhdləri uğursuz və tükənmiş hesab etmək olar. Onlar (artıq) elmin tarixinə aiddirlər» – fikrinin müəllifini belə qəti neqotiv mövqeyinə görə xarakteroloqlar sırasına aid edən T.S.Şaradzenidze görkəmli alimin ənənəvi təsnifatı əvəzləyə biləcək morfoloji xarakteristika proqramının işləyib hazırladığını qeyd etmişdir 1 . Tədqiqatımızın obyektindən dolayı, Boduen de Kurte- nenin tipoloji dəyərləndirmələrində diqqətmizi xüsusilə cəlb edən cəhət onun tipoloji sapma faktları ilə bağlı təhlilləri sayıla bilər. Belə ki, görkəmli dilçi özünün məşhur «V.V.Radlovun əsərinin səhifələrində qeydlər» mə- qaləsində yazır: «Fleksiya» adlandırılan və «aqlütinasiya» kimi tanınan mexanizmlər arasında fərq o qədər qeyri- müəyyən, qeyri-dəqiq və qarışıqdır ki, çətin ki, bu və ya digər morfoloji tipin tam mənada düzgün səciy- yələndirməsini apara biləcək adam tapılar və «flektiv dillər»in özəllikləri hesab edilən proseslər, əsl mənada, dil təfəkkürünün bütün tiplərində təsaduf edilir» 2 . Dilçilik tarixindəki önəmli xidmətləri ilə adını ölümsüz- ləşdirən alimin təqdim olunan mülahizələri ilə və adı 1 Шарадзенидзе Т.С. Лингвистическая теория И.А.Бодуэна де Куртенэ и ее место в языкознании XIX-XX веков. М., 1980, стр. 98. 2 Бодуэн де Куртенэ И.А. Избранные труды по общему языкознанию. Том II, М., 1963, стр.181. Azərbaycan Milli Kitabxanası 135 çəkilən məqalədə yer alan digər fikirləri ilə tam mənada razılaşmaq çətindir. Tipoloji təsnifatda günümüzədək davam edən qeyri-dəqiqliyə baxmayaraq, dillərin struktur özəlliklərinə görə, bu şəkildə fərqləndirilməsini yanlış sayan alimin skepsisinə səbəb olan başlıca cəhətlər (yəni iltisaqi dillərdə flektiv elementlərə, insirafi dillərdə isə aqlütinativ ünsürlərə təsadüf edilməsi), əslində, bu bölgünün gərəkliliyini şübhə altına alacaq şəkildə güclü olan əks arqumentlər deyil. Bu mənada, fərqli kontekstdə (bilavasitə Kurteninin tipoloji görüşləri ilə bağlı deyil), «morfoloji tipin müəyyənləşdirilməsi prinsipləri haqqında» dəyərləndirmə aparmış V.N.Yartsevanın fikirlərini xatırlatmaq yerinə düşərdi: «Çox vaxt morfoloji quruluşun xarakteristikası aparılarkən, sözügedən dilin istifadəsində olan qrammatik üsulların sadalanması ilə kifayətlənirlər. Bu isə olduqca yetərsizdir»; belə ki, «eyni bir qrammatik mexanizm müxtəlif dillərdə fərqli çəkiyə malik ola bilər» 1 . Başqa sözlə, türk dillərində, eləcə də fin-uqor, 2 monqol, 3 1 Ярцева В.Н. О принципах определения морфологического типа языков / Морфологическая типология и проблема классификации языков. М.- Л., 1965, стр. 109. 2 Лыткин В.И. Общие сведения о финно-угорских языках. Сравнитель- ная фонетика финно-угорских языков / Основы финнско-угорского языкознания. Вопросы происхождения и развития финно-угорских языков. М., 1974, стр. 22.; Майтинская К.Е. Сравнительная морфология финно-угорских языков / Основы финнско-угорского языкознания. Вопросы происхождения и развития финно-угорских языков. М., 1974, стр. 216-217.; Керт Г.М. Именная и глагольная основы в кильдинском диалекте саамского языка / Вопросы финнско-угорского языкознания, М.-Л., 1962, стр. 144-145. 3 Владимирцов Б.Я. Сравнительная грамматика монгольского письмен- ного языка и халхаского наречия. Введение и фонетика. Л., 1929, стр. 112.; Бертагаев Т.А. Количественные чередования гласных и аблаут в монгольских языках // Вопросы языкознания, 1971, № 6, стр.116-121.; Бертагаев Т.А. Морфологическая структура слова в монгольских языках Azərbaycan Milli Kitabxanası 136 yapon, 1 Qafqaz-iber 2 dillərində çoxsayda insirafi elementə təsadüf edilməsi onların tipoloji səciyyələndirməsinin düzgün istiqamətdə aparılmaması anlamına gələ bilməz. Başqa sözlə, Boduen de Kurtenenin flektivliyin bütün dünya dillərində yer alması ilə bağlı əks arqumentini aqlütinativ mexanizmin olduqca geniş işlənmə dairəsinə malik olmasının etirafına 3 baxmayaraq, elə həmin etiraf müəlliflərinin özlərinin bu dil tipinin fərqləndirilməsinin məqsədəuyğunluğu ilə bağlı fikirləri ilə lokallaşdırmaq olar. Göründüyü kimi, Boduen de Kurtenenin morfoloji təsnifatın əhəmiyyətini şübhə altına almasının əsas səbəblərindən biri morfoloji determinanta və tipoloji anomaliya hallarının yetərincə fərqləndirilməməsidir Lakin onu da gözardı etmək olmaz ki, problemin nəzəri çözümündə belə barışmaz mövqe nümayiş etdirən Boduen de Kurtenenin bəzən obyektivlikdən müəyyən qədər uzaq olan təhlillərinin altyapısını alimin (ümumən, yaradıcılığında) antişleyxerian yanaşma sərgiləməsi təşkil edə bilər. Belə ki, dilçinin qeyd olunan məqalədə sözügedən təsnifatı «yeriyən morfoloji klassifikasiya» adlandırması və «alimlərin …qeyri-müəyyən və heç bir anlam kəsb etməyən sözlərdən (söhbət «aqlütinasiya»; (О фузии, символизации, аналитизме, внутренней флексии, сингар- монизме и многозначности аффиксов). М., 1969, стр. 88-97.; Бертагаев Т.А. О морфологическом строе бурятского языка, М., 1961, стр. 8. вя с. 1 Сыромятников Н.А. Становление новояпонского языка. М., 1965, стр.157-158.; Колпакчи Е.М. Очерки по истории японского языка. Том I, Морфология глагола. М., 1956,стр. 8. 2 Климов Г.А. Введение в кавказское языкознание. М., 1986, стр. 144-146. 3 мяс: Перетрухин В.Н. Введение в языкознание. Воронеж, 1972, стр. 321.; Баранникова Л.И. Введение в языкознание. Саратов, 1973, стр.207.; Милевский Т. Предпосылки типологического языкознания / Иссле- дования по структурной типологии. М., 1963, стр. 26. вя с. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|