Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
Azərbaycan Milli Kitabxanası 131 mənada, flektiv tip isə hind-Avropa dillərinə aid edilmişdir. Sami kökünün «səsləndirilməsi» (oqlasovka) ilə hind- Avropa fleksiyasının yekcins mahiyyət kəsb etməməsi bir çox dilçilər tərəfindən qeyd edilmişdir. Lakin bu fərq, yuxarıda təqdim edilən mülahizələrdə bildirildiyi kimi, «daxili fleksiya»nın əlahiddə dominantlığı (intro-fleksiya) və ya alternasiyalara xas güclü birikmə özəlliyi ilə birbaşa əlaqəli deyil. Belə ki, çex dilçisinin «hind-Avropa və sami dillərindəki «daxili fleksiya» haqqında»kı tədqiqatında bu fleksiya növləri arasında əsaslı fərqin olmasını önə sürən İ.A.Melçuka etiraz etməsinə baxmayaraq 1 , (göründüyü kimi, paradoksal vəziyyət yaranır: əsaslı fərqin olması fikri ilə razılaşmayan, dilçi, bununla belə, hind-Avropa və sami fleksiyalarının müxtəlif dil tiplərini təcəssüm etdirməsi qənaətinə gəlmişdir) sözügedən dillərin morfoloji strukturu spesifikliyi ilə fərqli yorumlara yol açmışdır. Məhz,sözün morfoloji strukturunun bir sıra özəllikləri burada flektiv dillər üçün tipiklikdən bu və ya digər dərəcədə uzaq olan halların müşahidə edilməsi ilə bağlı mülahizələrin yaran- masına və qısa zaman çərçivəsində onların (həmin müla- hizələrin) təkcə bir çox samişünaslar arasında deyil, dil nəzəriyyəçiləri tərəfindən də təqdirlə qarşılanmasına sə- bəb olmuşdur. Belə ki, hind-Avropa və sami dillərindəki «daxili fleksiya» adı ilə tanımlanan hadisələri əsaslı şəkildə qarşılaşdıraraq, sonunculardakı (sami dillərin- dəki) qısa sait əvəzlənməsinin «ciddi dəyişməzliyə malik kökün mövcud şəraitdə gerçəkləşən affiksasiya, özü də aqlütinativ xarakterli affiksasiya» olduğunu (kursiv bi- zimdir – A.H.) bildirən İ.A.Melçuk qeyri-sami dillərində- ki apofoniyadan fərqli olaraq bu dillərdəki «səsləndir- mə»nin «transfiksasiya» adlandırmasını, lakin bununla вания по структурной типологии, М., 1963, стр.26. 1 Скаличка В. К вопросу о типологии // Вопросы языкознания. 1966, №4,стр.28. Azərbaycan Milli Kitabxanası 132 belə, «daxili fleksiya» istilahından imtina edilməməsini daha məqsədəuyğun saymışdır. 1 Ərəb sözdüzəltmə və sözdəyişməsində istifadə olunan bu qrammatik vasitənin tipoloji sapma hadisəsini təcəssüm etdirməsi ilə bağlı ehtimalını bir qədər ehtiyatla səsləndirən dilçinin təqdim olunan iqtibaslardan da aşkar sezilən tərəddüdlü münasibətinin arxasında, görünür, sami dillərinin flektiv dil statusunun «nüfuz»unun etirafı dayanır. Əslində isə, ərəb və digər sami dillərindəki struktural anomaliya hallarının mövcud olması ilə bağlı müəyyən şübhələr doğuran faktların təhlili zamanı flektiv dillərlə aqlütinativ dillər arasında heç bir keçilməz «Çin səddi»nin olmadığını bildirən V.Məmmədəliyevin qeyd etdiyi kimi 2 , flektiv dilin mövcud özəlliklərinin nəzərə alınması zamanı aqlütinativ ünsürlərin təsadüf edilməsinin mümkünlüyünü gözdən qaçırmamaq lazımdır. İstənilən halda qeyd etməliyik ki, müəyyən təzadlı mülahizələrin yer almasına baxmayaraq, İ.A.Melçukun haqqında bəhs edilən əsəri ərəb dilindəki aqlütinativ ünsürlərin araşdırılması işində önəmli rol oynamış və hətta, ümumi dilçilik nəzəriyyəçilərinin bu dillərin bərmənalı flektivliyi ilə bağlı səsləndirdikləri fikirlərində yanıldıqlarını etiraf etməsinə 3 təkan vermişdir. Sami dillərindəki aqlütinativ təbiətli elementlərin təhlilinə daha artıq nüfuz etmədən onu da qeyd edək ki, ərəb, akkad və digər qohum dillərin strukturunda yer alan bu qəbildən tipoloji sapma hallarının tədqiqində 1 Мельчук И.А. О «внутренней флексии» в индоевропейских и семит- ских языках // Вопросы языкознания, 1963, №4, стр.39-40 2 Мяммядялийев В.М. Яряб ядяби дилиндя фелин заман, шяхс вя шякил категорийалары. Б., 1992, с.110. 3 мяс: Реформатский А.А. Введение в языковедение. М., 1967, стр. 269, 285-286. Azərbaycan Milli Kitabxanası 133 L.A.Lipin, 1 N.V.Yuşmanov, Y.Q.Titov, 2 V.P.Starınin, 3 V.M.Məmmədəliyev 4 və digər dilçilərin araşdırmaları məstəsna rol oynamışdır. Tipoloji modifikasiya və onun nəticələri olaraq meydana çıxan sapma elementləri probleminin linqvistik tipologiya çərçivəsindəki həlli, daha dəqiq olsaq, onun morfoloji klassifikasiyada tiplərin delimitasiyası işindəki inikası məsələsinə qayıdaraq qeyd edək ki, sami dillərində aqlütinativ mexanizmin yüksək iş əmsalı nümayiş etdirməsinin etirafı vaxtilə F.F.Fortunatovun ənənəvi təsnifata düzəliş verməsinə səbəb olmuşdur. Belə ki, görkəmli dilçi «morfoloji klassifikasiyalarda, adətən, flektiv dillər» kimi xarakterizə edilən sami dillərinin sözügedən özəlliyindən çıxış edərək onların flektiv- aqlütinativ tipi təcəssüm etdirdiyini önə sürmüş və daha sonra hind-Avropa dillərinin strukturunun səciyyələndiril- məsi kontekstində sonuncuları quruluş etibarilə aqlütinativ və flektiv-aqlütinativ dillərə qarşı qoymuşdur 5 . Göründüyü kimi, bir dil tipi çərçivəsində alttipilərin təsbiti (V.Skaliçka və T. Milevski təsnifatlarında flektiv dil tipi daxilindəki fərqləndirilmədə olduğu kimi) və ya tipoloji sapma faktlarının çoxsaylılığının təsbiti ənənəvi bölgü sərhədlərinin aşmasına təkan vermişdir. Maraqlıdır ki, məhz, sonuncu məqam – tipoloji anomaliya hallarının 1 Липин Л.А. Аккадский язык. М., 1964, стр.9,53 ; Липин Л.А. Элементы агглютинации а аккадском языке. / XXV Международный конгресс востоковедов. Доклады делегации СССР. М., 1960. 2 Юшманов Н.В. Амхарский язык. М., 1959, стр. 9,35. 3 Старинин В.П. Структура семитского слова. Прерывистые морфемы. М., 1963. 4 Мяммядялийев В.М. Яряб ядяби дилиндя фелин заман, шяхс вя шякил категорийалары. Б., 1992, с. 110-112. 5 Фортунатов Ф.Ф. Сравнительное языкознание. Общий курс / Ф.Ф.Фор- тунатов. Избранные труды. Том 1, М., 1956, стр.153-154. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|