Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
Azərbaycan Milli Kitabxanası 155 Bantu dilinin flektivlik əmsalının artışında ekstralin- qvistik faktorların roluna diqqət çəkmiş dilçilərin müla- hizələrini, dolayısı ilə, təsdiqləyə biləcək dəlil qismində bu dillərin digər yaruslarına yol tapmış interferensiya elementlərinin yetərincə yüksək çəkiyə malik olması faktını qeyd etmək olar. Belə ki,Afrika ərazisində ən geniş yayılmış bantu dillərindən biri olan suaxiliyə dair bəzi leksiko-statistik dəyərləndirmələr, burada, ərəb alınmalarının ümumi leksikaya nisbətinin 40% - ə çatdı- ğını, hətta, say sistemində bu qisim alınmaların üstünlük təşkil etdiyini (5-dən yuxarı bütün sıra sayları ərəb dilindən alınmalardır) ortaya qoyur (kursiv bizimdir – A.H.). 1 Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, amxar dilinin sözdüzəltməsində bu dilin daxil olduğu sami dilləri ailəsi üçün xarakterik olan daxili fleksiya üsulunun ikinci dərəcəli rol oynaması və gözlənilənin tam əksinə, iltisaqi suffiksasiyanın üstünlük təşkil etməsinə və eləcə də bəzi qrammatik kateqoriyaların ifadəsində iltisaqi vasitələrin öncüllük qazanması məsələlərinə toxunan N.V.Yuşmanov (tipoloji modifikasiya təcəssümü olan – A.H.) bu halların amxar dilinin kuşit dilləri ilə təmasının fəsadlarından başqa bir şey olmadığını (kursiv bizimdir – A.H.) bildirmişdir. 2 Əgər sami dillərinin yetərincə spesifik olan və spesifik olduğu qədər də (bəlkə də, ilk olaraq, elə bu səbəbdən) kənar müdaxilələrə qarşı bir qədər qapalı hesab edilən struktura malik olması faktını xatırlasaq, tipoloji modifi- kasiyaların gerçəkləşməsində ekstralinqvistik faktorların rolunun təhlili kontekstində belə, bir növ, «daxilə pərçimlənmiş» (vstroennaə və ya inbuilt ) fleksiya siste- 1 Суахили. http://ru.wikipedia.org 2 Юшманов Н.В. Амхарский язык. М., 1959, стр.9. Azərbaycan Milli Kitabxanası 156 minə malik dilə iltisaqi elementlərin interferensiyası məsələsinin dəyərləndiriləməsinin (problemin həlli baxı- mından), heç şübhəsiz ki, xüsusi maraq kəsb etdiyini etiraf etməliyik. Tədqiqatın axarını qabaqlamadan bu məqamda, sadəcə olaraq,onu qeyd edək ki, fərqli tipoloji xarakteristikaya malik elementlərin dil sisteminə müdaxiləsi digər alınmalar üçün yetərli olan «prosedur qaydalar»la kifayətlənə bilən proses olmayıb, bilavasitə bir çox şərtiliklərdən asılılıq nümayiş etdirir. Belə ki, burada 1) ixrac edən dil ilə resepiyent dilin quruluşları arasında fərq; 2) dillərin qarşılıqlı və ya birtərəfli müdaxiləsini mümkün edən sosiokontekstin xarakteri və mövcudiyyət müddəti faktorları başlıca rol oynayır. Təkcə onu demək kifayətdir ki, yuxarıda qeyd olunan interferensiya hadisəsi eyni (!) tipoloji quruluşa malik qohum (!) dillər 1 arasında gerçəkləşmiş və uzunmüddətli birgəmövcudluq şəraitindən dolayı dil sistemində da- vamlılıq əldə etmiş tipoloji sapma faktının «ixrac»ını təcəssüm etdirir. Başqa sözlə, uzun müddətli «kuşitləşmə» prosesi 2 nəticəsində amxar dilinə yol tapmış iltisaqiləşmə tendensiyası, əslində, bu dilin (kuşit dilinin) özü üçün də tipoloji sapma hadisəsi statusuna malikdir. Çox böyük ehtimalla onu da söyləyə bilərik ki, sadəcə olaraq, amxar dilinin struktur quruluşunda «sintetik vasitələrlə yanaşı, analitik formaların da» yer alması 3 bu 1 Мялум олдуьу кими, бу диллярин щяр икиси мцасир дилчилик тядгигатларында «Афра-асийа» адландырылан (Порхомовский В. Я. Афразийские языки / Лингвистический энциклопедический словарь. М., 1990, стр.55), кющня ады иля ися даща чох сами – щами дил аиляси кими танынан эенеалоъи бирляшмяйя дахилдир. 2 Старинин В. П.Амхарский язык http://bse.sci-lib.com. 3 Павел Паршин Амхарский язык http://www.krugosvet.ru. Azərbaycan Milli Kitabxanası 157 dilin aqlütinativ elementləri mənimsəməsi işində sonuncu rol oynamamışdır.Belə ki, (dil sistemində tam və ya qismən təzahür tapan) analitik – flektivlik vəziyyəti nəinki iltisaqiləşmə tendensiyası üçün yetərincə münbit zəmin formalaşdırır,həmçinin aqlütinativ elementlərin interferensiyasına daha az müqaviməti ilə seçilir. 1 3.3.3. Problemin nəzəri müstəvidə təhlilinə qayıdaraq, onu qeyd edək ki, tədqiqatımız əsnasında dəyərlən- dirdiyimiz bir sıra faktlar, doğrudan da, dil əlaqələrinin bu və ya digər səviyyəli tipoloji anomaliya hallarının meydana gəlməsində birbaşa və ya dolayısı ilə rol oynadığını ortaya qoyur. Lakin ekstralinqvistik faktorlarla əlaqələndirilə bilən tipoloji sapma hadisələrinin azsaylılığı və bir çox halda müxtəlifsistemli dillərin uzunmüddətli qonşuluğunun dil sistemində fəsadlara yol açmaması ilə bağlı çox sayda misallar bu məsələnin dilin daxili nizamı ilə bilavasitə bağlı olan müəyyən şərtləndirmədən də kənar olmadığını düşünməyə əsas verir. «Alınma faktlarının özlərinin deyil, onları mənimsəyən sistemin nöqteyi-nəzərindən alınma funksiyasının əhəmiyyət kəsb etdiyini» önə sürən R.Yakobsonun «burada vacib olan – innovasiya ehtiyacının mövcudluğu və innovasiyasının sistem imkanlarına uyğun gəlməsi və onun (sistemin) təkamül tələblərinə cavab verməsi baxımından, sistemin özü tərəfindən 1 Ирялидя екстралингвистик факторларын мцмкцн типолоъи фясадларынын тяснифатландырмасы контекстиндя мцражият едяжяйимиз аналитик - флектив гурулушлу болгар дилиня аглцтинатив структурлу тцрк дилиндян чохсайда морфолоъи интерференсийа фактларынын кечид етмяси дя (Златоустова Л. В. Внутриязыковая и межъязыковая интерференция. http://www.ksu.ru/f10/ publications/2003), мящз, аналитизмин илтисаги морфем мцдахиляси цчцн мцнбит зямин олмасы иля ялагядардыр. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|