Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
- «təmiz» tipdən (« təmiz» tip » deyildikdə, «təmiz iltisaqilik» nəzərdə tutulur – A.H.) fuziyaya doğru kənaraçıxmalarla
Azərbaycan Milli Kitabxanası 161 interferensiyasından deyil, dil çarpazlaşması nəticəsində meydana çıxan kreollaşmadan gedə bilər. Sonuncularla bağlı mülahizələrimizi təsdiqləmək üçün dilin qrammatik quruluşunun müdaxilələrə qarşı həssaslıq məsələsini tədqiq etmiş G.A.Menovşikovun araşdırmasında təqdim olunan faktları nəzərdən keçirmək kifayətdir: dilçi aleut dilinin dialektlərindən birinin fel paradiqmalarında müşahidə edilən faktları rus dilindəki müvafiq söz- formalarla qarşılaşdıraraq: (məs: Berinq aleutlarının dilində abakuk «işləyirəm», abakus «işləyirik» olduğu halda, Mednov aleutlarının dilində 1 abaö «işləyirəm»; abaim «işləyirik», abaişğ «işləyirsən» və s. müq. et: rus dilində rabotaö, rabotaem, rabotaeşğ) onların sonuncunun (rus dilinin) bilavasitə təsiri ilə yarandığını bildirmiş və fikrinin əsaslandırılması üçün Mednov aleutlarının yaşadığı bölgənin demoqrafik vəziyyəti ilə bağlı məsələyə tarixi ekskurs etmişdir. 2 Xatırladaq ki, müxtəlif vaxtlarda aqlütinativ quruluşlu Ural – Altay, flektiv strukturlu hind – Avropa dil ailələri ilə qohumluq əlaqələri sübuta yetirilməyə çalışılan, lakin bir çox halda paleoaziat dilləri ailəsinə daxil edilən eskimos – aleut dilləri sırasınla yer alan sözügedən dillər tipoloji indeksasiya baxımından, iltisaqi determinantalı dillər tipinə daxil edilirlər. 3 Maraqlıdır ki, bu dil üzrə mütəxəssislər, 1 Ону да гейд едяк ки, бязи ядябиййатларда,садяжя, диалект гисминдя танынан сюзцэедян дил Меднов адасында йашамыш алеутларын дили иля рус дилинин чарпазлашма нятижясиндя( бу дилин атуан диалекти вя рус дилинин щибрид формасы олараг ) мейдана эялмишдир вя ХЫХ ясрдян етибарян дилчилик елминдя бир чох щалда мцстягил дил статусунда гябул едилир.(Мусорин А.Ю. Основы науки о языке. http://www.gumer.info) 2 Меновщиков Г.А. К вопросу о проницаемости грамматического строя языка. // Вопросы языкознания, 1964, №5, стр.102. 3 (бах:Вахтин Н.Б.Эскимоско-алеутские языки (Языки мира. Палеоазиат- ские языки. http://www.durov.com/linguistics; Меновщиков Г.А. Алеут- Azərbaycan Milli Kitabxanası 162 hətta, aleut dilinin iltisaqilik əmsalının «təmiz» tipdən («təmiz» tip» deyildikdə, «təmiz iltisaqilik» nəzərdə tutulur – A.H.) fuziyaya doğru kənaraçıxmalarla (aleut dilinə nisbətən) daha zəngin olan» qohum eskimos dilindən əsaslı şəkildə yüksək olduğunu (kursiv bizimdir – A.H.) qeyd edirlər. 1 Göründüyü kimi,burada daha öncə nəzərdən keçirilən amxar – kuşit dil ələqələrinin analogiyasını axtarmaq doğru olmazdır.Belə ki,sonuncu hadisədə tamamilə fərqli (tipoloji) quruluşlu dillərin tipoloji modifikasiya ilə nəti- cələnən qarşılıqlı əlaqəsi hadisəsi ilə qarşılaşmış oluruq. Dil sistemini silkələyən bu qəbildən köklü dəyişikliklərin sistemin «sifarişi» olduğunu və ya onun tərəfindən sanksiyalaşdırıldığını söyləmək qeyri-mümkündür. Zənnimizcə, burada aparıcı tipoloji təmayülün iltisaqi təbiətinin toxunulmaz qalması şəraitində fel təsrifi sisteminin tamamilə flektiv mahiyyətli qrammatik vasitə- lərlə reallaşmasını,sadəcə olaraq,hibridləşmə üçün xarakterik olan struktur «sınma»sı hadisəsinin lokal forması olaraq səciyyələndirmək daha düzgün olardı. Belə ki, əgər picin dillərin «əlaqəyə girən dillərdən birinin reduksiyası və struktur «sınması» nəticəsində meydana gəlməsi» ilə bağlı ümumqəbul edilmiş xarakteristikaya (kursiv bizimdir – A.H.) istinad etsək, 2 kreol dillərin isə, öz növbəsində, nativizasiyaya uğramış picinlərdən başqa bir şey olmadığını 3 xatırlasaq, sözügedən qlobal tipoloji ский язык. http://bse.sci-lib.com/article012708.html; http://bse.scilib. com /article 012708.html; ГоловкоЕ.В. Язык медновских алеутов. http://beringisland.ru /aleuts. 1 Вахтин Н.Б.Эскимоско-алеутские языки (Языки мира. Палеоазиатские языки. http://www.durov.com/linguistics 2 Дьячков М.В. К типологии креолских языков / Теоретические основы классификации языков мира. М., 1980, стр. 158. 3 Мечковская Н.Б.Социальная лингвистика. http://lib.socio.msu.ru Azərbaycan Milli Kitabxanası 163 modifikasiyanın mahiyyəti bir qədər də aydınlaşmış olar 1 . Burada kontakt yaradan dillərdən birinin aqlütinativ - polisintetik, digərinin flektiv olmasından və birinciyə «ixrac» edilən şəkilçilərin tipik flektiv sonluqları təcəssüm etdirməsindən dolayı, sözügedən interferensiya hadisəsi tipoloji cəhətdən müəyyən maraq doğursa da («Kreol dillərin tipologiyası haqqında» xüsusi araşdırma müəllifi M.V.Dyaçkov, vyetnam və ingilis dilinin çarpazlaş- masından törəyən krio hibrid dilinin tipoloji indeksasiyasını apararaq, onun ingilis və vyetnam dilinin sintetiklik, aqlütinativlik, təcridilik və s. əmsallarından yetərincə fərqləndiyini ortaya qoymuşdur 2 ), bu kimi halların morfoloji təsnifatla müəyyənləşdirilmiş dil tiplərinin qarşılıqlı əlaqəsi şəraitində meydana gələn sapma elementləri ilə eyniləşdirilməsi və bir arada araşdırılması o qədər də məqsədəuyğun deyil 3 . Belə ki,burada izlənən 1 Доьрудур, яэяр пижин – креол дилляр цчцн чох вахт тятбиг едилян «йерли халгын дилин грамматикасы + «эялмя» дилин лексик инвентары» моделиндян чыхыш етсяк, Меднов алеутларыны дилини, там мянасы иля, креол дил статусунда сяжиййяляндирмяк мцмкцн дейил.Лакин дил иттифагы тяшкил етдикляри юня сцрцлян рус вя алеут дилляринин «конверэент ялагяляри» нятижясиндя ортайа чыхмыш бу «дил феномени»нин йени субетнос формалашдырмасы факты (Ильина Л.А. Языковые контакты как фактор конвергентного развития языков Сибири (на материале селькупского языка) http://www. philosophy.nsc.ru/journals) бурада, садяжя, екстралингвистик факторларын иштиракынын етирафы иля кифайятлянмянин дя доьру олмадыьыны ортайа гойур.Дилчиликдя бу гябилин пижин вя креол дилляриндян ясаслы фярги бир чох щалда принсип олараг етираф едилир вя бу дилляря «гарышыг дилляр» (mixed languages) дейилир (бах: Головко Е.В. Язык медновских алеутов. http://beringisland.ru/aleuts) 2 Дьячков М.В. К типологии креолских языков. / Теоретические основы классификации языков мира. М., 1980, стр. 161. 3 Бу мянада пижин вя креол дилляринин щинд - Авропа дил гощумлуьунун тядгигиндяки ролуну дяйярляндирмиш вя бу диллярин «мцгайисяли – тарихи тядгигатларын нятижялярини тящриф едя биляжяйини» гейд етмиш дилчилярин (бах: Бурлак С.А.,Старостин С.А. Введение в лингвистическую компа- Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|