Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
Azərbaycan Milli Kitabxanası 167 ailəsinə daxil olan və iltisaqi quruluşa malik olan salar dilindəki sözügedən kateqoriyanın qrammatik mənanın ifadəsi zamanı affiksasiyadan yararlanmağa bir o qədər üstünlük tanımayan kök quruluşlu çin dilinin təsiri ilə desintetizasiyaya uğraması, heç şübhəsiz ki, orta səviyyəli dil əlaqələri sayəsində reallaşa bilməzdi. Doğrudur, burada bir faktı da gözdən qaçırmaq olmaz ki,morfoloji təsnifatla stadial klassifikasiyanın əlaqələrini araşdırmış G.P.Melnikovun İ.İ.Sreznevski və İ.A.Boduen de Kurtenenin fikirlərinə istinadən qeyd etdiyi kimi, ikidillilik şəraitində hər bir nəsil növbəti nəsilə bu dillərə sürətli tərcüməni asanlaşdıra biləcək formaları ötürdüyündən, bilinqvistik mühit təşkil edən dillərdə anatikləşmə tendensiyasının labüd inkişafına 1 və və xüsusilə də, onun (analitizmin) Ural – Altay və dravid dillərində müşahidə edilən spesifik növü olan iltisaqiliyin inkişafına yol açır. 2 Əgər bu kontekstdə görkəmli rus şərqşünası Y.D.Polivanovun iltisaqi affiksasiyanın analitikliyi ilə bağlı dilçilik elminə qazandırdığı məşhur fikri də xatırlasaq, o zaman salar dilində cərəyan edən proseslərin iki tamamən fərqli tipoloji özəlliyə malik dilin kontaktının nəticəsi olmadığı, müəyyən ortaqlıq əsasında konvergensiyanın gerçəkləşdiyi yəqinləşər. 3 Onu da qeyd edək,bir çox tədqiqatçılar erməni dilində 1 Билингвистик мцщитин дил системинин аналитикляшмясиня хидмят етмяси вя хцсусиля дя, пижин вя креол дилляринин онларын «прототипи» олмуш диллярдян даща йцксяк аналитизм ямсалына малик олмасы бир чох тядгигатларда вурьуланмышдыр (бах: Вайнрайх У.Одноязычие и многоязычие / Новое в лингвистике. Вып. 6.Языковые контакты. http://www.philology.ru/ linguistics1; Мечковская Н.Б.Социальная лингвистика. http://lib.socio.msu.ru 2 Мельников Г.П. Системная типология языков. Синтез морфологичес- кой классификации языков со стадиальной. http://www.philol.msu.ru/~lex/melnikov 3 Поцелуевский А.П. Избранные труды. Ашхабад, 1975, стр.322. Azərbaycan Milli Kitabxanası 168 analoji halın müşahidə edildiyini qeyd edirlər.Belə ki, həmin dəyərləndirmələrə görə, 1 erməni dili qonşuluqdakı iltisaqi quruluşlu dillərin təsiri ilə sintetizmdən analitikliyə keçid etməyə müvəffəq olmamış və sintetitikləşmə əmsalının, bir növ, təkrarən yüksəlməsi nəticəsində fərqli istiqamətli tipoloji modifikasiya standartı ortaya qoymuş- dur. Bu məqamda bir qədər haşiyəyə çıxıb qeyd etmək istərdik ki, maraqlıdır ki, bu fakt bölgədə erməni etnosunun etno-kulturoloji dominantlığı ilə bağlı əsassız iddiaların kökündən yanlış olduğunu tam əyaniliklə ortaya qoyur. Belə ki, bu qəbildən struktur «sınma» halları yalnız uzunmüddətli bilinqvizm və ya polilinqvizm şəraitində daha çox sosial aktivlik nümayiş etdirən toplumun dilinin dominant mövqeyi şəraitində gerçəkləşə bilir. Əks məcralı proseslərin Cənubi Qafqaz bölgəsinin iltisaqi quruluşlu dillərində (konkret olaraq, Azərbaycan dilində) müşahidə edilməməsi həmin linqvodominantlıq nümayiş etdirən toplumun adı çəkilən qonşu etnos olmadığına şübhə yeri qoymur. Bu qəbildən proseslərin gerçəkləşməsi üçün aktiv bilinqvistik mühitin mövcudluğu və həmin mühitdə əks məcralı tipoloji dəyişikliklərə təşviq edən dilin dominant mövqeyə malik olması vacib idi. Belə ki, dil strukturunun bu şəkildə «sınma»sı üçün aktiv – proksimal 2 bilinqvizmin 1 Гукасян В., Асланов В. Исследования по истории азербайджанско- го языка дописьменного периода. Б., 1986; Перетрухин В.Н. Вве- дение в языкознание. Воронеж, 1972. 2 Билингвизмин тязащцр формаларынын тяснифатыны апармыш Т.А.Бертагайевя эюря,актив билингвизм щяр ики диля йцксяк сявиййядя бяляд олма иля сяжиййялянир (щямин тяснифата эюря, якс вязиййят – пассив билинвизмдир); проксимал (латын д. proximus «ян йахын олан» )билингвизм ися диллярин бир – бириня вя йа биринин диэяриня йцксяк сявиййяли фонетик,лексик вя грамматик мцдахиляси иля характеризя едилир(якс вязиййят дистал билингвизм олараг Azərbaycan Milli Kitabxanası 169 mövcudluğu əsas şərtdir. Lakin bu hadisələri mahiyyət etibarilə Mednov aleutlarının dili ilə bağlı hibridəşməyə yaxın olan vəziyyətlə və ya bolqar dilinin tipoloji quruluşunda önəmli dəyişikliklərə yol açmış ittifaqlaşma vəziyyəti ilə eyniyyət təşkil etmir.Burada, söhbət, sadəcə olaraq, «ikinci dilə bələdlik səviyyəsinin birinci dil bilgisinə yaxınlaşması ilə xarakterizə edilən bilinqvizmin» 1 yüksək təzahüründən gedə bilər. Onu da qeyd edək ki, bilinqvemlərin nitqi yalnız (təd- qiqatın daha öncəki bölümlərində geniş şəkildə araşdırılmış) meta – dil nəzəriyyəsinin tədqiqi işində deyil, ekstralinqvistik faktorların təsiri ilə gerçəkləşə bilən mümkün tipoloji modifikasiyaların perspektivlərinin dəyər- ləndirilməsi, habelə, ümumilikdə, dillərin qarşılıqlı təsirinin mexanizm və özəlliklərinin tədqiqi baxımından xüsusi önəm kəsb edir. Bu mənada bilinqvemlərin nitqində yer alan bu və ya digər xətalar fərqli tipoloji quruluşlu dillərin qarşılıqlı əlaqəsi zamanı «kontakt bölgələr»in təsbiti işinə yardımçı olduğunu, eləcə də struktur mühafizəkarlığın özəyi sayılan komponentlərin yəqinləşdirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyətə malik olduğunu qeyd etmək mümkündür. Belə ki, əksər hallarda, hətta, yüksək səviyyəli bilinqvistik mühit dilin aparıcı tioloji təmayülünə güclü şəkildə müdaxilə etmə imka- nından məhrumdur. Determinantanın yaddilli qrammatik interferensiyalara qarşı «dirənişi»ni, dolayısı ilə, təsdiqləyə biləcək fakt qismində bilinqvemlərin nitq qüsurlarını qeyd etmək olar. Məsələn, azyaşlı bilinqvemlərin rus dili nitqindəki дяйярляндирилир). бах: Бертагаев Т.А. Билингвизм и его разновидности в сис- теме употребления / Проблема двуязычия и многоязычия. М., 1972, стр. 88. 1 Бурыкин А.А. Ментальность, языковое поведение и национально- русское двуязычие.http://abvgd.russian-russisch.info Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|