Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
- «spiralik» 2 inkişaf nəzəriyyəsində ). 3
Azərbaycan Milli Kitabxanası 122 Onu da qeyd edək ki, N.Y.Marr tərəfdarlarının Yafəs nəzəriyyəsinin linqvistik düşüncə tərəfindən qəbul edilməsi üçün göstərdiyi güclü pressinq «təsir əks-təsirə bərabərdir» formulu üzrə, daha sonralar – «stadial inkişaf nəzəriyyəsi»nin ifşasından sonra, bütövlükdə dil təkamülü ideyasına kölgə salmış olsa da, 1 «dillərin tipoloji tədqiqinin müasir istiqamətləri»ni dəyərləndirmiş V.A.Zvegintsevin bildirdiyi kimi, «dillərin tipoloji araşdırılmasına dinamik yanaşma (qəti şəkildə N.Y.Marrın əsərinin təsiri ilə deyil), son onilliklər ərzində müxtəlif linqvistik cərəyanlarda fərqli forma alaraq geniş tətbiq qazanmışdır» (məs: neolinqvistlərdə; Q.Qabelentsin «spiralik» 2 inkişaf nəzəriyyəsində). 3 3.2. «Qarışıq tip» nəzəriyyəsi – tipoloji determinanta və sapma faktları ilə bağlı problemdən «çıxış yolu» kimi. Aqlütinativ və flektiv tiplərarası həmhüdud zonada baş verən bəzi proseslərin dil strukturunun təkamülü ideyası ilə bağlı nəzəriyyə müstəvisindəki dəyərləndirməsi haqqında 3.2.1. Dil strukturunun mərhələli təkamülü ideyasının linqvistik tipologiyada doğurduğu əks-səda ilə bağlı 1 Обйективлик наминя ону да гейд етмялийик ки, сон дюврлярдя Н.Й.Мар- рын дилчилик эюрцшляринин йенидян дяйярляндирилмяси, даща дягиг десяк, он- ларын, мцяййян мянада, реабилитасийасы йюнцндя бязи аддымлар атылмаг- дадыр. (бах: Алпатов В.Что может дать наследие Марра? / Colloque international Un paradigme perdu : la linguistique marriste en URSS (années 1920-1950) Centre de conférences de Crêt-Bérard (au-dessus de Vevey),1-3 juillet 2004 http://www2.unil.ch/slav/ling/colloques/04Marr/prog.html#VA ) 2 Тядгигатын ЫВ фяслиндя спиралик инкишаф нязяриййясиня мцнасибят билдириляжяк. 3 Звегинцев В.А. Современные направления в типологическом изучении языков / Новое в лингвистике. Выпуск III. М., 1963, стр. 11. Azərbaycan Milli Kitabxanası 123 məqamlara xüsusi diqqət ayırmağımız səbəbsiz deyil. Belə ki, tipoloji sapma problemi əslində həmin inkişaf sxemi məsələsinin tərkib hissəsindən başqa bir şey deyil. Belə ki, bir çox hallarda tipoloji təsnifatın ən önəmli qüsurları sırasında, onun heç də bütün dünya dillərini əks etdirməməsi iradı ilə yanaşı, bu klassifikasiyanın özünün müəyyənləşdirdiyi tipoloji «etalon»lara bir qədər «etinasızlıq» nümayiş etdirərək anomaliya faktlarını «gözardı» etməsi məsələsinə diqqət çəkilməsinə 1 baxmayaraq, hətta, belə «məhdud» dil materialına, yəni yalnız elmə məlum dünya dillərinə əsaslanan klassifikasiya ilə bağlı bir mülahizənin: «hər hansı bir tipoloji «etalon»a tam olaraq uyğun gələn «təmiz» dil yoxdur!» - fikrinin (aid olduğu dilçilik cərəyanından,yəni linqvistik tipologiyanın digər problemləri ilə bağlı sərgilədiyi mövqedən asılı olmayaraq) digər şəkildə, demək olar ki, bütün tipoloqlar tərəfindən səsləndirilməsi problemin heç də təsnifat mexanizmindən qaynaqlanmadığını düşünməyə əsas verir. Başqa sözlə, tipoloji sapma faktlarının əksər hallarda dil tipi etalonlarının özəllikləri arasında sərhəddin düzgün müəyyənləşdirilməməsindən dolayı deyil (halbuki, tədqiqat boyu şahid olacağımız kimi, belə hallar da istisna olunmur), məhz, dil sistemin özünün təkamülü şəraitində meydana gəlməsi təsbitlənir. Daha öncəki təhlilləri xatırlasaq, sapma faktlarının bu əsasda təsbiti ideyasının yekdil razılıqla qarşılanmadığı ortaya çıxmış olar. Belə ki, anomaliya hallarının obyektiv mövcudluğunun etirafının təsnifatlandırma konsepsiyasında, təxmini olaraq, iki yanaşmanın forma- laşması ilə nəticələndiyini söyləmək olar. Birinci halda, bu – sapma faktlarının (geniş anlamda) 1 мяс: Чикобава А.С. Введение в языкознание. Часть I, М., 1952,стр.189. Azərbaycan Milli Kitabxanası 124 yaranma səbəbləri ilə dərindən «maraqlanmadan», sözüge- dən elementlərin müxtəlif tipoloji tendensiyaların «birgəmövcudluğu»nun təzahürü olmasını önə sürməklə kifayətlənən tipoloji xarakterologiyadır. İkinci halda isə söhbət təkamül ideyası ilə əlaqədar yaranan yanaşmadan gedir. Bu isə, öz növbəsində, ekstralinqvistik faktorlardan qaynaqlanmadığı təqdirdə istənilən dildəki tipoloji sapma hallarının böyük əksəriyyətinin təbiətinin çözümünün, məhz, dil təkamülü ideyasında aranması anlamına gəlir. Başqa sözlə, dilin (geniş anlamda) statiklikdən məhrum olması onun sisteminin, tam olaraq, eyni tipoloji təkamül mərhələsində qərar tutmasını mümkünsüzləşdirir. Və bu zaman dilin dinamik inkişafından dolayı, «sistemlər sistemi»nin ayrı-ayrı yaruslarının inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq, onların hal-hazırkı; daha öncəki və ya perspektivdəki tipoloji təkamül «pillə»sinə uyğunlaşması məsələsi həll olunur. Daha dəqiq desək, dominant göstəricilər tipoloji xarakteristikanı bəlirləşdirdiyi halda, digər elementlər – anomaliya halları inkişaf «zəncir»indəki əvvəlki və sonrakı «halqa»lara aidliyinə görə təsniflənir. Bu yanaşmanın doğruluğunu isbatlamaq üçün, oxşar differensiasiyanın cəmiyyətdəki sosial-iqtisadi münasibət- lərin inkişafı zəminində də izlənildiyini söyləmək olar. Belə ki, «təmiz tip» prinsipinin əsas götürülməsinin insan cəmiyyətinin bu və ya digər ictimai-iqtisadi formasiyaya aidliyinin inkar edilməsi anlamına gəldiyini» bildirən V.Z.Panfilov (dilçi apardığı paralelliyin sonuncunun, yəni,insan cəmiyyətinin heç bir ictimai-iqtisadi formasiyanı «təmiz» halda realizasiya etməməsindən qaynaqlandığını önə sürmüşdür) «kapitalizm ictimai-iqtisadi formasiyasının bu və ya digər cəmiyyətdə mövcud olarkən, bir çox halda (öz inkişafının ilkin dönəmlərində isə - həmişə) ondan öncəki feodalizm ictimai-iqtisadi formasiyasının Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|