Microsoft Word Кitab-yunis hazir. Doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Cami ət-təvarix»
61 bünövrəsi qoyuldu. Bədnam «Böyük Ermənistan» ideyaları təbliğ olunmağa başlandı. Cənubi Qafqazda sovet işğalından sonra ermənilər daha da azğınlaşdılar. Sovet imperiyasında rəhbər vəzifələrə soxulan ermənilər Moskvanın köməyi ilə Azərbaycan torpaqları hesabına «ərazilərini» genişləndirməyə başladılar. Qərbi Azərbaycan torpaqlarında özlərinə sığınacaq tapan ermənilərə əsrlər boyu Qarabağ bəylərbəyliyi və xanlığın ərazisi olan Zəngəzur mahalı, o cümlədən Mehri, Qapan (indiki Qafan), Gorus və başqa ərazilər rusların əli ilə Ermənistan SSR-ə verildi. 1923- cü il 7 iyulda Moskvanın təzyiqi ilə Qarabağın dağlıq hissəsində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti təşkil olundu. Halbuki Ermənistan SSR ərazisində öz tarixi torpaqlarında yaşayan, sayca gəlmə Qarabağ ermənilərindən qat-qat çox olan Azərbaycan türklərinə heç bir muxtar hüquq verilməməsi, 4,4 min kvadrat kilometr ərazidə belə bir bədnam vilayətin təşkilinə heç bir ehtiyac yox idi. Şuşa şəhərinin köməkçi hərbi və təsərrüfat qəsəbəsi olan Xankəndi (Stenapakert) vilayətin mərkəzi elan olundu. 10-dan artıq dağıdıcı müharibəyə sinə gərmiş, dörd yüzə qədər memarlıq abidəsi olan Şuşa şəhəri 1923- cü ildən sonra ikinci plana keçdi. Qarabağ xanlığının mərkəzi olmuş Şuşa ermənilərin təzyiqinə məruz qaldı. Ermənilər saxta yolla vilayətdə öz saylarını artırırdılar. M.Qorbaçovun «yenidənqurma»sından istifadə edən ermənilər 13 fevral 1988- ci ildə Xankəndində antiazərbaycan qiyamı qaldırdılar. Azərbaycanın o zamankı səriştəsiz rəhbərləri bu problemi həll edə bilmədilər. Bundan istifadə edən M.Qorbaçov Azərbaycana, onun ayrılmaz tərkib hissəsi olan Qarabağa yaxşı silahlanmış qoşun hissələri yeritdi. Bununla da Qarabağ, demək olar ki, Azərbaycanın nəzarətindən çıxarıldı. Ermənipərəst siyasət yeridən Qorbaçov 1989-cu ilin yanvar ayında SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti adından «Azərbaycan SSR-in DQMV- də Xüsusi İdarəçilik formasının tətbiqi haqqında» qərar verdi. Vaxt itirmədən ermənipərəst A.Volskinin rəhbərliyi altında 62 Moskvaya tabe olan Xüsus i İdarəçilik Komitəsi (XİK) yaradıldı. Beləliklə də DQMV əməli olaraq Azərbaycana tabeçilikdən çıxarıldı. XİK əsas vəzifəsini, yəni Azərbaycanın qədim torpağı olan Qarabağın Dağlıq hissəsi deyil, bütövlükdə Qarabağı erməni-rus işğalçılarının ixtiyarına keçirmək vəzifəsini yerinə yetirdi. Azərbaycanın demokratik qüvvələrinin güclü təzyiqi altında SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət heyəti 28 noyabr 1989-cu ildə XİK ləğv etdi. Lakin artıq gec idi. Qarabağ birdir. Onun aranı da var, dağı da var. Təbiət bu diyarı belə yaratmışdır. Qarabağ heç vaxt, istər qədimdə, istərsə də Rusiya və sovet imperiyaları dövrlərində Ermənistanın olmamışdır və olmayacaqdır. Ermənilər Cənubi Qafqaza gəlmədilər, onların bu diyarda heç bir yeri və rolu olmamışdır. Onlar Qərbi Azərbaycan torpaqlarını qəsb etmiş yabançılar və gəlmələrdirlər. 63 II F Ə S İ L QARABAĞ XANLIĞININ YARANMASI VƏ XANLIĞIN DAXİLİ HƏYATI «QARABAĞNAMƏLƏR»DƏ 2.1. QARABAĞ XANLIĞININ YARANMASI VƏ İCTİMAİ-SİYASİ QURULUŞU Nadir şahın 1747-ci ildə öldürülməsindən sonra Azərbaycan ərazisində yaranan feodal dövlətlərindən biri də Qarabağ xanlığı idi. Qarabağ xanlığının meydana çıxması və formalaşmasının müəyyən özünəməxsus cəhətləri vardır. N.Axundovun yazdığı kimi, əgər Bakı, Təbriz, Şəki, Quba, Ərdəbil, Gəncə və digər xanlıqlar tarixən siyasi, iqtisadi və mədəni mərkəz kimi inkişaf etmiş şəhərlərin ətrafında yaranmışdısa, Qarabağ xanlığının banisi Sarıcalı Pənahəli xan Cavanşir yaratdığı xanlıq üçün məxsusi mərkəz, paytaxt da yaratmalı olmuşdur (6, s.25). Qarabağ salnaməçilərinin hamısı Qarabağ xanlığının yaranmasını Sarıcalılı Pənahəli xanın adı ilə bağlayırlar. Mirzə Adıgözəl bəy Pənahəli bəyin (İbrahimxəlil ağanın babası - Y.H.) əslən Sarıcalı tayfasından olduğunu qeyd etmişdir (54, s.31). Mirzə Camal Cavanşir isə onun bu fikrini Cavanşirlərin Sarıcalı oymağından olmasını yazmaqla qəbul edir (55, s.110). Mirzə Camal bəy Qarabaği «Qarabağnamə»sində yazır: «Mərhum 64 Pənah xanın əsl-nəsəbi Dizaxın Cavanşir elindəndir. Bu el qədim zamanlarda Türküstandan gəlmiş Bəhmənli elinin bir qolu ol an Sarıcalı oymağındandır. Bunların ata-babaları Cavanşir eli arasında məşhur, adlı-sanlı, çörəkli, mal-dövlət və ehsan sahibi olmuş adamlar idilər» (55, s.110). Mirzə Yusif Qarabaği və Rzaqulu bəy Mirzə Camal oğlu əsərlərində Qarabağ xanlarının mənşəyi ilə bağlı məsələdə Mirzə Camalın bu barədə yuxarıda gətirdiyimiz mülahizələrinə istinad etmişlər (58, s.14; 67, s.208). Ancaq bu salnaməçilərdən Əhməd bəy Cavanşir və Mirmehdi Xəzani əsərlərində əvvəl adları çəkilən müəlliflərdən fərqli olaraq, Qarabağ xanlarının türk- türkmən deyil, monqol soyundan olmaları ilə bağlı rəvayətlərə üstünlük vermişlər. Ancaq onların bu ehtimallarını mötəbər mənbələr təsdiq etmir (17, s.158; 53, s.105). Belə ki, Fəzlullah Rəşidəddinin «Cami ət-təvarix» adlı əsərində sadaladığı monqol tayfalarının sırasında Cavanşir tayfasının adı çəkilməmişdir. Səfəvilər dövrünün mötəbər qaynaqlarına istinad edən F.Sümərin əsərində isə otuz iki türkmən tayfasının içərisində Cavanşirlərin də adı çəkilmiş və onların XVI-XVII əsrin əvvəllərində Qarabağda məskun olduqları göstərilmişdir (79, s.198,199). «Gəncə-Qarabağ əyalətinin müfəssəl dəftəri» adlı rəsmi sənəddə isə yazılmışdır: «Cavanşir tayfasının Sarıcalı oymağı... Xaçın nahiyəsində, Tərnəküt torpağında qışlayır... Güştağ adlı yerdə yaylayır. Bayat torpağında Doğalan və Zəliyan çayları kənarında əkinçiliklə məşğul olurlar» (23, s.449). «Qarabağnamələr»in demək olar ki, hamısında XVIII əsrin əvvəllərində Azərbaycanda baş vermiş siyasi hadisələrin təsvirləri üst-üstə düşür. Mirzə Adıgözəl bəyin «Qar abağnamə»si ilə Mirzə Camalın «Qarabağ tarixi» əsərlərinin müqayisəli təhlili göstərir ki, XVIII əsrin birinci yarısında Azərbaycanda, o cümlədən də Qarabağda baş verən siyasi hadisələr bir-birini tamamlamışdır. Məlum olduğu kimi, XVIII əsrin əvvəllərində bir vaxtlar çox möhtəşəm səltənət sahibi olmuş Səfəvilərin hakimiyyəti son Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|