22
kimi qalması bunu aydın surətdə göstərir». (6, s. 59)
Q
arabağın köklü əhalisi türkdilli – qarqarlar, hunlar,
qoroslar, peçeneklər, qıpçaklar və xəzərlər idilər. (6, s. 126)
Bütün bunlar göstərir ki, «Arsaxın-Qarabağın yerli
əhalisi Qafqazdilli tayfalar və ya da ermənilər olmamışlar.
Burada həmişə azərbaycanlıların ulu babaları yaşamışlar (6,
s. 126)».
Arsax sözünün mənası haqqında yuxarıda fikir
söyləmişik. Bir daha qeyd etmək yerinə düşər ki,
Arsaq-türk
dilli xalqların sözüdür. Arsaq erməni sözü deyil, bu sahədə
elmdə də heç bir məlumat da yoxdur. Qarabağda ermənidilli
toponimlər, daha dəqiq desək, ermənilərin yaşayış
məntəqələrinin adları da yoxdur.
«Tarixdə iki böyük hadisə –
alban xristian kilsəsinin erməni kilsəsinə tabe edilməsi və
albanların böyük əksəriyyətinin İslam dinini qəbul etməsi
vahid alban xalq
ının taleyini başqa cür həll etdi: - albanlar
dini mənsubiyyətə görə iki düşmən hissəyə parçalandı (6, s.
134).
Beləliklə də Dağlıq Qarabağın indi «erməni» adlanan
əhalisinin ulu əcdadları haqqında tarixi həqiqəti deyə bilərik:
«Onların ulu əcdadları məhz xristian albanlarıdır». (6, s.
139)
Qarabağda yaşayan ermənilərin damarlarından axan qan
xristian albanlarının qanıdır. Faktlar bir daha sübut edir ki,
vətəni, paytaxtı, mədəni irsi, siyasi sistemi olmayan erməni
ünsürləri tarixdə yadda qalan şəxsiyyət yetirə bilməmişdir.
İndi erməni ünsürləri utanmadan Dağlıq Qarabağın
avtoxton, yəni yerli əhali olduqlarını bütün dünyaya bildirmək
üçün hər cür alçaqlığa, yalan və iftiralara əl atırlar. Onların bu
əməllərini təkzib edən dəlilləri yuxarıda göstərdik. Daha bir
tarixi faktı qeyd etmək yerinə düşərdi: -
«1727-ci ildə Dağlıq
Qarabağın 5 mahalına mənsub kəndlərin tərtib olunmuş
siyahısı erməni yalanlarını sübuta yetirən olduqca tutarlı
dəlildir. Talış və ya Gülüstan, Xaçın, Çiləbörd, Vərəndə və
Dizaq mahallarında yerləşən 196 kənddən yalnız ermənicə
23
izah oluna bilən iki kənd adı var: - Arçazor və Noraşen-
«Təzəkənd». Bütün bunlar bir daha sübut edir ki, erəmnilər
Qarabağa çox-çox sonralar gəlmiş və xristian albanlarla
qaynayıb qarışmışlar (6, s. 149-151).
Erməni ünsürlərinin Azərbaycan ərazilərinə, o cümlədən
də Dağlıq Qarabağa kütləvi surətdə köçürülməsi
1826-1828-ci
illər Rus-İran müharibəsi ilə əlaqədardır. Bu müharibəni
yekunlaşdıran Türkmənçay sülh müqaviləsi Rusiya
imperiyasına geniş siyasi səlahiyətlər verdi. Bundan istifadə
edən Rusiya imperiyası özünə siyasi dayaq yaratmaq üçün İran
və Osmanlı Türkiyəsindən erəmniləri kütləvi sürətdə Qərbi
Azərbaycan ərazisinə, yəni İrəvan xanlığı torpaqlarına və
Qarabağa gətirib məskunlaşdırmağa başladı. Bu faktı Rusiya
imperiyasının məmurları da təsdiq edirlər.
«Türkməkçay» sülh
müqaviləsi əsasında 8249 erməni ailəsi Zaqafqaziyaya
köçürülüb İrəvan xanlığı ərazisində və QARABAĞ xanlığı
ərazilərində yerləşdirildi. Ümumiyyətlə 1828-ci il 10 fevral
Türkmənçay sülh müqaviləsindən sonra, dəqiq desək, 1830-
cu ilə kimi Rusiya imperiyası Zaqafqaziyaya İrandan 40
min, Osmanlı Türkiyəsindən isə 84 min erməni ailəsini
köçürüb yerləşdirdi. Onların böyük əksəriyəti yuxarıda
göstərildiyi kimi Azərbaycan torpaqlarında – İrəvan və
Qara
bağ xanlıqları ərazilərində yerləşdirildilər. (7, s. 59)
«1908-
ci ildə Zaqafqaziyaya gətirilən ermənilərin sayı
1 300
000 çatmışdı» (7, s.60)
Qarabağ əhalisinin maddi təsərrüfat, mədəniyyəti, inam
və etiqadlarına aid zəngin etnoqrafik məlumatları təhlil edib,
tarixi mənbələrə istinad edən İ.P.Petruşevski yazırdı:
«Qarabağ heç vaxt erməni mədəniyyətinin mərkəzi
olmamışdır. Qarabağ mədəniyyəti vahid mərkəz olub,
Azərbaycan xalqına məxsusdur». (8, s.12)
Qarabağın etimologiyası haqqında nə demək olar? Bu
barədə müxtəlif mülahizələr mövcuddur.
Mülahizə söyləyənlərin
hamısı Qarabağı ölkə və ya düzənlik kimi təsəvvür etmiş «bağı»
bəzən «meşə» kimi qəbul etmişlər.
