Microsoft Word kitab+son doc
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MAHMUD ŞƏBÜSTƏRİ VƏ ONUN «GÜLŞƏNİ-RAZ» POEMASINDA TƏRİQƏT GÖRÜŞLƏRİ
- Şeyx Sədəddin Mahmud ibn Əminəddin Əbdülkərim ibn Yəhya Şəbüstəri Təbrizi 1287
- Şahid- namə», «Həqqül-yəqin fi mərifətü-rəbbül-aləmin» («Aləm- ləri yaradanı tanıtdırmaq üçün gerçək həqiqət»), «Miratül
- «Minhacül-abidin» («Abidlərin yolu»)
111
бядии шякилдя якс етдирир. Ону да дейяк ки, Нясиминин тяригят шеирляринин щцдудларыны бязян айырмаг олмур. Суфийаня бир нцмунядя щцруфийаня елемент, эюрцш вя идейалар юзцнц тязащцр етдирдийи кими, щцруфийаня поетик юрнякдя дя тясяввцф бахышлары, онун мцяййян нотлары, спектрляри бу вя йа диэяр дяряъядя юзцня йер тапыр. Ялбяття, бу тясяввцф вя щцруфилик тялимляринин щцдудларынын бир-бириндян там айрылмамасы иля баьлыдыр. Щяр ики тялимин хейли фяргли ъящятляри олса да, охшар, ейни вя бир-бирини тякрар едян, цст-цстя дцшян ъящятляри дя чохдур. Беля ки, бунлар арасындакы фярг, ясасян, щярф, сюз вя нитгя, Аллащ-инсан бянзярлийиня (щцруфиляр «нцсхейи-кябир» вя «нцсхейи-сяьир» проблеминдя даща радикал вя ифрат мювгедян чыхыш едиб икинъини биринъинин микроварлыгда тязащцрц щесаб едирдиляр),
да ифрата варырдылар), рягямляря вя с. мцнасибятдя юзцнц эюстярирди. Вящдяти-вцъуд, бязми-язял, ешг,
112 MAHMUD ŞƏBÜSTƏRİ VƏ ONUN «GÜLŞƏNİ-RAZ» POEMASINDA TƏRİQƏT GÖRÜŞLƏRİ
Orta əsrlər bədii-fəlsəfi fikir tariximizin görkəmli nüma- yəndələrindən biri də Mahmud Şəbüstəridir. XIII yüzilliyin sonu və XIV yüzilliyin əvvəllərində yaşamış M.Şəbüstəri, əsasən, görkəmli alim, filosof, şair, sufi-panteist baxışların məşhur nəzəriyyəçilərindən biri kimi tanınmışdır. O, fars dilli Azərbaycan ədəbiyyatının nümayəndəsidir. Çünki bizə məlum olan bütün əsərlərini fars dilində yazıb yaratmışdır. Qısa bir ömür yaşamış sənətkarın həyatı barədə çox az mə- lumat vardır. Şeyx Sədəddin Mahmud ibn Əminəddin Əbdülkərim ibn Yəhya Şəbüstəri Təbrizi 1287-ci ildə Təbriz yaxınlığındakı Şəbüstər qəsəbəsində anadan olmuşdur. Doğul- duğu yer Şəbüstər qəsəbəsi olsa da, bəzən «Təbrizi» nisbəsi ilə də xatırlanır. Onun vəfat tarixi bəllidir. Bu tarix şairin Şəbüstərdə Gülşən adlanan bağçada yerləşən qəbir daşının üstündə aşkar şəkildə qeyd olunmuşdur. Həmin yazıda deyilir: «Yüksək rütbəli şeyx hicri qəməri 720 (m.1320 – Y.B.)-ci ildə 33 yaşında fani dünyadan əl çəkib əbədi dünyaya köçmüşdür» (53, 193). M.Şəbüstərinin təvəllüd tarixi də bu məlumat əsasında dəqiqləşir. Deməli, sənətkar 1287-ci miladi ilində Şəbüstərdə anadan olmuş, cəmi 33 il yaşamış və 1320-ci ildə Şəbüstərdə vəfat etmiş və orada da dəfn olunmuşdur. Onun barəsində nisbətən dolğun və çox dəyərli məlumat verən M.Tərbiyət yazır: «Onun qəbri Şəbüstər qəsəbəsində Gülşən adlanan bağçanın ortasında müəllimi Bəhaəddin Yəqub Təbrizi ilə bir məqbərədədir. Hal-hazırda bu məqbərə ziyarətgahdır. Məqbərə müruri zamanla uçduğuna görə Hacı Mirzə Ağası ömrünün sonunda məqbərəni təmir etdirmiş və hicri qəməri 1267 (m.1850)-ci ildə Şeyx Mahmudun qəbrinin üstünə iki böyük mərmər daşı qoydurmuşdur» (53, 193). 113
Sonralar da M.Şəbüstərinin qəbri bir neçə dəfə təmir və bərpa olunmuşdur. Görkəmli azərbaycanlı səyyah Hacı Zeyna- labdin Şirvani özünün «Riyazül-səyahə» əsərində Şəbüstərinin Kirmana getdiyini, orada evləndiyini, uşaqları və nəvələri oldu- ğunu göstərir. İranda vaxtilə baş vəzir olmuş Mahmud Cəmin də bu nəsildən, yəni sənətkarın nəvələrindən olduğu söylənilir. Şairin oğlunun onun «Gülşəni-raz» poemasına şərh yazan ilk müəlliflərdən olduğu da bəllidir. M.Şəbüstəri «Səadətnamə» məsnəvisində özünün tərcü- meyi-halına aid bəzi qiymətli məlumatlar verir. Ömrünün böyük bir hissəsini səyahətdə keçirdiyini, Misiri, Suriyanı, Hicazı, həmçinin Azərbaycan və İranın bir çox yerlərini gəzdi- yini, ömrünü elm, bilik və tövhid öyrənməyə həsr etdiyini, bir sıra alim, arif və şeyxlərlə görüşdüyünü, çoxlu rəvayətlər və hikmətli sözlər toplayıb onlardan qiymətli əsərlər yaratdığını söyləyir: Uzun zaman boyu, nə qədər ki, ömr etdim, Biliyi, tövhidi öyrənməyə həsr etdim. Ey dostlar, Misir, Şam, Hicaz ölkələrində, Gecələr, gündüzlər gəzib səfər etdim. İllər, aylar boyu fələk kimi dolandım, Sınaqdan hər kəndi, hər şəhəri keçirtdim. Bu fənn üzrə bir çox alimlərin, şeyxlərin, Hər ölkə, diyarda mən görməyinə getdim. Bir çox rəvayətlər, sözlər mən toplayaraq, Onlardan qiymətli çox əsərlər yaratdım. Hikmətli sözlər və qələbələrdən orda, Az-çox nə varsa mən hamısını qeyd etdim. (53, 193-194).
Təbii ki, böyük cəfakeşliyi, səyi, istedadı, fitri qabiliyyəti, səyahəti, görüb götürmək bacarığı və s. nəticəsində M.Şəbüstəri yüksək bilik əldə etmiş, bir neçə dili və bir sıra elmləri, o cüm- lədən ilahiyyat, fəlsəfə, astronomiya, məntiq, etika, psixologiya
114 və s.-i dərindən mənimsəmişdi. O, qədim yunan və şərq fəlsə- fəsinə, həmçinin dini elmlərə və təsəvvüf təliminə də yaxından bələd olmuşdur. M.Şəbüstərinin dərs aldığı müəllimlər cərgə- sində o dövrün tanınmış müdərrislərindən olan Şeyx Bəhaddin Yəqub Təbrizinin və Şeyx Əminəddin Təbrizinin də adları çə- kilir. Onun qəbri də Şəbüstərdə müəllimi Şeyx Bəhaddin Yəqub Təbrizi ilə bir yerdədir. Orta əsr təzkirəçilərindən Ə.Cami, S.H.Bayqara, Ə.Ə.Razi, L.Azər, R.Hidayət və b. sənətkarın həyatı, bədii fəaliyyəti, fəl- səfi görüşləri, yaradıcılığı, onun «Gülşəni-raz» əsərinə yazılan şərhlər barədə müəyyən məlumatlar vermişlər. Lakin bu məlu- matlar o qədər də əhatəli deyil.
* * *
Uzun ömür yaşamayan M.Şəbüstəri yüksək biliyi, dərin elmi-fəlsəfi hazırlığı və istedadı, həmçinin gənclik illərindən etibarən yazmağa başladığı dəyərli, dərin elmi məzmuna, bədii siqlətə malik əsərləri ilə çox tez şöhrətlənmiş, Yaxın və Orta Şərqin məşhur münəvvərləri cərgəsinə daxil olmuşdur. Onun yaradıcılığı xeyli zəngin və maraqlıdır. Filosof şairin «Şahid-
yazdığı bəllidir. Qaynaqlar onun lirik poeziya sahəsində də öz qələmini sınadığını, xüsusilə bir sıra qəzəl və rübailər yazdığını da xəbər verir. Şəbüstəri bir mütərcim kimi də fəaliyyət göstərmiş məşhur alim, mütəsəvvüf və ilahiyyatçı imam Qəzalinin «Minhacül-abidin» («Abidlərin yolu») əsərini ərəbcədən fars dilinə tərcümə etmişdir. Bəzi tədqiqatçılar «Kənzül-həqayiq» («Həqiqətlər xəzinə- si») adlı poema – məsnəvini də bu mütəfəkkir şəxsiyyətə aid edirlər. Lakin Azərbaycan alimlərindən Q.Məmmədzadə və Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|