Microsoft Word kitab+son doc
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ali məktəblərin filoloji fakültələri üçün dərs vəsaiti.
- Mahmud Allahmanlı
- 1. Sufizm (tə- səvvüf); 2.Hürufizm. 1. Sufizm Mədrəsə təkkə qarşıdurması
| Yaqub Babayev Təriqət ədəbiyyatı: sufizm, hürufizm. Ali məktəblərin filoloji fakültələri üçün dərs vəsaiti. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 15.05.2007-ci il tarixli 464 saylı əmri ilə dərs vəsaiti kimi təsdiq olunmuşdur.
2 Bakı «Nurlan» 2007 3
Elmi redaktoru: Tərlan Novruzov filologiya elmləri doktoru, professor Rəyçilər: Rafael Hüseynov filologiya elmləri doktoru, professor, AR MM-nin deputatı
filologiya elmləri namizədi, dosent Yaqub Babayev. Təriqət ədəbiyyatı: sufizm, hürufizm. Ali məktəblərin filoloji fakültələri üçün dərs vəsaiti. Bakı, «Nurlan», 2007. – 128 səh. Kitabda orta əsrlər islam şərqində geniş yayılmış sufizm və hürufizm təriqətlərinin təşəkkülü, tarixi, mahiyyəti və bədii ədə- biyyata, xüsusilə də Azərbaycan ədəbiyyatına təsiri məsələləri yığcam və mümkün qədər sadə elmi dildə ifadə olunur. Bu yönümdə F.Nəimi, İ.Nəsimi, M.Şəbüstəri və s. kimi XIII-XIV əsr Azərbaycan sənətkarlarının yaradıcılığına xüsusi diqqət yetirilir.
2007
098 4702000000 − −
Грифли няшр © «Нурлан», 2007
4 ÖN SÖZ
Ali məktəblərin filoloji yönümlü fakültələrində Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi müstəqil bir fənn kimi tədris olunur. Həmin ədəbiyyatın çoxəsrlik bir dövrü təriqət ideyaları və görüşləri ilə bağlıdır. Bu ideyaların ilkin işartıları bizim ədəbiyyatımızda XII yüzillikdə Nizami, Xaqani və s. sənətkarların yaradıcılığı ilə başlayıb getdikcə güclənir və XIX əsrin sonuna qədər davam edərək az qala 800 illik bir dövrü əhatə edir. Azərbaycan ictimai-tarixi və ədəbi-mədəni mühitində iki təriqət mövcud olmuşdur: sufizm və hürufizm. Bunlar müəyyən elmi konsepsiyaya söykənən dini-fəlsəfi baxışlar sistemi olmaqla bərabər bədii düşüncəyə, ədəbi fikrə və bütövlükdə söz sənətinə də ciddi şəkildə təsir göstərmişdir. Mübaliğəsiz deyə bilərik ki, sufizmin, hürufiliyin tarixini, mahiyyətini, əsas ideya və baxışlar sistemini, simvollarını və s. bilmədən Həsənoğlu, M.Əvhədi, M.Şəbüstəri, F.Nəimi, İ.Nə- simi, Ə.Təbrizi, M.C.Həqiqi, Ş.Q.Ənvar, Xəlili, M.Füzuli, Ə.S.Nəbati və s. kimi çoxsaylı sənətkarlarımızın əsərlərini mövzu, məzmun, ideya və obrazlar aləmi, terminologiya baxımından tam və dürüst şəkildə anlamaq mümkün deyil. Əgər nəzərə alsaq ki, Nizami, Xaqani, Bəsiri, Hamidi, Kişvəri, Həbibi, Ş.İ.Xətai, Q.Təbrizi, S.Təbrizi, S.Ə.Şirvani və başqa sənətkarların yaradıcılığında da təriqət meyllərinin bu və ya digər dərəcədə bədii əksini görürük mənzərə bir qədər də aydınlaşar. Ədəbiyyat tariximizin böyük şəxsiyyətlərini və ədəbi fiqurlarını təşkil edən bu qələm sahiblərinin yaradıcılıq irsini düzgün şəkildə qavrayıb dərk etmək üçün təriqət ideyalarının nəzəri-fəlsəfi müddəalarını bilmək lazımdır. Çox təəssüf ki, ali məktəblərdə indiyə qədər bu sahədə heç bir təşəb- büs göstərilməmişdir. Daha doğrusu, müəllimlərin, aspirantların, magistrlərin və s. istifadəsi üçün təriqət və onun bədii fikrə, ədəbi məfkurəyə təsiri ilə əlaqəli heç bir elmi-nəzəri
5 ədəbiyyat, dərs və metodik vəsait, göstəriş, tövsiyə və kitab ya- zılmamışdır. «Təriqət ədəbiyyatı: sufizm, hürufizm» adlanan bu kitab həmin sahədəki boşluğu doldurmaq mənasında ilk təşəbbüsdür. Oxucuların mətləbləri daha asan qavraması üçün kitab mümkün qədər sadə və aydın dildə yazılmışdır. XIII-XIV əsrlə- rin böyük azərbaycan mütəfəkkiri, filosof-şair M.Şəbüstərinin yaradıcılığının, xüsusilə onun «Gülşəni-raz» adlı bədii-fəlsəfi poemasının sırf təsəvvüf görüşləri ilə bağlı olduğunu, sufizm ideyalarını öyrənmək və anlamaqda əhəmiyyətini, bir sözlə, bilavasitə bizim mövzumuzla əlaqəli olduğunu nəzərə alıb Mahmud Şəbüstəri və onun adı çəkilən məsnəvisi ilə ilgili oçerki də kitaba daxil etməyi lazım bildik. Kitabdan müəllimlər, aspirantlar, magistrlər, tələbələr və təriqətlə maraqlanan başqa oxucular istifadə edə bilərlər.
6
İslam şərqində orta əsrlərə aid bədii söz sərvətinin mühüm bir qolunu təriqət ədəbiyyatı təşkil edir. Ümumiyyətlə, təriqət ədəbiyyatı bu dövrün bədii-fəlsəfi düşüncəsində, dini-ədəbi məfkurəsində o qədər önəmli yer tutur ki, bütün orta əsrlər mü- səlman aləminin söz sənətini və bədii sərvətini təriqət ədəbiy- yatı olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil. Bu tipdə yazılan əsərlərin həm kəmiyyəti, həm də keyfiyyəti o dərəcədə diqqətə- layiq və əhəmiyyətlidir ki, bunsuz islam şərqindəki ədəbiyyat bağı yoxsul və ən dadlı meyvələrini itirmiş bağa bənzəyərdi. Orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı da ümumislam ədəbiy- yatı müstəvisində qərarlaşdığından və çoxcəhətli tellər və əla- mətləri ilə ona bağlandığından, nəhayət, bu sistemin bir parçası olduğundan onun da ədəbi meydanını təriqət ədəbiyyatı olma- dan təsəvvür etmək mümkün deyil. Əgər təriqət ədəbiyyatı nü- munələrini orta əsrlər ədəbiyyatımızın bədii məhsulları içərisin- dən çıxdaş etsək, yerində az şey qaldığını, ədəbiyyatımızın çox əsrlik bir dövrünün kasıb bir görkəmə düşdüyünü görərik. Azərbaycan ədəbiyyatında iki mühüm dini-fəlsəfi və bədii- məfkurəvi təriqət təmayülü mövcud olmuşdur: 1. Sufizm (tə- səvvüf); 2.Hürufizm. 1. Sufizm Mədrəsə təkkə qarşıdurması. Təriqət əhlinin – sufilərin və irfan sahiblərinin yığışdığı, təlimat aldığı, ilahi hikməti və Allah sevgisini öyrənib anladığı məkan təkkələrdir. Bunlara zaviyə və xanəgah, təriqət əhlinin rəmzi ifadələri ilə meyxana və ya meykədə də deyilir. Mədrəsə isə müsəlman şərqində dini və dünyəvi elmlərin tədris olunduğu, öyrənildiyi ali məktəb, tədris ocağı olmuşdur. Lakin əsrlər boyunca mədrəsə ilə təkkə arasında bir ziddiyyət və fikir ayrılığı hökm sürmüşdür. Əlbəttə, bu müəyyən səbəblərlə bağlıdır.
Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|