Microsoft Word kitab+son doc
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
135
Burda xətt deyəndə düşün kibriya, Üz desən canlansın hüsn ilə xuda. Üzü gözəllikdə yaratdı bir xətt, Dedi: - Yad deyilik biz hüsnə, əlbət. ...Görsən sən üzünü, xəttini, bişək, Kəsrəti vəhdətdən seçmisən, demək. ...Hər tükün altında gizli bir məna, Sirlər aləmindən minlərlə dərya. Canan üzündəki o gözəl xətdən Haqq ərşi qəlbində o suya bax sən.
M.Şəbüstəri üzdəki qara nöqtəyə bənzər xalı təsəvvüf istilahı olaraq vəhdət mərkəzi, bütün varlığı əhatə edən dairənin ortasında qərar tutan vəhdəti-vücuda işarə kimi izah edir. Xal öz rənginə və formasına görə ürəyə bənzədilir. Ürək isə imanın məskənidir. Həmçinin hədisdə deyildiyi kimi «möminin qəlbi Allahın evidir». Sənətkar obrazlı şəkildə bildirir ki, bilmirəm ürəkmi xalın surətidir, yoxsa xalmı ürəyin əksidir. Şair onu da göstərir ki, məna əhlinə görə şərab, şam və şa-
verir. Daha doğrusu, şam və şərab irfan nurunun zövqüdür. Şam irfan işığı, ilahi həqiqətləri dərk etmək üçün lazım olan bilik, ali mərifətdir ki, bunanla qəlbə nur düşür və mənəvi yüksəlişə nail ola bilirsən. Şərab isə Tanrı sevgisi və eşqi, vücudü-küllə olan məhəbbətdir ki, onun feyzi və zövqü kamil bəndəyə əvəzolunmaz mənəvi-ruhi qida və nəşə verir. Kainatda hər nə varsa, onun təsirindən sərxoş olur. Ağıl, mələklər, can, bütün yer, fələklər və ulduzlar həmin şərabın – sevginin təsi- rindən məstliyə düçar olmuşdur. Bir sözlə, şərab bəndəni varlıq pisliyindən təmizləyən məstlik və saflıq vasitəsidir.
qa sözlə, rəmzi anlamda xanəgah (təkkə, zaviyə) ilahi bilik, mərifət və Haqq sevgisi öyrədilən və qazanılan məkandır. Hə- min sufi icmalarında mürid, salik mürşidin (saqi) rəhbərliyi ilə
136
ilahi elmi və eşqi əxz edir. Xərabəti dedikdə isə xərabət, yəni xanəgah əhli, salik, mürid, səyyar, Haqq yolçusu nəzərdə tutu- lur. Xərabət heç bir şeyin qayğısını çəkməyən aşiqlərin məs- kəni, «laməkan aləminin astanası»dır. Şahid, yəni gözəl dedikdə isə Haqqın özü nəzərdə tutulur. Çünki mütləq, həqiqi və əbədi gözəllik yalnız Allaha məx- susdur.
«Gülşəni-raz» müəllifinə görə bu əsl həqiqəti dərk etməyən zahir əhli, qal əhli üçün belədr. Məna əhlinə, irfani təsəvvürə görə isə büt eşq və vəhdət məzhəri, həqiqi sevgili, zünnar Haqq yolunda xidmətə bağlanmaq, salikin təriqət yolunda etdiyi xidmət və itaət, tərsalıqsa kamil mürşid, hər cür dünyəvi həvəslərdən, pis sifətlərdən qurtulan və ali mənəvi-ruhani məqama yüksəlmiş irşad sifətlərinin təcəllisi, ruhi yüksəliş anlamındadır. M.Şəbüstəriyə görə küfr də, din də varlığa bağlı olduğundan tövhidlə bütpərəslik arasında heç bir fərq yoxdur. Çünki maddi gerçəklikdəki bütün əşyalar vahid bir varlığa – Allaha bağlıdır. Belə ki, varlıqdakı bütün əşyaları, o cümlədən də bütü Allah yaratmışdır. Ona görə də büt pis ola və küfr hesab edilə bilməz. O səbəbə görə ki, «yaxşıdan sadir olan hər şey yaxşıdır». Əgər bütü də, başqa məxluqatı da Allah-taala, yəni yaxşı yaradıbsa, onlara pis demək olmaz: Büt burda məzhərdir eşqə, vəhdətə, Zünnar qurşanmaqdır Haqqa xidmətə. Küfr, din varlığa bağlıdır deyə, Fərq yoxdur tövhidlə bütpərəstliyə. Əşyalar varlığa olmuşdur məzhər, Onlardan biri də deyilmi bütlər? Bir yaxşı fikirləş, ey ağılla kəs, Varlıq baxımından büt deyil əbəs, Onu da yaratmış uca yaradan 137
Yaxşıdır baş versə, hər nə yaxşıdan.
M.Şəbüstəri təsəvvüfi nöqteyi-nəzərdən onu da izah edir ki, müsəlman əgər bilsəydi ki, büt nədir, ona sitayişin Haqqa sitayiş olduğunu anlayardı. Bütpərəst isə bütün nə olduğunu dərk etsəydi, dinindən dönüb günah işlətməzdi. Şair filosof israr edir ki, dinlər, etiqadlar, inanclar, ibadət və itaətlər arasında heç bir fərq yoxdur. İnsanları dini, irqi, cinsi və s. əlamətlərinə görə fərqləndirmək, müsəlmanı xristiandan, birini başqasından üstün tutmaq olmaz. Çünki son
Haqqı və onun həqiqətlərini hansı dərəcədə dərk etmələri, cahillikləri və kamillikləri, bu yolda tutduqları məqamdır. «Gülşəni-raz» dərin məzmunlu fəlsəfi əsər olmaqla yanaşı, bədii cəhətdən də mükəmməldir. Buradakı dini-fəlsəfi fikirlər yuksək ustalıqla, zəngin obrazlar, müqayisələr, təşbehlər, canlı və yaddaqalan ştrixlərlə verilir. Müəllif mətləbləri mümkün qə- dər sadə, anlaşıqlı, oxucuya çata biləcək tərzdə verməyə çalışır. Poema bu gün də öz bədii-fəlsəfi dəyərini itirməmişdir.
138 ƏDƏBİYYAT
1. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 3 cilddə, I c., Bakı, Azərb. SSR EA nəşr., 1960. 2.
«Azərbaycan» jur., № 8, 1973. 3.
Azəroğlu B. Nəimi və Nəsimi. «Azərbaycan» jur., № 8, 1973.
4.
(tarixsiz), (türk dilində). 5.
Abdulhakim Yüce. Razinin tefsirinde tasavvuf, İzmir, 1996, (türk dilində). 6.
7.
Bakı, «Azərnəşr», 1997. 8.
Бертельс Йе. Эд. Суфизм и суфийская литература. - Избранные труды. – Москва, «Наука», 1965 (рус дилиндя). 9.
Cümşüdoğlu N. Füzulinin sənət və mərifət dünyası. Bakı- Tehran, «Süruş» nəşr.,1997. 10.
sənət» qəz., 20 iyul, 1979. 11.
Faseh R. Füzuli şeirində təsəvvüf qaynaqları, Bakı, «Elm», 2000. 12.
kı, «Tural-Ə» Nəşriyyat Poliqrafiya Mərkəzi, 2001. 13.
Göyüşov N. Quran və irfan işığında. Bakı, «İqtisad Universiteti» nəşr., 2004. 14.
Azərbaycan Respublikası MEA Şərq. İns.-nun elmi araş- dırmalar məcmuəsi. III buraxılış, № 1-2, Bakı, 2002, səh.113-118. 15.
Gölpınarlı Abdulbaki. 100 soruda Tasavvuf, İstanbul, 1965 (türk dilində). 139
16.
Ankara, 1973. 17.
Həmidov İ. Azərbaycanlı şair və mütəfəkkir Suhrəvərdi. «Ədəbiyyat qəzeti», 12 fevral, 1992. 18.
mənistan» məc., III kitab, Yerevan, «Hayastan» nəşr., 1960.
19.
ləri (Z.Quluzadənin kitabı haqqında rəy). «Ədəbiyyat və incəsənət» qəz., 6 mart. 1971. 20.
«Azərbaycan» jur., № 5, 1964. 21.
Исмайылов Ш. Основные черты философских воззре- ний Махмуда Шабустари. «Учен.записки АГУ», № 4, 1964. 22.
İsmayılov Ş. «Səadətnamə» və onun müəllifi. «Bakı», qəz., 14 iyul, 1967. 23.
«Bakı» qəz., 27 yanvar, 1972. 24.
Исмайылов Ш. Философия Махмуда Шабустари, Баку, 1976. 25.
И.К., 1994 (rus dilində). 26.
Кулузаде З.А. Хурифизм и его представители в Азер- байджане. Б., «Элм», 1970 (rus dilində). 27.
философии XIII-XIV вв и проблема Запад-Восток. Б., «Элм», 1983. 28.
olan bəzi ixtilaflara dair. Azərbaycan SSR EA xəbərləri (ictimai elmlər ser.), № 5, 1964, s.111-119. 29.
yınları, İstanbul, 1990 (türk dilində). 30.
Quluzadə M. Böyük ideallar şairi. Bakı, «Gənclik», 1973.
140 31.
Quran (tərcümə edənlər: Bünyadov Z.,Məmmədəliyev V.). Bakı, «Azərnəşr», 1991. 32.
Qəhrəmanov C. Gülşən bağçasının daimi sakini: Mahmud Şəbüstəri. «Ədəbiyyat və incəsənət» qəz., 18 dekabr, 1987. 33.
qəz., 2 avqust, 1969. 34.
Musəvi T. Ustadın vətəni və məzarı. «Ədəbiyyat və incə- sənət» qəz., 13 dekabr, 1969. 35.
bəti. «Azərbaycan müəllimi» qəz., 31 iyul, 1991. 36.
Musayeva A. XV əsrdə Təbrizdə yazılmış sufizmə aid əsər. Azərbaycan SSR RƏİ, «Əlyazmalar xəzinəsində», VIII c., 1987, səh.68-76. 37.
Məmmədzadə Q. Mahmud Şəbüstərinin həyat və yaradı- cılığına dair bəzi qeydlər. Azərbaycan SSR EA xəbərləri (ictimai elmlər ser.), № 4, 1964. 38.
Məmmədzadə Q. «Kənzül-həqayiq» adlı əlyazması və onun müəllifi haqqında. «Azərbaycan SSR EA məruzələri», № 4, 1965. 39.
Məmmədzadə Q. Əmir Hüseyn Hərəvinin M.Şəbüstəriyə göndərdiyi fəlsəfi suallarına aid məktubu. «Azərbaycan SSR EA məruzələri», № 7, 1966. 40.
Mustafayev Q. Qiymətli tədqiqat əsəri (Ş.İsmayılovun «Mahmud Şəbüstərinin fəlsəfəsi» adlı monoqrafiyası haq- qında),«Bakı» qəz.,27 yanvar,1972. 41.
Nağısoylu M. Şirazinin «Gülşəni-raz» tərcüməsi. Bakı, «Nurlan», 2004. 42.
Kara), İstanbul, 1980 (türk dilində) 43.
Nəimi F. Vəsiyyətnamə. «Azərbaycan», № 5, 1970. 44.
Nəsimi İ. Seçilmiş əsərləri (tərtib edəni: Araslı H.), B., Azərnəşr, 1973. 45.
«Vətən uğrunda» jur., № 4-5, 1943. 141
46.
haqqında bəzi qeydlər. – Azərbaycan SSR EA xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq ser.), №1, 3, 1986. 47.
Azərbaycan SSR EA-nın xəbərləri (ədəbiyyat, dil və inc. ser.), № 1, 1967, səh.21-24. 48.
1994. 49.
Səfərli Ə., Yusifov X. Qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı, Bakı, 1998. 50.
– tərtibçi: Q.Məmmədzadə), Bakı, 1978. 51.
Şəbüstəri M. Gülşəni-raz (bədii-poetik tərcümə X.Yusifo- vundur) – «Hikmət xəzinəsi» kit., Bakı, 1992, səh.197-213. 52.
ön söz və izahlar M.Nağısoylunundur). Bakı, «Nurlan», 2005.
53.
nəşr», 1987. 54.
Türk İslam Ansiklopedisi, cilt 18, İstanbul. 1998. 55.
Москва, «Наука», 1989 (rus dilində)
142
MÜNƏDRİCAT
Ön söz Təriqət ədəbiyyatı 1.Sufizm 2.Hürufizm
143
Yığılmağa verilmiş 20.08.2007. Çapa imzalanmış 12.09.2007. Şərti çap vərəqi 8. Sifariş № 605. Kağız formatı 60x84 1/16. Tiraj 400 . Kitab «Nurlan» nəşriyyat-poliqrafiya müəssisəsində hazır diapozitivlərdən çap olunmuşdur. Direktor: prof. N.B.Məmmədli E-mail: nurlan1959@yahoo.com Tel: 497-16-32; 050-311-41-89 Ünvan: Bakı, İçərişəhər, 3-cü Maqomayev döngəsi 8/4. Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|