Microsoft Word m-esas 23. doc
Yüklə 265,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
651
Giriş Feminizm, en genel tanımı ile kadınların birey olma çabalarını ifade etmektedir. Bu çabalar, Aydınlanma ile başlayan sürecin hümanist felsefeler ve bireyciliğe yapılan vurgu 1 ile beslenmesinin bir sonucudur. Özellikle 18. yüzyıldaki felsefi tartışmalar, kadın dünya- sında gelişmelere ve modern feminist düşüncenin doğuşuna katkı sağlamıştır 2 . Yeni toplumda kadına da yer veren Locke gibi liberal teorisyenler 3 ile Montesquieu, Rousseau, Condorcet gibi ansiklope- distler 4 , feminist düşünceye kadının toplumdaki rolü, hakları gibi birçok malzeme vermiştir. Bu yüzyıldaki tartışmalara katılan kadın- ların bir grup oluşturması ve yazıyı bir araç olarak kullanmaları ile feminist düşünce sistemleşmeye ve 19. yüzyıldan itibaren özgün teoriler üretmeye başlamıştır. 19. yüzyıla sistemleşen feminist söylem, oryantalist ve sömür- geci erkeler vasıtasıyla bir yandan da batı-dışı toplumları özellikle de İslam kültür coğrafyasını etkilemiştir. Özellikle, sömürgeci ve oryantalist söylemler ile başlatılan Müslüman kadının konumu tartışması, kısa bir süre içinde İslam ülkelerinin modernleşme/ba- tılılaşma yanlısı aydınları tarafından sürdürülmüştür. Böylece feminist söylemin etkileri devam etmiş, müslüman kadınlar arasında gelişen eleştirel yaklaşımlar feminizm başlığı altında değerlendi- rilmiştir. Öte yandan, kadın sorunu (women question) düşünce hayatındaki gelişmelere koşut olarak milliyetçi hareketlerin ve uluslaşma sürecinin de özel bir önem vermesiyle günümüze kadar tartışıla gelen bir konu olmuştur. Böylece toplumsal değişimin en önemli simgelerinden biri kadın olmuş ve kadının topluma katılımı toplumsal ilerlemenin göstergesi kabul edilmiştir. İslam kültürü içinde gelişen eleştirel kadın bilinçliliğini ilk tetik- leyenlerin batılı erkekler olduğunu söylebiliriz. Sömürgeci erkekler, Müslüman toplumlardaki kültürel değişmede kadının özel bir yeri olduğuna inanmışlar ve adeta kadın yaşamının çözülmesi ile bu toplumların batı karşısında güçsüzleşeceğine inanmışlardır. Diğer taraftan oryantalistler ise, fikri planda İslam imajının olumsuzlanma- sında kadın ve –peçe, örtü, harem gibi- kadınla ilgili konuların
1 Doğan Özlem, Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji (İstanbul: İnkılâp Yayınları, 2001), s. 27. 2 Katherine B. Clinton, “Femme et Philosophe: Enlightenment Origins of Feminism”, Eighteenth-Century Studies, c. 8, s. 3 (Bahar 1975), ss. 283-285. 3 Melisa A. Butler, “Early Liberal Roots of Feminism: John Locke and the Attack on Patriarchy”, The American Political Science Review, 72, 1 (Mart 1978), s. 149.
4 Jane Abray, “Feminism in the French Revolution”, The American Historical Review, c. 80., s. 1 (Şubat 1975), ss. 43-45. 652 işlenmesine özel bir önem vermişlerdir 5 . Dıştan gelen, farklı çıkış noktaları olsa da bir öteki olarak Doğu’yu inşa etmeye çalışan bu söylemlerin entellektüel müslümanlar üzerinde derin etkileri olmuştur. Leila Ahmed’in de işarettiği gibi, batılı erkekler kendi toplumlarında yükselen feminist eleştirilere soğuk dursalar da İslam ülkeleri söz konusu olduğunda, kadının toplumda geri kalmış olma- sını başta eğitim hakkı olmak üzere “haklar”dan mahrum bırakılma- larına bağlamışlardır. Lord Cromer örneğinde olduğu gibi kadınların eğitim hakları için özel gayret gösterirken kendi ülkelerinde tam tersi bir tavır sergileyen sömürgeci erkeklere rastlanmaktadır 6 . İslam ülkelerinin geri kalmış olduğunu “kadının geri kalmışlığı” ile değer- lendiren yaklaşımlar, entelektüel müslüman erkeklerde –ve tartış- malara katılabilen kadınlarda- savunmacı bir yaklaşımı doğurmuş- tur. İslam’ın kadına haklarını verdiği, geleneksel yaklaşımların ve toplumsal adetlerin bu hakların uygulanmasını engellediği yönün- deki cevaplar bu süreçlerin ürünüdür. Bugün tartışılmakta olan İslamcı feminizmin kökleri, 19. yüz- yılda İslam ülkelerindeki batılılaşma/modernleşme çabalarına katı- lan entellektüel kadın ve erkeklerin düşüncelerinde bulunabilir. Bu yüzyılda, kadın hareketlerinin de görüldüğü 7 Osmanlı (Türkiye), Mısır ve İran’da başlayan tartışmalar, farklı toplumsal tecrübelerden etkilenmiş olsalar da ortak bir çizgi oluşturmaktadır. Bu kadın hareketleri, eleştirel kadın bakış açısının ürünü oldukları için İslam kültürü içinde gelişen bir “kadın bilinçliliği”nin varlığına da işaret etmektedir. Bu bilincin gelişiminde, her ne kadar kadınlarla aynı amaçları hedeflemeseler de erkek düşünürlerin etkisi olmuştur. Tıpkı liberal teorisyenlerin özgürlük ve haklar söylemi ile kadınların bilinç- lenmesinde katkıları olduğu gibi entellektüel müslüman erkekler de benzer bir rolü üstlenmişlerdir. Bu Müslüman entellektüellerden Kasım Emin’in Tahrir’ül Mer’e 8 ve Halil Hamit’in İslamiyette Feminizm 5 Saddeka Arebi, “Gender Anthropology in the Middle East: The Politics of Muslim Women’s Misrepresentation”, The American Journal of Islamic Social Sciences, c. 8, s. 1, 1991, ss. 99-100. 6 Leila Ahmed, Women and Gender in Islam: Historical Roots of a Modern Debate, (New Haven; Yale University, 1992), s. 152-153. 7 Osmanlı Kadın Hareketi için bkz. Serpil Çakır, Osmanlı Kadın Hareketi, (İstanbul: Metis Yayınları, 1996); Jayawardena, Babilik hareketi içinde yer alan Qurrat’ul Ayn (1815-51)’nın temsil ettiği bir kadın hareketine işaret etmiştir. Bkz. Kumari Jayawardena, Feminism and Nationalism in the Third
Huda Sharawi, Mısırdaki gelişen feminist hareketin önderi kabul edilmek- tedir. Sharawi hakkında bkz. Jayawardena, a.g.e., ss. 53-55; ayrıca bkz.
8 Bkz. Kasım Emin, Tahrir’ül Mer’e, (Tunus: Darü’l-Maarif, 1990). Yüklə 265,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|