Microsoft Word m-esas 23. doc
Yüklə 265,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
667
düşünmektedir 59 . İslamcı feminizmi dindeki diğer modernist reform hareketlerden biri olarak değerlendiren Tohidi, İslamcı feminizm ile Protestanlık arasında bir benzetme yaparak, bu feminist söylemin bireysel faaliyeti vurguladığı ve insan aracılar olmaksızın Tanrıyla direkt ilişki için kadın haklarında ısrar ettiği görüşündedir 60 . Diğer yandan batılı feminizmle Müslüman feminizmin birebir örtüşmesi gerekmediği, Müslüman feminizmin kendine özgü kavramları ve düşünceleri olduğu iddia edilmektedir. Dinlerinin eşitliğin çerçevesini oluşturduğuna inanan İslamcı feministler, yaratılış kanunlarını değiştirmek yerine gerçek İslam’a dönüş çağrısında bulunmaktadır 61 . Batılı feminist söylem geçmişi eleştirerek kendini inşa ederken İslamcı feminizm, geçmişi yeniden ele almakta ve İslam’ın ilk yılla- rında kadınlar lehine başlatılmış olan uygulamaları bugüne taşımaya çalışmaktadır. Son olarak İslamcı feminizmin, feminist bir teoloji olma imkâ- nından bahsedilmelidir. İslamcı feminizmin kimi destekçileri, onu batıdaki liberal teoloji ile eşit saymaktadır. Bu yaklaşıma göre Elizabeth Candy Stanton gibi Hıristiyan feministler, İslamcı feminizminkine benzer bir çabayı üstlenmişlerdir 62 . Ancak İslamcı feminist söylem batıdaki feminist teolojinin tam karşılığı değildir. İslamcı feministler ile Hıristiyan feministlerin teolojik projeleri arasında paralellikler mevcutsa da bu iki söylem arasında ciddi farklılıklar vardır. Herşeyden önce, Hıristiyan ve Yahudi feminist yaklaşımlar, feminist hareketler içinde daha uzun ve daha yerleşmiş bir yere sahip iken Müslüman feminizm yeni, hala akıcı, tanımlanmamış, daha tartışmalı ve daha politik bir akımdır 63 . Aynı zamanda, Rosemary Reuther, Phyllis Bird, Elisabeth Shussler Fiorenzagibi Hıristiyan teologlar 64 , Hıristiyan teolojisi içindeki 59
Tohidi, “Islamic Feminism: Perils and Promises”. 60 Tohidi, “Islamic Feminism: Perils and Promises”. 61 Osman, “Back to Basics”. 62 Mojab, “Theorizing the Politcs of Islamic Feminism”, s. 130. 63 Tohidi, “Islamic Feminism: Perils and Promises”. 64 Liberal ve reformcu feminist teoloji çalışmalarına örnek olarak bkz. Ruether, Rosemary Radford, Religion and Sexism (Images of Woman in The Jewish and Christian Traditions), Simon and Schuster, New York 1974; Ruether, Sexisim and God-Talk (Toward a Feminist Theology), Beacon Press, Boston 1983; Ruether, Womanguides (Readings Toward a Feminist Theology), Beacon Press, Boston 1985; Fiorenza, Elisabeth Schüssler, But She Said (Feminist Practices of Biblical Interpretation), Beacon Press, Boston 1992; Fiorenza, In Memory of Her (A Feminist Theological Reconstruction of Christian Origins), Crossroad, New York 1988; Fiorenza, Sharing Her Word (Feminist Biblical Interpretation in Context), Beacon Press, Boston 1998; Greene-Mccreight, Kathryn, Feminist Reconstructions of Christian Doctrine (Narrative Analysis and Appraisal), Oxford University Press, New York 2000; Parsons, Susan Frank, The Cambridge Companion to Feminist Theology, Cambridge University Press, 668 yerleşik bilimsel geleneğin birer parçası olarak, Kutsal metinleri tarihsel-eleştirel metotla ele alıp metin tenkidi yapmaktadır. Üstelik Bird gibi Hıristiyan teologlar bu metodu kullanarak Kutsal Kitabın insanlar özellikle de erkekler tarafından yazıldığını ifade edebilmek- tedirler
65 . Ancak bu tür bir yaklaşımı İslam teologlarından beklemek, İslam teolojisini kendi bütünlüğü içinde görememekten kaynaklan- maktadır. Wadud, Barlas gibi entellektüel müslüman kadınlar, dini geleneklerine uygun bir şekilde çoğunlukla metin tenkidi değil analizi üzerinde yoğunlaşmışlardır. Bu sebeple Moghadam’ın, bu metodu kullanamadıkları için İslamcı feministlerin dini yeniden yorumlama çabalarını sınırlı görmesi kendi içinde çelişkili olmaktadır 66 . Bilindiği gibi metin tenkidi, Allah’ın sözlerini ihtiva eden İslam’ın ana kaynağı Kur’an’a değil ikinci ana kaynak olan hadislere uygulanmaktadır 67 .
duğu pek çok dindar feminist reformcu, doğru bir şekilde anlaşıl- dığında dinlerin kadınların itaatini (subordination) desteklemediği görüşüne sahiptir. Sosyal ve siyasi eşitlikçi olan geçmişin geri veril- mesi isteğinde olan reformist feminist bilim insanları, ilahi dinlerin ilk dönemlerinde kadınların toplumda önemli konumlara sahip olduğuna vurgu yapmışlardır 68 . Aralarındaki bu tür benzerlikler dikkate alınarak, İslami kaynakların kadın perspektifi vurgulanarak yeniden yorumlanması projesinin, Batıda yapılmış olan feminist teo- loji çalışmalarını da dikkate alan yeni bir gelişme olduğu söylene- bilir
69 . Bu kadın yazını, kendi özgül yapısını inşa ettiğinde ve üretim- lerini artırdığında genel olarak topluma ve özelde Müslüman kadın- ların yaşamına önemli katkılar sağlayabileceği kanaatindeyiz. Değerlendirme ve Sonuç İslamcı feminist söylem, İslam kültür kontekstinde gelişen en- tellektüel müslüman kadın yazınında yer alan ve birey olma çaba- larını da yansıtan yaklaşımların bütünü olarak görülebilir. Bu söyle- min merkezinde, Kur’an’ın eşitlikçi yaklaşımı ve özellikle kullandığı
Cambridge, England 2002; Watson, Natalie K., Feminist Theology, Wm. B. Eerdmans Publishing, USA 2003. 65 Roald, Anne Sofie, “Feminist Reinterpretation of Islamic Sources: Muslim Feminist Theology in the Light of the Christian Tradition of Feminist Thought”, inside: ed. Karin Ask and Marit Tjomsland, Women and Islamization: Contemporary Dimensions of Discourse on Gender Relations, Oxford:Berg. 1998, s. 35. 66 Moghadam, “Islamic Feminism and Its Discontents”, 1149, 1160. 67 Metin tenkidi konusunda, geleneksel ataerkil yaklaşımlara da işaret eden bkz. Tuksal, a.g.e. 68 Tohidi, “Islamic Feminism: Perils and Promises”. 69 Bu yeni gelişmenin örnekleri Asma Barlas’ın çalışmalarında görülebilir. Bkz. Asma Barlas, a.g.e.
669
tedrici metot yer almaktadır. Bu yaklaşımları dile getiren düşünürler, ataerkillik ve toplumsal cinsiyet konularına özel bir önem vermek- tedirler. Onlara göre, Kur’an’da nazil olduğu toplumdan yansıyan kimi ataerkil yaklaşımlar olmakla birlikte kadının toplumdan geri kalışının asıl sorumlusu gelenektir. Geleneğin ataerkil karakteri noktasında ortak bir yaklaşıma sahip olan entellektüel müslüman kadınlar, Asr-ı Saadet döneminin eşitlikçi yapısına özellikle atıf yapmışlardır. Aynı zamanda bu söylemde, vahyin geldiği toplumda yaptığı değişikliklerin Tanrı-insan, insan-insan, kadın-erkek ilişki- sinde başlattığı değişimin neden kadınlar lehine gelişmeye devam etmediği de araştırılmaktadır. Bu kadın bilinçliliğinin ortaya çıkı- şında kimi dış faktörler etkili olmuş olsa da bu söylem kendi dina- miklerini inşa edebilecek potansiyele sahiptir. Belki de aşılması gereken ilk engel, genel olarak “öteki”nin ve özelde ise batılı feminist söylemin üstenci tavrıdır. Sosyal bilimciler, batı-dışı toplumlarda görülen kadın bilinçliliği örneklerini feminizm başlığı altına dahil etmekte oldukça aceleci davranmaktadırlar. Bu tanımlama, yapılmak istenen çalışmalar için kolaylaştırıcı bir faktör olmakla birlikte farklı toplumsal yapılarda görülen olguları oldukları gibi değil olmaları beklenildiği gibi görmeye neden olabilmektedir. Feminist düşünce, sıkı sıkıya bağlı olduğu Batı düşünce geleneği, felsefesi ve yaşam biçiminden ayrı düşünülemez. Dolayısıyla yeni bir feminizm olarak adlandırılan olgu, bu tanımlama ile belki de analiz edilme ihtimalini yitirmektedir. Zira daha önceden içi doldurulmuş olan bir düşünce sistemi ile adlandırılmış olmak Müslüman kadın aydınların hem kendilerine bakışlarında hem de kendilerini ifade edişlerinde bir farklılık yaratabilir. Diğer yandan İslamcı feminizm üzerindeki tartışmaların çoğunda bu kullanımın doğru olup olmadığı, kimin tarafından ortaya atıldığı ele alınmıştır. Bu tarz yaklaşımlar ise İslam ülkelerinde ve kültüründe gelişmekte olan yeni söylemin varlığını ortaya koymayı güçleştirmektedir. Her ne şekilde tanımlanıyor olursa olsun pek çok açıdan farklı dinamikleri içinde barındıran yeni bir kadın yazını gelişmektedir. Kadın bakış açısı ile yapılan çalışmalarda ana kaynağın kullanılıyor oluşu önemlidir. Bu söylemde, gelenek içinde birkaç ayete dayanan tartışmalara farklı bir pencereden bakılmaktadır. Kur’an’daki ahlaki ilkelere vurgu yapan kadınlar sorunlara farklı bir perspektiften çözüm aramaktadır. Esasında tartışmaların itikadi sahadan çok dinin muamelat kısmında yoğunlaştığı ve Müslüman erkeklerin kutsal metin yorumlarına sinen tek yanlı bakış açısının çözümlendiği görülmektedir. Toplumu ilgilendiren konularda Kur’an açık kapı bırakmış iken ve kölelik gibi kimi uygulamaların zaman içinde doğal bir süreçte ortadan kalkması mümkün olmuşken, çokeşlilik, kadınların şahitliği ve erkeklerin kadınlara kavvâm 670 (hakim/koruyup gözeten) olması gibi konulardaki tartışmalar süregelmiştir. Aynı zamanda tasavvufi söylemde olumlanan kadına ait özelliklerin ya da kadına verilen değerin hâkim söyleme neden sirayet etmediği, hâkim söylemde kadın konusunun neden kör düğüm olduğu üzerinde de durulmaktadır. Bu nedenlerden birisi de elbette ki ataerkil yaklaşımların ve bakış açısının varlığıdır. Kadınla ilgili sorunlar söz konusu olduğunda erkek yorumcuların ve âlim- lerin tavrının genellikle negatif olduğu ve kimi zaman dile getirilen farklı yaklaşımların da baskın söylemlerin etkisi ile görünmez kılındığı görülmektedir. Ataerkil yaklaşım toplumsal ve kültürel bir sorun olarak varlığını devam ettirirken modern dönemde Müslüman kadın ve yaşamı hakkındaki sorunları kökleştiren kimi gelişmeler de ol- muştur. Oryantalist yaklaşımlar ve sömürgeci söylemler Müslüman kadın konusunu adeta İslam ülkeleri için bir kimlik sorununa dönüştürmüştür. İster batılılar ile Müslümanlar ister ülke içindeki aydınlar arasında yapılan tartışmalarda olsun, Müslüman kadın tartışmaların odağına yerleştirilmiştir. Elbette ki bu noktada Müslüman kadın yaşamının toplumsal hayat içinde somut bir veri oluşunun etkisi vardır. Ancak bu tartışmalarda temel sorun, Müslüman kadının ötekileştirilmesi ve özne olarak var olmasına imkân tanınmamasıdır. Bu nedenle İslamcı feminizm başlığı altında toplanmaya çalışılan eleştirel kadın yaklaşımları, Müslüman kadının özne olma savaşı olarak da görülebilir. Batılı feminist söylem ile İslamcı feminist yaklaşım arasındaki farklılıklara da işaret etmek gerekir. Bu farklılıkların en belirgin olduğu alanlar, aile ve kadın bedenidir. Her şeyden önce, batılı feministlerin aileye yönelttikleri sert eleştiriler İslamcı feministlerde kırılmaya uğramıştır ve aile kurumu halen saygınlığını sürdür- mektedir. Ayrıca İslamcı feministler, kadının aile içinde bedeni yoluyla ezilmişliği tartışmasından ziyade İslam’ın kadına verdiği hakların kadının elinden alındığı üzerine yoğunlaşmışlardır. Yine batılı feminist söylemde kadın bedeni ile ilgili tartışmalarda dile getirilen sınırsız cinsel özgürlük, kürtaj gibi talepler de İslamcı feministlerin gündeminde yer almamaktadır. Bu tutumlarında da, din ve geleneğe karşı reformcu bir yaklaşımı benimsemiş olmaları etkilidir. Öte yandan, İslamcı feminizm olarak nitelendirilen yakla- şımlar teoriden yoksundur. Bu sebeple onları, özgün bir feminist yaklaşım olarak değerlendirmek yerine eleştirel bir kadın bilinçliliği olarak görmek daha uygun olabilir. İslamcı feminist söyleme yöneltilen eleştiriler, bu anlamda kısır bir döngünün içinde kal- maktadır. Zira feminizm olarak nitelendirildiği için bu kadın söyle- minde, feminist bir düşüncede olması gerektiği düşünülen unsurlar aranmakta ve yapılan eleştirilerde batılı feminizm belirleyici
671
olmaktadır. Bu sebeple bu yaklaşımlara, feminizmin İslami versiyonu olarak değil feminist söylemin üretimlerinden istifade eden görüşler olarak yaklaşmak daha tutarlı bir bakış açısına imkan verebilir. İçinde barındırdığı sorunlara rağmen İslamcı feminizm başlığı altında değerlendirilen yaklaşımlar, kimliğini İslam kültürü içinde şekillendirmiş entellektüel kadınların ürettiği özgün bir kadın yazınına işaret etmesi bakımından önemlidir. Bu kadın yazının en seçkin örneklerinden biri Asma Barlas’ın Believing Women in Islam (2003) adlı çalışmasıdır. Bu çalışmayı gelişmekte olan müslüman kadın (islamcı feminist) teolojisinin bir örneği olarak da görmek mümkündür. Bu açıdan bakıldığında İslamcı feminizmi, bir kadın söylemi olarak ya da 1970’lerden sonra gelişmiş olan feminist teolojiye paralelel gelişmekte olan müslüman kadınların ürettiği teolojiye atıf yapan analitik bir kavram olarak kullanmak ve düşünmek de daha uygun olabilir. Bununla birlikte bu sahada çalışan entelellektüel müslüman kadınların İslamcı feminizme alternatif kavramlar üretmeleri yahut İslamcı feminist söylemin sınırlarını bizzat kendilerinin çizmeleri, düşüncelerini daha rahat ifade edebilmeleri için zorunlu görünmektedir.
Abou-Bakr, O, “Islamic Feminism?What’s in a Name? Preliminary Reflections”, Association for Middle East Women’s Studies; (23.10.2006’da girildi). Abray, J., “Feminism in the French Revolution”, The American Historical Review, c. 80., s. 1 (Şubat 1975). Al-Faruqi, Lois Lamya’, “Islamic Traditions and The Feminist Movement: Confrontation or Cooperation?”, Jannah/Sistesr/
Ahmed, L. (1992), Women and Gender in Islam: Historical Roots of a Modern Debate, Yale University Pres, New Haven-London. Arebi, S., “Gender Anthropology in the Middle East: The Politics of Muslim Women’s Misrepresentation”, The American Journal of Islamic Social Sciences, c. 8, s. 1, 1991. Badran, M., “Understandig Islam, Islamism, and Islamic Feminism”,
……….., “Islamic Feminism: What’s in a Name?” no. 569, Al-Ahram Weekly Online; (02.06.2006’da girildi). Barlas, A. (2003), Believing Women in Islam: Unreading Patriarchal Interpretations of The Qur’an, Austin: University of Texas Press.
672 Butler, M. A., “Early Liberal Roots of Feminism: John Locke and the Attack on Patriarchy”, The American Political Science Review, 72, 1 (Mart 1978). Clinton, K. B.,“Femme et Philosophe: Enlightenment Origins of Feminism”, Eighteenth-Century Studies, c. 8, s. 3 (Bahar 1975). Çakır, S. (1996), Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları. Darvishpour, M., “Islamic Feminism: Compromise or Challenge to Feminism?”, Iran Bulletin/Women; (17.02.2006’da girildi). Emin, K. (1990), Tahrir’ül Mer’e, Tunus: Darü’l-Maarif. …………. (1993), el-Mer’etu’l-Cedîde, (y.y.); Mektebetü'l-Esra. Fidan, H. (2006), Kur’an’da Kadın İmgesi, Ankara: Vadi Yayınları. Fiorenza, E. S., (1992), But She Said: Feminist Practices of Biblical Interpretation, Boston: Beacon Press. ………… (1998), In Memory of Her: A Feminist Theological Reconstruction of Christian Origins, New York: Crossroad. ………… (1998), Sharing Her Word: Feminist Biblical Interpretation in Context, Beacon Press, Greene-Mccreight, K. (2000), Feminist Reconstructions of Christian Doctrine: Narrative Analysis and Appraisal, New York: Oxford University Press. Haddad, Y.Y.-Esposito, John L. (1998), Islam, Gender and Social
Hamit, H. (2001), İslam’da Feminizm, İstanbul: Okumuş Adam Yayınları. Jayawardena, K. (1994), Feminism and Nationalism in the Third World, London: Zed Books. Karaman, H. (ts.), Gerçek İslam’da Birlik, İstanbul: Nesil Yayınları. Moghadam, V. M., “Islamic Feminism and Its Discontents: Toward A Resolution of The Debate”, Signs, 27, 4 (Yaz 2002). Mojab, S., “Theorizing the Politcs of Islamic Feminism”, Feminist
Osman, G., “Back to Basics: The Discourse of Muslim Feminism in Contemporary Egypt”, Questia: The Online Library of Books
Özlem, D. (2001), Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji, İstanbul: İnkilâp Yayınları. Parsons, Susan Frank, The Cambridge Companion to Feminist Theology, Cambridge University Press, Cambridge, England 2002.
673
Roald, Anne Sofie, “Feminist Reinterpretation of Islamic Sources: Muslim Feminist Theology in the Light of the Christian Tradition of Feminist Thought”, Women and Islamization: Contemporary Dimensions of Discourse on Gender Relations, ed. Karin Ask and Marit Tjomsland, Oxford:Berg. 1998. Ruether, R. R. (1974), Religion and Sexism: Images of Woman in The Jewish and Christian Traditions, New York: Simon and Schuster. ………., Sexism and God-Talk: Toward a Feminist Theology, Beacon Press, Boston 1983. ………., Womanguides: Readings Toward a Feminist Theology, Beacon Press, Boston 1985. Şişman, N. (2005), Küreselleşmenin Pençesi İslam’ın Peçesi, İstanbul: Küre Yayınları. Tohidi, N., “Islamic Feminism: Perils and Promises”, Association for
Tuksal, Hidayet Ş. (2001), Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri, Ankara: Kitabiyat. Wadud, A. (1999), Quran and Woman:Rereading the Sacred Text from a Woman’s Perspective, New York: Oxford University Press. ……….. (2000), Kur’an ve Kadın, İstanbul: İz Yayıncılık. ……….. (2006), Inside the Gender Jihad: Women’s Reform in Islam, Oxford: Oneworld. Watson, Natalie K., Feminist Theology, Wm. B. Eerdmans Publishing, USA 2003. Yüklə 265,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|