Microsoft Word m vzu docx

ri dolu 
Dolu dənələri 1 mm-dən az qalınlığa malik olmayan şəffaf buz qatlarından ibarətdir. 
Dolu  dənələri  həddən  artıq  soyumuş  buludda  təsadüfi  olaraq  donan  ayrı-ayrı 
damcıların yaranması nəticəsində meydana gəlir. Sonradan bu  damcılar onlarla toqquşan 
digər donmuş dənələr hesabına iri ölçülər almağa başlayır. 
Dolu dairəvi və ya qeyri-düzgün formalı buz hissəciyi olub, diametri 5-50 mm, bəzən 
daha  böyük  ölçüdə  ola  bilir.   Ölçüləri  130  mm-dək,  çəkisi  isə  1  kq-a  qədər  olan  dolu 
dənələrinə də  rast gəlmək mümkündür.  
Dolu adətən ilin isti dövrlərində sıx toplanmış bulud topasından yağır. Düşən dolu qatı 
bəzən  bir  neçə  santimetrə  çatır.  Dolunun  yağma  müddəti  isə  bir  neçə  dəqiqədən  yarım 
saata qədər çəkir. Əsasən yağma müddəti 5-10 dəqiqə, bəzi hallarda isə 1 saata qədər çata 
bilər . 
Dolunun vurduğu ziyan. 
Dolu  yağmuru  geniş  ölçüdə  əkinçilik  sahələrinə,  binalara  və  nəqliyyat  vasitələrinə 
zərər  verir.  Dolu  xüsusən   kənd  təsərrüfatına  ciddi  ziyan  vurur.  nkişaf  etməkdə  olan 
ə
kinçilik  məhsulları  üzərinə  düşdüyü  zaman  dəyən   ziyanın  nəticələri  böyük  olur.  Bu 
ziyanın miqyası dolu dənələrinin iriliyi, sıxlığı və yağma müddəti ilə bağlıdır. 
Dolu  hadisəsi  hər  yerdə  və  hər  mövsümdə,   xüsusilə  yaz  və  yay  mövsümlərində 
müşahidə  olunur.  Dolu  yazda  nə  qədər  gec  yağsa,  zərəri  o  qədər  böyük  olar.  Dolu 
ə
kinlərin məhv olması,  tərəvəz və meyvələrin yararsız vəziyyətə düşməsi ilə yanaşı - iri 
və xırda buynuzlu heyvanların ölümünə də səbəb ola bilir. 
Dolunun  meydana  gətirdiyi  zərərlər  quraqlıq,  sel  kimi  digər  meteoroloji  fəlakətlərdə 
olduğu  kimi  geniş  miqyaslı  olmasa  da,  yetərincədir.  Dolu  bitkilərin  inkişaf  və  böyümə 
mərhələsində  yağdığı  zaman  gənc   çiçək,  yarpaq  və  meyvələri  qoparır  və  məhv  edir, 
ağaclara zərər vuraraq, onların  gələcək illər üçün səmərəsini xeyli aşağı salır. 
 
Quraqlıq 
 
Quraqlıq  -  havanın  yüksək  hərarətinin  və  rütubətinin  aşağı  səviyyəsi  zamanı  uzun 
müddətli  yağışın  yağmaması  nəticəsində  torpaqda  nəmişliyin  ehtiyatının  azalmasına 
səbəb olur ki, bu da məhsuldarlığın azalmasına və ya məhv olmasına gətirib çıxarır.  
Havanın  istiliyi,  quruluğu  buxarlanmanın  səviyyəsini  yüksəldir  (atmosfer  quraqlığı 
ə
mələ  gəlir),  torpaqda  su  ehtiyatı  artmadığı  şəraitdə  su  ehtiyatı  azalır  (torpaq  quraqlığı 
ə
mələ  gəlir.)  Tədricən  çaylar,  göllər,  bulaqlar,  çeşmələr  quruyur  və  hidroloji  quraqlıq 
yaranır.  
 
 
 

---

Güclü qar. 
 
Qar — çox kiçik buz kristallarından ibarət atmosfer yağıntısı. 
 
 
 
Elektron mikroskop alıtında böyüdülmüş qar dənəcikləri. 
 
Qar, havanın soyuq olduğunu göstərir.  
Güclü,  küləklə  yağan  qar  nəticəsində  yollar  buz  bağlayır,  nəqliyyatın  hərəkətini  iflic 
edir. Yollarda tıxaclar yaranır. Komunal, rabitə xidmətlərin işi pozulur, kənd təsərufatının 
işində çətinliklər əmələ gəlir. 
Elektrik naqillərinin qırılmasına gətirib çıxarır.  
Çoxlu sayda təyyarə reysləri təxirə salınır.  
Çox güclü qar görüntünü məhdudlaşdırır.  Ağaclar zədələnir. 
 
Güclü qar çovğunu 
 
Qar  çovğunu  -  güclü  külək  zamanı  çoxlu  qarın  yağması,  qarın  yer  üzərində  külək 
vasitəsi ilə aparılaraq, yer səthinə çatıb hərəkətsiz qalmasıdır.  
24 m/san-dən çox sürətlə hərəkət edir. Çovğun yerüstü, aşağı və ümumi növlərə ayrılır. 
Yerüstü və aşağı çovğunlar zamanı yeni yağmış qar sovrulur. Ümumi çovğun zamanı isə 
yerdə olan qar sovrulmaqla eyni zamanda qar yağır. 
Ağacların kökündən çıxaraq insanların üzərinə aşma təhlükəsi yarandığından, parklar 
bağlanır, təmir-tikinti işləri dayandırılır. 
Güclü  külək  elektrik  dirəklərini  aşırır,  naqilləri  sıradan  çıxarır,  ağacları  aşırır. 
Kəndlərin  bəzilərində  evlərin  dam  örtüyünü  atır.  Dağlıq  ərazilərində  yerləşən  yaşayış 
məntəqələri isə 10 -25  sm qar yağır. 
Azərbaycanın  şimal  bölgəsinə  ən  çox  qar  Qubanın  Xinalıq  kəndi  ərazisində  yağır. 
Qarın qalınlığının 22 santimetr olduğu bildirilir. Qusarin Dağliqləzə kəndinin ərazisində 
isə  15  santimetr  qalınlığında  qar  yağır.  Şimal  bölgəsində  havanın  temperaturu  10 
dərəcəyə qədər aşağı düşür. 
Şə
ki  ərazisi  də  güclü  qar  yağan  ərazi  hesab  edilir.  Bəzi  dağlıq  hissələrdə  qarın 
hündürlüyü 20 sm-ə çatır. Güclü küləklə müşayiət olunan qar bölgədə bəzi fəsadlara da 
səbəb olur. Regional elektrik şəbəkəsinin məlumatına görə, güclü külək və əraziyə düşən 
yağıntı bölgənin bəzi rayonlarında elektrik xəttlərinin qırılmasına səbəb olur. 
 

---

 
 
 
 
 

---

Güclü buzlaşma, donvurma. 
 
Ş
axtalı hava - havanın və torpağın temperaturu 0°S-dən aşağı düşən haldır.   
Buzlaşma  -  donmuş  su.  Qışda  sular  donub  buz  olur.  Buz  bağlamaq  (tutmaq)  -  buzla 
örtülmək,  donmaq.  Suyun  üzü  buz  bağlayır.    Axar  çayları  buz  tutur.  Ətrafda  nə  varsa, 
donub buz bağlayır.  
Buza dönmək:  
1) bərk üşümək, soyuqdan donmaq dərəcəsinə gəlmək; 
2) tamamilə soyumaq.  
nsanlar düşünür ki, qış fəslində əsasən texnogen xarakterli baş verə biləcək fövqəladə 
hallardan  qorunmaq  lazımdır.  Onlar  əsasən  qaz  sobaları  və  elektrikdən  istifadədə 
təhlükəsizlik qaydalarına riayət etməklə öz işlərini bitmiş hesab edirlər. Lakin unutmaq 
olmaz  ki,  texnogen  proseslərlə  yanaşı  təbiətdə  baş  verə  biləcək  hər  hansı  bir  fəlakət 
onların sağlamlığına, həyat və təsərrüfat fəaliyyətlərinə mənfi təsir edə bilər. 
Qış  fəsli  olduğundan  insanlar  soyuq  hava  şəraitində  sırsıra,  sallaq  buzlar,  donma, 
nəqliyyatda  hərəkət  və  digər  təhlükəli  vəziyyətlərlə  rastlaşırlar.  Havanın  kəskin 
soyuması,  şaxtanın  düşməsi  və  qar  örtüyünün  əmələ  gəlməsi  insanların  sağlamlığına 
mənfi təsir edir, onların şikəst olmasına və hətta ölümünə də səbəb ola bilir. 
Qış fəslində ənənəvi xəstəliklərdən (soyuqdəymə, qrip) əlavə müxtəlif qış zədələri də 
geniş  yayılır.  Onların  əksəriyyəti  bilavasitə  sərt  şaxtalarla  əlaqədardır.  Bu  da  sırsıra  və 
sallaq buzlar kimi zədə təhlükəsi yaradan faktorların əmələ gəlməsi ilə müşayiət olunur. 
Bina  və  evlərin  üzərində  sallanan  buz  kütlələri  insanlara  çox  ciddi  zərər  yetirə  bilər, 
hətta  onların  ölümünə  də  səbəb  ola  bilər.  Bunun  qarşısını  almaq  üçün  qış  və  yaz 
aylarında  müntəzəm  olaraq  binaların  damları  vaxtı-vaxtında  təmizlənməlidir.  Əhali  isə 
evlərin  yaxınlığından  keçdikdə  xüsusən  ehtiyatlı  olmalı  və  təhlükəsizlik  qaydalarına 
riayət etməlidirlər. 
Sallaq buzlar qədər sırsıralar da insanların həyatı üçün çox təhlükəli hesab olunur.  
Belə  ki,  sırsıra  döyəclənərək  bərkimiş  və  sürüşkən  səth  və  ya  buz  qatı  əmələ 
gətirməklə qış fəslində baş verən yol-nəqliyyat qəzalarının yaranmasına səbəb olur. 
 
 
 
 
 

---