29
amortizasiya siyasətindən istifadə olunur. Bu zaman o xərcləri artırmaqla sürətli
amortizasiya fondunu təşkil edir. Müəssisə eyni zamanda əsas fondların yenidən
qiymətləndirilməsini həyata keçirə bilər. Amortizasiya ayırmalarının hesablanma
üsulu müəyyən olunur.
Müəssisənin dividend siyasəti səhmdar cəmiyyətlərində hesablanılır. Maliyyə
siyasəti hazırlanılan zaman dividendin üstünlüklərini və nöqsanlarını
qiymətləndirmək zəruridir. Son nəticədə dividendlərin ödənilməsinin optimal
variantı tapılmalıdır. Müəssisənin dividend siyasəti işlənilən zaman mütləq
müəssisənin perspektiv inikşafı üçün xərclər də nəzərə alınmalıdır.
Müə
ssisə
nin maliyyə
sinin idarə
olunması siyasə
ti, müə
ssisə
nin maliyyə
sinin
idarə
olunmasının müasir sistemi planlaş
ma, normalaş
dırma və
tə
nzimlə
mə
yə
ə
saslanır.
Belə ki, müəssisənin istehsal fəaliyyətinin sabitliyinin təmin
olunmasının ən vacib elementini maliyyə planlaşdırılması sistemi təşkil edir.
Maliyyə
planlaş
dırılması aş
ağ
ıdakılardan ibarə
tdir:
- müəssisənin struktur bölmələrinin fəaliyyətinin büdcə planlaşdırılması;
- müəssisənin fəaliyyətinin sərbəst büdcə planlaşdırılması.
Müəssisənin struktur bölmələrinin fəaliyyətinin büdcə planlaşdırılmasının
zəruriliyi:
- maliyyə resurslarının qənaəti məqsədi ilə;
- qeyri-istehsal xərclərinin ixtisarı ilə;
- plan göstəricilərinin dəqiqləyinin və düzgünlüyünün artırılması ilə;
Müə
ssisə
lə
rdə
aş
ağ
ıdakı ara büdcə
sisteminin təş
kili mə
qsə
də
uyğ
undur
:
- əməyin ödənilməsinin büdcə fondu;
- material xərclərinin büdcəsi;
- enerjinin istehlakı büdcəsi;
- amortizasiya büdcəsi;
- sair xərclər büdcəsi;
- krditlərin və istiqrazların silinməsi büdcəsi;
- vergi büdcəsi.
30
II FƏS L
MÜƏ
SS SƏ
N N MAL YYƏ
FƏ
AL YYƏ
T N N DARƏ
OLUNMASI
S STEM N N SƏ
MƏ
RƏ
L TƏŞ
K L –
MAL YYƏ
S YASƏ
T N N Ə
SAS
MƏ
QSƏ
D D R
§2.1. Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin və maliyyə vəziyyətinin məzmunu
Müəssisənin maliyyə fəaliyyəti onun iqtisadi fəaliyyətinin tərkib hissəsini
təşkil edir.
Müəssisənin maliyyə fəaliyyəti cari və investisiya tələbatlarının ödənilməsi,
maliyyə resurslarının müəyyən olunması, formalaşması və bölüşdürməsində
nisbətlərin gözlənilməsi, xərclərin maliyyələşdirilməsi, nəzarətin aparılması və s.
ə
laqədardır.
Belə
liklə
, müə
ssisə
, firma və
ş
irkə
tlə
rin maliyyə
fə
aliyyə
ti onların iqtisadi
fə
aliyyə
tinin bir hissə
si olmaqla aş
ağ
ıdakılarla ə
laqə
dardır:
- dəyərin pul formasının hərəkətinin təmin olunması ilə;
- cari və investisiya tələbatlarının ödənilməsi ilə (sadə və geniş təkrar istehsal
xərcləri);
- pul vəsaiti və maliyyə resurslarının formalaşmasında, bölüşdürülməsində və
xərclərin maliyyələşdirilməsində nisbətliklərin müəyyən edilməsi və saxlanılması
ilə;
- biznesin operativ, cariv ə strateji inkişafı ilə əlaqədar pul, qiymət və s.
üzərində maliyyə nəzarətinin həyata keçirilməsi ilə.
Müəssisənin maliyyə fəaliyyəti hər şeydən əvvəl onün əsası olan müəssisə,
firma və şirkətlərin maliyyəsinin fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Lakin müəssisədə
maliyyənin təşkilinin səmərəliliyi onun maliyyə vəziyyəti ilə ölçülür. Belə ki,
təsərrüfat subyektinin maliyyə vəziyyəti onun bütün pul dövriyyəsinin təşkilinin
səmərəliliyindən bir başa asılıdır.
Müəssisənin maliyyəsinin səmərəli təşkili kimi, onun maliyyə vəziyyəti çıxış
edir. Müəssisənin maliyyə vəziyyəti bütün pul dövriyyəsinin səmərəliliyindən
asılıdır. Ona görə də, maliyyədən fərqli olaraq, müəssisənin maliyyə fəaliyyəti
31
daha geniş sferanı əhatə edir. Bu isə onu göstərir ki, maliyyə fəaliyyəti ancaq
müəssisənin maliyyəsi deyil.
Müə
ssisə
nin maliyyə
fə
aliyyə
ti yönə
ldilir:
- pul hesablaşmalarının təmin edilməsi üzərində nəzarətin aparılmasına;
- pul gəlirlərinin alınmasına;
- pul yığımının və maliyyə resurslarının formalaşması və bölüşdürülməsinə.
Müəssisənin çox tərəfli maliyyə fəaliyyəti plan-proqnoz, cari və operativ
maliyyə sənədləri əsasında həyata keçirilir. Müəssisədə planlaşma, tənzimləmə və
nəzarət obyekti kimi pul və maliyyə münasibətləri çıxış edir.
Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin əsas obyektini müəssisə maliyyəsinin
məzmununu təşkil edən çoxtərəfli pul-maliyyə münasibətləri təşkil edir. Belə
münasibətlərin tərkibində geniş təkrar istehsal prosesində meydana çıxan pul
münasibətləri vacib rol oynayır.
Hər bir təsərrüfat subyektinin səmərəli fəaliyyəti onun sabit maliyyə vəziyyəti
şə
raitində mümkündür. Müəssisənin maliyyə sabitliyi isə onun maliyyə imkanları
ilə xarakterizə olunur. Müəssisənin maliyyə imkanları bütün pul öhdəliklərinin
vaxtında aparılmasını təmin edir. Əgər müəssisə öz öhdəliklərini vaxtlı-vaxtında
ödəyə bilməzsə, bu o deməkdir ki, o normal fəaliyyət göstərmək iqtidarında deyil.
Müəssisənin maliyyə vəziyyəti onun fəaliyyətinin nəticəsi ilə əlaqədardır.
Müəssisənin
maliyyə
nəticəsi ilə
müəssisənin
maliyyə
fəaliyyəti
qiymətləndirilir.
Maliyyə nəticəsi –
müəssisə, firma, şirkət və s. təsərrüfat subyektlərinin əlavə
dəyərinin obyektiv və çevrilmiş mövcudluğunu ifadə edən formasıdır. Bu forma
pul daxil olmaları ilə pul xərclərinin müqayisəsinə əsaslanır. Müəssisədə hər bir
pul daxil olmaları və xərcləri arasındakı fərq maliyyə nəticəsini ifadə edir.
Pul formasında ifadə olunan və realizə edilən dəyərin bir hissəsini maliyyə
nəticəsi təşkil edir. Beləliklə, maliyyə nəticəsi yeni yaradılan dəyərin bir hissəsidir
və onun qanunauyğun olaraq pul formasında ifadəsi mövcuddur.
Maliyyə
nə
ticə
si
– müəssisənin maliyyə-təsərrüfat, istehsal və s. fəaliyyəti
nə
ticə
sində
formalaş
ır. Belə
liklə
, maliyyə
nə
ticə
si
– realizə olunan dəyərdir.