Microsoft Word Mahmudova sebine doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
35 fəaliyyəti üçün əlverişli şərait yaradırlar. Dövlət kapitalının ixracının vacib funksiyalarından biri də budur. Bu cür dəstəklənmə əməliyyatlarının bir neçə növü mövcuddur: − Qaytarılmayan dotasiyalar və subsidiyalar; − nkişaf məqsədilə verilən dövlət uzunmüddətli kreditləri; − Dövlət kommersiya kreditləri; − Özəl ixrac kreditlərinin dövlət zəmanəti. 1990-cı illərdə inkişaf etməkdə olan ölkələrə özəl kapital qoyuluşları dövlət investisiyalarına nisbətən daha sürətli templərlə artmışdır ki, bu da dövlət investisiyalarının payının 20%-ə düşməsinə və özəl investisiyaların ¾-ü bank kreditlərinin, ¼-i isə birbaşa xarici investisiyaların payına düşürdü. 1980-ci illərdə borc böhranının təsiri ilə bu nisbət dəyişmişdir: bank kreditləşməsinin xüsusi çəkisi azalmış, birbaşa investisiyaların payı isə artmışdır. 1990-cı illərdə bank kreditləşməsinin yenidən canlanması müşahidə edilmiş, lakin birbaşa xarici investisiyalar da sürətli artım göstərmişdir. Özəl investisiyaların əsas forması kimi portfel investisiyaları çıxış edir. Yüzilliklər ərzində qiymətli kağızlarla ticarət müstəsna olaraq daxili iqtisadi fenomen hesab edilirdi. Belə ki, qiymətli kağızın emiteti və investoru bir ölkədə yerləşirdi. Hökumətlər, özəl müəssisələr qiymətli kağızları çoxdan buraxmağa başlasalar da onlar xarici investorların diqqətini nisbətən yaxın zamanlarda cəlb ediblər. 1990-cı illərin əvvəllərindən etibarən beynəlxalq portfel investisiyalarının görünməmiş artımı qeydə alınmağa başlanmışdır. Əgər 1990-cı ilin sonuna qiymətli kağızlarla beynəlxalq əməliyyatlar ən inkişaf etmiş ölkələrin ÜDM-nin 10%-nə bərabər idisə, 1990-cı illərin ortalarına bu əməliyyatların həcmi artıq qeyd olunan ölkələrin ÜDM-nə nisbətən 100%-lik səviyyəni keçmişdi. Portfel investisiyaları əsasən özəl sahibkarlığa əsaslanır, lakin dövlətlər də tez-tez xarici investisiyaları doğuran səbəblərə yaxındır. Lakin burada bir əsas fərqli cəhət xatırladılmalıdır ki, portfel investisiyanın həyata keçirilməsi 36 nəticəsində investor müəssisə üzərində nəzarət hüququnu əldə edə bilmir. Bununla yanaşı, portfel investisiyalarının likvidliyi, yəni qiymətli kağızların daha sürətlə nağd valyutaya çevrilməsi qabiliyyəti birbaşa investisiyalara nisbətən əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir. Portfel investisiyalarının həyata keçirilməsinin əsas səbəbi kapitalı elə bir ölkədə elə cür qiymətli kağızlara yerləşdirməkdir ki, o yol verilə bilən risk səviyyəsində maksimum gəlir gətirə bilsin. Ümumi mənada portfel investisiyalarına vəsaitlərin inflyasiyaların həyata keçirildiyi sahələr və qiymətli kağızlar tipi, əgər onlar arzu olunan gəliri əldə etməyə imkan verirlərsə, elə böyük ə həmiyyət kəsb etmir. Portfel investisiyalarının üstün cəhətləri ilə yanaşı onun ən əsas mənfi cəhətini də qeyd etmək lazımdır. Bu cür investisiyalar adətən qısamüddətli olduğundan ölkələr arasında sürətlə hərəkət etmək qabiliyyətinə malikdir. Bu isə bir sıra hallarda bəzi ölkələrdə dərin iqtisadi böhranların baş verməsinə gətirib çıxarır. Son illərin ən əsas iqtisadi-maliyyə böhranları kimi 1995-ci ildə Meksikada baş verən böhranı, 1997-1998-ci illərdə Cənub-Şərqi Asiya ölkələrində və Rusiyada baş verən böhranları, 2000-2001-ci illər Argentina və Türkiyə iqtisadi böhranlarını göstərmək olar. Dünya maliyyə bazarlarında böhranların əsas səbəbləri kimi aşağıdakıları qeyd etmək olar: − Məqsədi maliyyə bazarlarında baş verən kəskin tərəddüdlər nəticəsində mənfəət əldə etmək olan spekulyativ hücumlar; − Maliyyə bazarlarının imkanlarının həddən artıq qiymətləndirilməsi, onların “qızması”; − Dünya təsərrüfatı sistemində milli iqtisadiyyatların yüksək dərəcədə qarşılıqlı əlaqədə olması; − Maliyyə bazarlarının beynəlmiləlləşməsi. Portfel investisiyalarının həcmi beynəlxalq sazişlərin imzalanması anına mövcud olan cari bazar qiymətləri əsasında hesablanır. Birbaşa investisiyalarda olduğu kimi, portfel investisiyalarının da təxminən 90%-i inkişaf etmiş ölkələr 37 arasında həyata keçirilir və birbaşa investisiyaların artım tempini əhəmiyyətli dərəcədə üstələyən dinamika ilə inkişaf edir. nkişaf etməkdə olan ölkələr tərəfindən portfel investisiyalarının ixracı həddən artıq qeyri-sabitdir. Qeyd edilməlidir ki, beynəlxalq təşkilatlar da aktiv şəkildə qiymətli kağızların alqı- satqısında iştirak edirlər. Qeyd edilməlidir ki, portfel investisiyaları üzrə şəffaflığın lazımi dərəcədə olmaması onun dəqiq həcmini qiymətləndirməkdə çətinlik yaradır. Bununla belə, portfel investisiyalarının beynəlxalq bazarı həcminə görə birbaşa investisiyaların beynəlxalq bazarından əhəmiyyətli dərəcədə böyükdür. Lakin onun həcmi inkişaf etmiş ölkələrin daxili portfel investisiyaları bazarından əhəmiyyətli dərəcədə kiçikdir. Hazırda qiymətli kağızlarla daxili ticarətin gündəlik həcmi 2 trilyon dollar səviyyəsində qiymətləndirilir ki, bu da 1980-ci illərin ortalarına nisbətən 8 dəfə çoxdur. Portfel investisiyalarının bütün tarixi boyunca portfel investisiyaları xarici qiymətli kağızlardansa milli qiymətli kağızları almağa üstünlük vermişlər. Amerikan investorları öz kapitallarının təxminən 90%-ni amerikan qiymətli kağızlarında saxlayırlar. Yaponiya, Böyük Britaniya və Almaniya üçün bu göstərici 85%-i ötür. Portfel investisiyalarının əsasən inkişaf etmiş ölkələrini daxili bazarlarında təmərküzləşməsinin səbəbləri kimi qiymətli kağızlar üzrə milli qanunvericiliyin daha aydın olmasını, bazarın infrastrukturunun daha inkişaf etmiş olmasını, müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə lazımi zəmanətlərin olmasını, milli qiymətli kağızların yüksək likvidliyini göstərmək olar. Qiymətləndirmələrə görə, portfel investisiyalarının maksimum 15%-i milli sərhədlərdən kənara çıxır və xarici qiymətli kağızlara yatırılır. 1993-cü ildən başlayaraq portfel investisiyalarının əhəmiyyətli artımı müşahidə olunur ki, bunu da aşağıdakı amillərin təsiri ilə izah etmək olar: − Maliyyə bazarlarının qloballaşması və liberallaşması maliyyə kapitallarının daha az xərclə daha azad hərəkətinə şərait yaratmışdır; Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|