Microsoft Word Mahmudova sebine doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
38 − Əksər inkişaf etməkdə olan bazarlarda makroiqtisadi vəziyyətin yaxşılaşması bu ölkələrə portfel investisiya yatırımlarının inkişaf etmiş ölkələrə nisbətən daha sürətlə artımına gətirib çıxarmışdır; − Dünya üzrə əlverişli makroiqtisadi vəziyyət faiz dərəcələrinin aşağı düşməsinə və beynəlxalq maliyyə bazarlarının likvidliyinin güclənməsinə şə rait yaratmışdır; − Yığımların institutsionallaşması və aktivlərin peşəkar surətdə idarə edilməsi səviyyəsinin artımı maliyyə sazişlərinin əməliyyat xərclərinin aşağı düşməsi ilə nəticələnmişdir; − Kommersiya və informasiya texnologiyaları sferasında əhəmiyyətli tərəqqi xarici ölkələrə və şirkətlərə iri həcmli informasiyanı daha operativ surətdə ötürməyə imkan yaratmışdır. Çox zaman birbaşa xarici investisiyalar yuxarıda sadalanan səbəblərdən biri ilə əlahiddə surətdə deyil, həmin səbəblərin müəyyən dərəcədə əlaqəlı istifadə etməklə izah edilir. BMT-nin transmilli şirkətlər üzrə Mərkəzi xarici ölkədə əmtəə və xidmət istehsalının təşkil edilməsi ilə birbaşa kapital qoyuluşlarının dörd əsas səbəbdən baş verdiyini göstərir: 1) birbaşa xarici investisiyalar ona görə həyata keçirilir ki, bir sıra əmtəə və xidmətlərin xarici ölkəyə idxalı müxtəlif məhdudiyyətlər və ya əmtəələrin, xüsusilə də xidmətlərin özünəməxsus cəhətləri səbəbindən qeyri-mümkündür və ya çox çətindir; 2) əmtəə və xidmətlərin yerində istehsalı həmin xarici bazara xidmət göstərilməsi üçün daha ucuz və səmərəli üsuldur (məsələn, nəqliyyat xərclərinə qənaət etməklə); 3) sahibkar kapitalını qəbul edən ölkə, əmtəə və xidmətlərin sonradan onların dünya bazarlarına (kapitalı ixrac edən ölkələrin bazarları da daxil olmaqla) çıxarılması şərti ilə istehsalı üçün daha ucuz yer kimi çıxış edir; 39 4) bir sıra məhsullar, xüsusilə də texniki cəhətdən mürəkkəb olanlar üçün satışdan sonra xidmət, məsləhət və digər xidmətlər tələb edir ki, bu da istehsalçının bazarda olmasını zəruri edir; bu halda xarici ölkədə istehsalı təşkil etmək orada ancaq satış firmasını təşkil etməkdən daha faydalı olur. Dünyada sığorta şirkətlərində, pensiya investisiya və digər fondlarda akumlyasiya olunmuş, gəlir gətirmək üçün tətbiq sahəsi axtaran külli miqdarda rezerv kapitalı yaranmışdır. IEÖ-in kapital ixracı XX əsrin II yarısından intensiv surətdə artır. Onun köməyilə təkrar istehsalın ziddiyyətləri aradan qaldırılır, ixrac artırılır, nəticədə avadanlıqlara ölkə daxilində tələbat artır, həmçinin xidmət çoxalır, nəticədə gəlirlərin azalma tendensiyası neytrallaşdırılır, dünya iqtisadiyyatı problemləri həll olunur. Dünya təsərrüfatında kapitalın beynəlxalq hərəkətinə bir çox amillər tə’sir edir: Milli iqtisadiyyatda baş verən proseslər – əsasən istehsalın xüsusi çəkisinin azalması və xidmət sahələrinin xüsusi çəkisinin artması. Kapital ixracının yuxarıdakı sürətli artımı fonunda onun beynəlxalq miqrasiyası da sürətlənir. 1.3. Dünyada investisiya prosesləri və qloballaşma fenomeni Bu gün müxtəlif ölkələr arasındakı iqtisadi münasibətlərin bir çox elementi kimi xarici kapital investisiyaları da, daha çox ngiltərədə başlayıb Qərbi Avropa ölkələrində davam edən Sənaye nqilabı əsnasında ortaya çıxmışdır. Birinci Dünya Müharibəsindən öncəki dönəmdə təqribən üç əsr boyunca kapital və təbii qaynaqlar yoğun olduğu bölgələrdən daha az yoğun olduğu bölgələrə axmışdır. Belə ki, XVII və XVIII əsrlərdə tətbiq edilən istismarçı siyasətlər istiqamətində, bir yandan müstəmləkə ölkələrdən xam maddə təmin edən, digər tərəfdən də yenə bu ölkələrə ticarət malı satan şirkətlər vardı. Bu axım XIX əsrdə ən yayğın hala gəlmişdir. 1800 ‐cü illərin ilk yarısında ngiltərənin ehtiyac duyduğu xam maddə, mədənlər və neftin çıxarılması üçün müstəmləkələrdə gerçəkləşdirdiyi investisiyalar, xarici kapital investisiyalarının başlanğıcını təmsil etmişdir. 40 Çünki sənaye inqilabının bir nəticəsi olaraq XIX əsrin ikinci yarısında, xüsusilə, Qərbin sənayeləşən ölkələrindəki sürətli kapital yığımı, böyük şirkətləri bu kapitaldan maksimum mənfəət gətirəcək investisiya sahələrini axtarmaya yönəltmişdir. Bu investisiya sahələri isə, Avropa xalqlarının və sənayesinin ehtiyacı olan gündəlik tələbat malları və xam maddələri təmin edəcək, bol təbii sərvət və ucuz iş gücünə sahib dönəmin müstəmləkələri və müstəqil az inkişaf etmiş ölkələri olmuşdur. Seylonda çay və Şərqi Afrika ölkələrindəki banan plantasiyaları ilə mədənçilik sektoruna yönəlik fəaliyyətlər bu cür investisiyaların nəticəsidir. XIX əsrin sonlarına gəlindiyində ortaya çıxan güclü sənaye şirkətlərinə artıq milli bazarlar yetm a açılmaya başlamışlardır. Bu kontekstdə müasir beynəlxalq emalat, bu prosesin lider şirkətlərindən olan Amerikan Singer şirkətinin 1855 ‐ci ildə bir Fransız şirkətinə yeni tikiş makinasını istehsal etmə lisenziyası verməsi və 1867 ‐ci ildə Glasgowda ölkə xaricindəki ilk fabrikini qurması ilə başlamışdır. 1865 ‐ci ildə Alman kimya nəhəngi Alfred Bayerin New Yorkda, 1879‐cu ildə Westinghouse şirkəti Parisdə əyləc istehsal etmək üçün kiçik bir atelye açmış, 1882 ‐ci ildə Amerikan telekommunikasiya şirkətləri olan Western Electric və International Bell Belçikada ortaq bir təşəbbüsdə yer almışlardır. 1870 və 1880 ‐ci illərdə bir çox Amerikan şirkəti, yeni mallarını (boltlar, kassa aparatları, liftlər, buxar nasosları, lokomotivlər, açarlar və silahlar) ixrac etmək üçün yeni bazarlar axtarırkən, bunlardan bəziləri beynəlxalq istehsala başlamışdır. Bunları ə srin sonlarında Ford, General Motors, General Electric və Texaco kimi Amerikan şirkətlərinin Avropa bazarında xarici ortaq arayışına girməsi təqib etmişdir. Ancaq qısa bir zamanda Avropalı şirkətlər də bu yarışa qatılmışdır. Ə slində günümüzdə yaşanan yətcə öncəkilərdən ayrılsa da, formaca yeni deyildir. Belə ki,ilk qloballaşmanın başlanğıcı 1492 ‐ci ildə “Yeni Dünya”nın kəşfinə qədər uzanmaqdadır. Ticari qloballaşma deyilən bu dönəmdə Avropa təşəbbüskarlar) və Afrikadan (qul əməyi) Amerika qitəsinə ciddi miqdarda insan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|