Microsoft Word Mahmudova sebine doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
32 2002-ci ilin axırına 64 minə bərabər olmuşdur. Transmilli şirkətlərin məcmu xarici investisiyaları 2002-ci ilin sonuna 7 trilyon dollar səviyyəsində qiymətləndirilir. 4. Xarici investisiyaların sahəvi strukturunda dəyişiklik baş verir. nvestisiyalar emaledici sənaye və ticarətdən elmtutumlu sahələrə və xidmət sferasına yönəldilir. 5. Xarici investisiyaların beynəlxalq tənzimlənməsi sistemi yaradılır. Ə T ölkələri hələ 1976-cı ildə “Beynəlxalq kapital qoyuluşları və çoxmilli müəssisələr barədə bəyannamə” qəbul etmişlər. Bu bəyannamə ilə xarici investorlara yerli istehsalçılara təqdim edilən şəraitdən fərqli olmayan şərait yaratmaq tövsiyə edilir. 1992-ci ildə Dünya Bankı Qrupu “Xarici birbaşa investisiyalar üçün rejim üzrə tövsiyələr” hazırlamışdır. Bu tövsiyələrə görə, istər yerli, istərsə də xarici investorlar üçün eyni rejimin yaradılması azad rəqabət şəraitində əlverişli investisiya iqliminin başlıca şərtidir. BMT tərəfindən həmçinin “Transmilli ş irkətlərin beynəlxalq davranış kodeksi” qəbul edilmişdir. 6. Xarici investisiyaların coğrafi istiqamətlərində dəyişikliklər baş verir: − Sahibkar kapitalının sənayecə inkişaf etmiş ölkələr, xüsusilə “triada” ölkələri arasında miqrasiyası üstünlük təşkil edir. Kapitalın əsas ixracatçıları kimi ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya, Yaponiya, Niderland, sveçrə çıxış edir. Lakin sənayecə inkişaf etmiş ölkələr eyni zamanda əsas kapital idxalatçılarıdır. 2002-ci ildə onların payına birbaşa xarici investisiyaların idxalının 71%-i düşüb; − Sahibkar kapitalının inkişaf etməkdə olan ölkələrə, xüsusilə də yüksək iqtisadi artım tempinə malik Cənub Şərqi Asiya və Latın Amerikası ölkələrinə ixracı artır; − nkişaf etməkdə olan ölkələr arasında xarici investisiyaların həcmi artır; − Keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə xarici investisiyaların artımı müşahidə edilir. 2002-ci ildə keçid iqtisadiyyatlı ölkələrə 29 milyard dollar xarici investisiya qoyulmuşdur. Portfel investisiyaları kapitalın xarici müəssisələrin qiymətli kağızlarına qoyulması yolu ilə ixracıdır ki, bu da investorlara həmin müəssisələrin fəaliyyəti üzərində birbaşa nəzarəti həyata keçirməyə imkan vermir. 33 Kapital ixracının sahibkar formasını onun istehsal prosesi ilə birbaşa əlaqədə olması səbəbindən “ikinci iqtisadiyyat” adlandırırlar. Digər forma – borc kapitalının hərəkəti bu cür birbaşa əlaqəyə malik deyildir və yalnız dolayı olaraq təkrar istehsal prosesi əks etdirir. Kapitalın borc formasında hərəkəti dedikdə, birbaşa xarici investisiyalar və portfel investisiyaları istisna olmaqla kapitalın yerdə qalan hərəkəti başa düşülür. Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin borc forması aşağıdakı əməliyyatlar vasitəsilə reallaşdırılır: − Dövlət və borc kreditlərinin verilməsi; − Digər ölkələrin istiqrazlarının, qiymətli kağızlarının, veksellərinin, xarici ş irkətlərin trattlarının alınması; − Borclar üzrə ödəmələrin həyata keçirilməsi; − Banklararası depozitlər; − Rəsmi yardımlar və s. Konkret bir ölkə tərəfindən tanınan kapitalın beynəlxalq hərəkəti formaları isə adətən həmin ölkənin investisiya və bank qanunvericiliyi ilə müəyyən edilir. Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin funksional bölgüsü hər bir kapital qrupu şə rti olaraq ixrac və idxal altqrupuna bölünür. Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin miqyasını bütün ölkələrin konsolidasiya olunmuş tədiyyə balansı göstəriciləri əsasında müşahidə etmək olar. Beynəlxalq Valyuta Fondunun qiymətləndirmələrinə görə, dünya üzrə kapital axınlarının təxminən 80%-i inkişaf etmiş ölkələrin, 20%-i isə inkişaf etməkdə olan ölkələrin payına düşür. Buna baxmayaraq, inkişaf etməkdə olan ölkələrin dünya kapital axınında payı ildən-ilə artmaqdadır. Yuxarıda qeyd olunan formalardan başqa kapitalın dövlət və özəl kapitala bölgüsündə də dayanmaq lazımdır. lk öncə qeyd edək ki, dövlətin xaricə real kapital qoyuluşları barədə informasiyanı milli hesablar statistikasından əldə etmək heç də asan deyil. Buna əlavə olaraq, çox zaman dövlət şirkətlərinin həyata keçirdikləri investisiya qoyuluşları özəl investisiyalar kimi təsnif edilir. 34 Dövlət investisiyalarının inkişaf etməkdə olan ölkələrin, xüsusilə də onlardan daha zəif inkişaf etmişlərinin iqtisadiyyatlarında əhəmiyyətli rol oynadığı ş übhə doğurmur. Dövlət kapitalını çox zaman rəsmi kapital qoyuluşları da adlandırırlar. Bu zaman təkcə hökumətlər tərəfindən təqdim edilən borclar və kreditlər, maliyyə yardımları deyil, həmçinin beynəlxalq təşkilatlar üzrə analoji axınlar da nəzərə alınır. Ümumilikdə isə inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadiyyatına məcmu kapital axınında əhəmiyyətli dəyişikliklər baş vermiş, özəl investisiyaların payı isə azalmışdır. Rəsmi axınların xüsusi çəkisi 1975-1982-ci illərdəki 32%-dən 1990- 2000-ci illərdə 20%-ə düşmüşdür. Bununla yanaşı, inkişafa rəsmi yardımın xüsusi çəkisi əvvəlki səviyyədə 11%-də qalmış, digər rəsmi kapitalların xüsusi çəkisi isə 21%-dən 8%-ə enmişdir. Özəl investisiyaların xüsusi çəkisi baxılan dövrdə 68%- dən 80%-ə artmışdır. Özəl və dövlət kapital qoyuluşlarının xüsusi çəkilərinin nisbətini müxtəlif gəlir səviyyəsinə və iqtisadi artım templərinə malik ölkələr üzrə müşahidə etmək olar. Əgər inkişaf etməkdə olan ölkələri adambaşına düşən gəlir səviyyəsinə görə, orta səviyyədən yuxarı gəlirli ölkələrə, orta səviyyədən aşağı gəlirli ölkələrə və aşağı gəlirli ölkələrə bölsək, maraqlı bir qanunauyğunluğu müşahidə etmək olar. Birinci 2 qrup ölkələrdə özəl investisiyaların xüsusi çəkisi dövlət kapital qoyuluşlarının xüsusi çəkisini demək olar ki, 2 dəfə üstələyir. Üçüncü qrupda isə hər iki göstərici təxminən bərabərdir. nkişaf etməkdə olan ölkələri iqtisadi artım templərinə görə böldükdə də analoji nəticə alınır. Yüksək və orta artım templərinə malik olan ölkələrdə dövlət birbaşa xarici investisiyalarının ÜDM-də xüsusi çəkisi uyğun olaraq 9,5% və 8% təşkil edir. Aşağı artım templi ölkələrdə dövlət və özəl investisiyalarının ÜDM-yə nisbəti müvafiq olaraq 8,4% və 9,9% təşkil edir. Dövlət kapital ixracının əhəmiyyətli hissəsi 1980-ci illərdə inkişaf etməkdə olan ölkələrə yönəldilsə də, 1990-cı illərdə onun coğrafiyası dəyişməyə başlayıb. Onun 30%-i Şərqi Avropa və MDB ölkələrinə yönəldilir. xracatçı dövlətlər özəl xarici investisiya və kreditlərin zəmanəti sistemini, özəl firmaların investisiya Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|