Microsoft Word mal bohrani-zeynalov doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
10 Aktual məsələləri özünəməxsus mükəmməl elmi yanaşma ilə diqqətə çəkən Azərbaycan Respublikasının Administrasiyasının rəhbəri akademik Ramiz Mehdiyev « ctimai və humanitar elmlər: zaman kontekstində baxış» məqaləsində yazır: «...Dünyanı bürü- müş maliyyə və iqtisadi böhran şəraitində bugünkü göstəriciləri- miz çox böyük uğur kimi qiymətləndirilir. qtisadi sahədəki yük- sək nailiyyətlərimiz isə heç də asanlıqla qazanılmayıbdır. Əsas məqsədimiz ondan ibarətdir ki, yaxın illərdə təhsildə, elmdə, ümumən intellektual sahələrdə ciddi dönüş yaradılmalı və biliklərə ə saslanan iqtisadiyyatın qurulması prosesi intensivləşməlidir» 1 . Beləliklə, uğurla həyata keçirilən inkişaf və modernləşmə strategiyası sayəsində Azərbaycan iqtisadiyyatı qlobal böhrana yüksək dayanıqlıq nümayiş etdirərək müvazinətini itirmədi, artım dinamikasını və sosial inkişaf səviyyəsini qoruya bildi. Ölkədə güclü sabitlik potensialının yaradılması şəraitində gerçəkləşdirilən antiböhran siyasəti maliyyə sabitliyinin qorunmasına da yaxşı imkanlar yaratdı. 1 Ramiz Mehdiyev " ctimai və humanitar elmlər: zaman kontekstində baxış". Bakı,2010. 11 I FƏS L. DÜNYA QT SAD YYATINDA MAL YYƏ BÖHRANLARININ GENEZ S VƏ NK ŞAFI Cari dünya maliyyə böhranı potensial olaraq gözlənilməz deyil- di, o özündə tarixi şərtləşdirilmiş hadisəni əks etdirir və hər şeyi əhatə edən, sistemli xarakter daşıyır. Ondan əvvəl dünya iqtisadiyyatında böhran hallarının təxminən 200 illik transformasiya dövrü olub. Ə hatəsinin genişliyinə görə böhranlar ayrılır: lokal (milli), regional və dünya. Belə ki, XIX əsrin ortalarına qədər onlar bir, iki yaxud üç ölkənin hüdudları ilə məhdudlaşırdı, sonradan isə beynəlxalq xarakteri əldə etməyə başladı, onların arasında birincisi 1825-ci ilin böhranı olub. ngiltərədə 1825-ci ildəki böhranı birinci tsiklik (dövri) böhran adlandırırlar. Bu böhrana bir çox xarici mütəxəssislər ilk beynəlxalq şok kimi baxır 2 . Latın Amerika ölkələri iqtisadiyyatının 1820-ci illərin əvvə- lində liberallaşdırması, qızıl və gümüşün hasilatını maliyyələşdir- mək üçün, habelə yeni müstəqil respublikalara suveren istiqrazla- rın təqdim olunması üçün Böyük Britaniyadan kapitalın kütləvi axıb gəlməsinə gətirib çıxardı. Bunların hamısı dünya ixrac bumu- na aparırdı. Cənubi Amerika dövlətlərinə qoyuluşlar çox böyük idi. Həm də istiqrazların əksər hissəsi qısa müddətdə – 1824 və 1825-ci illərdə götürülmüşdü. * Ə hatə sahəsinə görə böhranlar yerli (milli), regional və dünya olur. Belə ki, XIX əsrin ortalarına kimi onlar bir, iki yaxud 2 Bordo Michael D., Murshid Anni Panini. Are Financial Crises Becoming Increusingly More Contangios? What is the Historical Evidence on Confuntion? Working paper N. 7300. National Burean of Economic Research. Cambridge M.B. September 2000, p.70 3 Тугин – Бариновский М.И. 2008 (1913). Периодические промышленные кризисы . М. Директмедиа Паблишинг. 12 üç ölkənin hüdudları ilə məhdudlaşırdı, sonralar isə beynəlxalq xarakterə malik oldular, ilk beynəlxalq böhran 1825-ci ildə baş vermişdir. Ə vvəl bütün iqtisadi sarsıntılar yalnız iqtisadiyyatdan kənar səbəblərin təsiri, ilk növbədə müharibələr, epidemiyalar, təbii fəla- kətlər və s. ilə, sonralar isə kənd təsərrüfatı məhsullarının tam istehsal edilməməsi ilə bağlı olmuşlar. XIX əsrin ortalarından eti- barən böhranların əsas səbəbi sənaye istehsalı ilə ödəmə qabiliy- yəti tələbi arasında tarazlığın pozulması olmuşdur, yəni klassik iqtisadi dövr sənaye inqilabı ilə eyni vaxtda meydana çıxmışdır. Beləliklə, yeni növ böhranlar XIX əsrdə başlanmış və orta hesabla hər 8-10 ildən bir təkrarlanırdılar: 1825, 1837, 1847, 1857, 1868-1869, 1873, 1882-1883, 1890-1892, 1900-1902, 1907 və s. illərdə. Ayrı-ayrı iqtisadi dövrlər müddəti və intensivliyinə görə bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqləndiyinə baxmayaraq onların hamısı eyni azalma, depressiya, canlanma və yüksəliş fazalarına malik idilər. lk dövri böhran 1825-ci ildə ngiltərədə baş vermiş, növbəti böhran 1836-cı ildə ABŞ-da baş vermişdir. 1847-ci ildə böhran bütün Avropa, Şimali və Cənubi Amerika ölkələrini, 1873 -1878- ci illərin böhranı isə Avropa ölkələrinin çoxunu və ABŞ əhatə etmiş və özünün uzun müddətli olması ilə əvvəlkiləri arxada qoymuşdur. 1825-ci ilin dünya iqtisadi böhranına səbəb- kapitalın Böyük Britaniyadan Latın Amerika ölkələrinə kütləvi axını və London birjasında möhtəkar əməliyyatlarının həcmlərinin artması ilə ol- muşdur. Bu ölkənin qızıl ehtiyatlarının kəskin azalmasına və ti- carət balansının pozulmasına, bu da öz növbəsində kütləvi müflis- liyə və sonrakı iqtisadi resepsiyaya gətirib çıxartmışdır. nvestisiya və ixracatın azalması Latın Amerika ölkələrinin büdcə gəlirlərini azaltmış və bütün regionda dövlət borcları üzrə defoltlara yol açmışdır. 1857-ci ilin böhranı eyni zamanda ABŞ, Almaniyanın, ngil- tərənin və Fransanın iqtisadiyyatına toxunmuşdur. Həmin böhrana Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|