Microsoft Word mal bohrani-zeynalov doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
13 dəmir yolu şirkətlərinin kütləvi müflisliyi və səhmlər bazarının da- ğ ılması səbəb olmuş, bu da dünya bank sisteminin iflasa uğraması- na və istehsalın kəskin aşağı düşməsinə gətirib çıxartmışdır. Latın Amerika ölkələrində kreditlərə artmış tələblər, Alma- niya və Avstriyanın daşınmaz əmlak bazarında möhtəkar qiymət artımı ilə nəticələnən 1873 -1878-ci il ərzində dünya maliyyə böh- ranına yol açmışdır. 1893-cü il ABŞ təlaşını gümüş bazarında azad qiymət qo- yulmaya yol verən Şermanın Gümüş Paktı qəbul etməsi ilə əlaqə- ləndirirlər. nvestorlar bu paktın qəbul edilməsindən sonra ABŞ-ın “qızıl standartdan” uzaqlaşdığını gözləyərək kapitalı ölkədən çı- xartmağa başladılar. Pul təklifinin azalması və fond bazarının kol- lapsı hesablama-ödəniş sistemində, bankların fəaliyyətində pozul- malara gətirib çıxarmışdır. 1907-ci il böhranı daha əvvəlki böhranlardan çox əlamətlərə malik olmuş, lakin miqyas və nəticələri ilə əvvəlkilərdən olduqca güclü idi. Onu 1906-cı ildə öz qızıl ehtiyatlarını artırmaq üçün uçot dərəcəsini 3,5% - dən 6 %-ə qaldıran ngiltərənin bankı təh- rik etmişdir. Bu hadisə ABŞ-dan kapitalların axınına səbəb olmuş, nəticədə isə iş fəaliyyətinin aşağı salınması və bu ölkənin kommersiya banklarının ləğv edilməsi başlanmışdır. Pul kütləsinin həcminin kəskin azalması milli ödəniş-hesablaşma sisteminin pozulmasına və uzun davam edən iqtisadi resessiyaya gətirib çıxarmışdır. ABŞ və ngiltərədən böhran Fransa, taliya və başqa ölkələrə yayılmışdır. 1914-cü ildə Birinci Dünya Müharibəsinin başlanması ilə beynəlxalq maliyyə böhranı baş vermişdir. Dünyada 1900-1903, 1907, 1920-ci illərdə iqtisadi böhranlar yaşanmış, lakin onların heç biri 1929-1933 illərdə baş vermiş və bütün kapitalizm dünyasını, iqtisadiyyatın bütün sahələrini əhatə etmiş dünya böhranı ilə müqayisə edilə bilməzlər. Bu böhran zamanı kapitalist ölkələrinin sənaye istehsalının məcmu həcmi 46%, polad əridilməsi - 62%, kömür hasilatı -31 %, gəmiqayırma istehsalı - 83%, xarici ticarət dövriyyəsi - 67% azalmış, işsizlərin 14 sayı 26 mln nəfərə çatmış yaxud istehsalatda işləyənlərin 25% təşkil etmişdir, əhalinin real gəlirləri orta hesabla 58% azalmışdır. Böhran, çox saylı müflislik halları ilə müşayiət olundu – və sadəcə, ABŞ-da 109 min şirkət iflasa uğramışdı. 1929 - 1933-cü illərdə - baş verən böhran müasir tarixdə ən iri dünya maliyyə böhranı dövrüdür. O, Nyu-Yorkda fond birjasın- da iflasdan başlamış və bank sistemini, sənayeni və kənd təsərrü- fatını əhatə etmişdir. Öz xüsusiyyətinə görə bu təkrar istehsalın dövri böhranı idi, bu zaman əhalinin aşağı alıcılıq qabiliyyəti nəti- cəsində malın istehsal kütləsi tələb olunmamış və satılmamışdır. Nəticədə ictimai təkrar istehsal prosesi pozulmuş, çox saylı ticarət və sənaye müəssisələri, nəqliyyat şirkətləri, banklar dağılmışdır. 1932-ci ildə ABŞ-da sənaye istehsalı, ümumən 46%, məhsulun ay- rı-ayrı növləri üzrə isə olduqca daha çox azalmışdır, məsələn, çu- ğ un - 79%, polad -76% avtomobil -80%. Fəaliyyətdə olan 279 domna Peçindən yalnız 44 qalmışdır. Böhran iflasın kütləvi dalğa- sına səbəb olmuşdur. 1929-1933 illərdə 135 min şirkət və 5760 bank iflasa uğramışdır. Yalnız 1932-ci ildə korporasiyaların itkisi 3,2 mlrd dollar təşkil etmişdir. Xarici ticarət dövriyyəsi 3,1 dəfə azalmışdır. Ölkə 1911-ci il səviyyəsinə düşmüşdür. Post-böhran depressiyası uzun müddətli olmuşdur. Müəyyən canlanmadan sonra 1937-ci ildə əvvəlcədən yüksəlmə fazasının olmaması ilə xarakterizə edilən yeni böhran baş vermişdir. Yeni böhran əvvəlkindən zəif olsa da, olduqca kəskin keçirdi. Kapitalist dünyada sənaye istehsalının ümumi həcmi 11%, ABŞ-da isə 21% ixtisara salınmış, avtomobillərin buraxılması 40% azalmışdır. Bu böhranın inkişafı və ağırlaşması 1939 - 1945-ci illərdə kinci Dünya Müharibəsi ilə dayandırılmışdır. kinci Dünya Müharibəsindən sonra 1948 - 1949-cu illərdə ABŞ və Kanadanı əhatə edən yerli iqtisadi böhran başlanmışdır. ABŞ-da sənaye məhsullarının həcmi 18,2 %, Kanada da - 12% en- miş; inkişaf etmiş kapitalist ölkələrin ümumi həcmi 6% azalmışdır. Kapitalist ölkələrdə növbəti iqtisadi böhran 1957 - 1958-ci illərdə ABŞ, Yaponiya, Fransa, Kanada, Böyük Britaniya, Belçika, sveç, 15 Niderlandı, Finlandiya və digər ölkələrdə yaranmışdır. Lakin mü- haribədən sonrakı dövrdə ən iri iqtisadi böhran bütün kapitalist öl- kələrini əhatə etmiş və yüksək inflyasiya səviyyəsi ilə fərqlənən 1974-1975 illərdə olmuşdur. Bu böhranın səciyyəvi xüsusiyyəti onun istehsalın əsas sahələrini – energetikanı, kənd təsərrüfatı da- xil olmaqla xammal sahələrini, həmçinin valyuta sistemini əhatə etmişdir. Müharibədən sonra ilk dünya iqtisadi böhran 1957-ci ilin sonunda başlamış və 1958-ci ilin ortalarınadək davam etmişdir. O, ABŞ, Böyük Britaniya, Kanada, Belçika, Niderland və digər bəzi kapitalist ölkələrini əhatə etmişdir. nkişaf etmiş kapitalist ölkələ- rində sənaye məhsulunun istehsalı 4% aşağı düşmüş, işsizlər ordu- su demək olar ki, 10 mln nəfərə çatmışdır. 1973-cü ilin sonunda ABŞ-da başlanmış iqtisadi böhran, müddət, dərinlik və dağıdıcı gücü baxımından 1957 - 1958-ci il dünya iqtisadi böhranını olduqca ötüb keçmiş və bir sıra xüsusiy- yətlərinə görə 1929 -1933-cü il böhranına yaxınlaşmışdır. Böhran dövründə sənaye istehsalı ABŞ-da 13%, Yaponiyada -20% AFR - 22% Böyük Britaniyada -10% Fransada - 13% taliyada 14% azal- mışdır. Səhmlərin kursu yalnız bir ilə (1973-cü ilin dekabr ayın- dan 1974-cü ilin dekabr ayına kimi) ABŞ-da 33%, Yaponiyada - 17% AFR – 10% Böyük Britaniyada -56% Fransada -33; taliyada -28% aşağı düşmüşdür. 1973-cü illə müqayisədə 1974-cü ildə müf- lisliyin sayı ABŞ-da 6%, Yaponiyada - 42; AFR – 40% Böyük Britaniyada -47%, və Fransada -27% təsir etmişdir. 1975-ci ildə inkişaf etmiş kapitalist ölkələrinp işsizlərinin sayı 15 mln. nəfərə çatmışdır. Bundan başqa, 10 mln. çox işçi yarımçıq iş həftəsinə kö- çürülmüş və ya müvəqqəti olaraq müəssisələrdən kənarlaşdırılmış- dır. Hər tərəfdə əhalinin real gəlirlərinin aşağı düşməsi müşahidə edilmişdir. 1973-cü ildə OPEK təşkilatına üzv olan ölkələrin neftin hasi- lat həcminin azaldılması haqqında qərarı ilə başlamış ilk energeti- ka böhranı baş vermişdir. Beləliklə, dünya bazarında neftin qiy- mətini qaldırmaq təşəbbüsü göstərilmişdir. 1973-cü ilin 16 oktyab- Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|