Microsoft Word mal bohrani-zeynalov doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
19 Maliyyə qloballaşmasının nəticələri Bazarlarda volatility(dəyişkənlik) və infeksion effekt Struktur problemlər və sistematik risk Maliyyə bazarlardakı qiymət və miqdarlarda əsnəklik və bunun nəticəsi olaraq beynəlxalq səviy- yədə spekulativ genişlənmə meyl- lərinin sürətləndirilməsi prosesi. Maliyyə bazarları, valyuta kursu dalğalanmaları kimi risklərə qarşı şirkət və kredit təşkilatlarının aktivlərinin mü- hafizəsinə yönəlik çeşidli ma- liyyə alətləri təklif etməsinə baxmayaraq, bunlar riskləri minimizə etmir, sadəcə risklə- rin əl dəyişdirilməsini təmin edir. Ancaq bunu edərkən, sis- tematik riskin artırılması yara- nır. Beynəlxalq səviyyədə qiymətli kağızlar bazarının təşkili və tex- noloji inkişafın nəticəsi olaraq, bu bazarlarda yaşanan dalğalanmalar milli sərhədləri aşaraq digər ba- zarları da yoluxdurur. ri layihəli əməliyyatların az sayıda maliyyə və beynəlxalq maliyyə institutlarının həyata keçirilməsi nəticəsində onlar- dan birinin problemi, onunla sıxı əlaqədə olan şirkətlərin fəaliyyətinə mənfi təsir edir. Bazardakı əsnəklik iqtisadi aktiv- liyin azalmasına təsir edəcək və bazardabu riskdən qorunmağı təmin edən bir çox maliyyə aləti olsa belə, bu isə öz növbəsində sərmayə yığım xərclərini artıra- caq və nəticədə əhalinin təhükə (Moral Hazard) probleminə səbəb olacaqdır. Bir bankın qarşılaşdığı likvid- lik böhranı, bütün sistem üzə- rində sistematik riskə yol aç- maqdadır. Bu sistematik riskə qarşı mübarizədə ölkələr tək başına həll etmədə acizdir- dilər. 20 Makroiqtisadi siyasət üzərindəki təsirləri Valyuta kurslarının menedcmenti Mərkəz bankının pul siyasətinin istəyi kimi istifadəsi imkanını ortadan qaldırır. Maliyyə qloballaşmasının nə- ticəsi olaraq, Mərkəz bankları- nın milli səvəyyədə nəzarət gücünün azalması səbəbi ilə, məsələn pul təklifində və ya faiz nisbətlərində dəyişiklik etməyə yönəlik həyata keçiri- ləcək siyasət, istehlak, investi- siya və məşğulluq kimi real iqtisadi göstəricələr üzərində çox az da olsa təsiri olduğu halda, valyuta kursu üzərində isə təsir cox yüksək və əvvəl- cədən təsbit edilməyən hadisə- lər baş verməsinə yol aça bi- lər. Sərmayə hərəkətləri mövzusunda liberallaşma və maliyyə innovasi- ya xidmətlərlərin yayğınlaşması prosesi milli hökumətlərin ölkə- daxili pul təklifi və inflasiya sə- viyyəsini təsbit etməsində böyük çətinliklər yaradır. Beynəlxalq rəqabət gücü aşağı olan bir ölkə, idxalını daral- dıb, ixracatını artırmaq məq- sədilə faiz dərəcələrini azalt- maq və ya pulunun xarici də- yərini düşürmək kimi tədbirlər hazırlar. 21 II FƏS L. «MAL YYƏ BÖHRANI» ANLAYIŞININ ELM ŞƏRH 2.1. «MAL YYƏ BÖHRANI» HAQQINDA NƏZƏR F K RLƏR N TƏHL L Böhran ictimai inkişafın istənilən hadisəsi kimi müəyyən xüsusiyyətlərə malikdir. qtisadi böhranın mahiyyəti istehsalın və istehlakın kəskin uyğunlaşmamağı ilə ifadə olunur. Bu bütün iqti- sadi sistemin normal fəaliyyətini pozur və ödəmə qabiliyyətli məc- mu tələbat, ictimai kapitalın təkrar istifadəsi şəraitinin prosesinin pozulması baxımından malların təkrar istehsalında, firmaların küt- ləvi şəkildə iflasa uğramasında, işsizliyin artmasında və digər so- sial-iqtisadi sarsıntılarda öz əksini tapır. qtisadi böhranın yaranma dövriliyi və onun ifadə fazaları iqtisadi inkişafın dövri xarakterini səciyyələndirirlər, bu da öz növbəsinə təkrar istehsalın inkişaf qa- nununu, istehsalın eniş və yüksəlişlərinin bir-birini əvəzləməsini ə ks etdirir. Bu problem daha dərin və ətraflı şəkildə K.Marks tərəfindən tədqiq olunmuşdur. qtisadi böhran adətən maliyyə böhranının yaranmasını şərtləndirir. qtisadi böhranın səbəbləri kimi təkrar istehsal prosesində, yəni istehsal, bölgü, mübadilə və istehlak sahə- sində yaranan ziddiyyətlər çıxış edirlər. Təkrar istehsalın inkişafı və müvafiq olaraq yığılmış ziddiyyətlərin aradan qaldırılması dövri surətdə baş verir. Bu problem K.Marks tərəfindən ətraflı tədqiq olunmuşdur. O, böhranların səbəblərini aşkara çıxartmış, onların labüdlüyünü əsaslandırmış, və böhranların inkişaf nəzəriyyəsinin ə sasını qoymuşdur. qtisadi böhran haqqında mövcud nəzəriyyələr onun yaran- masının bir çox səbəb və amillərini əks etdirirlər. Belə ki, neoklas- sisizm və liberalizm cərəyanlarının nümayəndələri böhranların ə sas səbəbini kimi həddindən artıq istehsal edilən məhsulların tam istehlak etməməsini hesab edirlər. Bunun əlacını onlar istehlakın 22 stimullaşdırılmasında görürlər. Lakin istehlakın və ödəmə qabiliy- yətinin mövcud azlığı səbəbdən daha çox nəticədir. K. Marksa görə kapitalizm iqtisadiyyatının və iqtisadi böh- ranların dövriliyinin əsas səbəbi istehsalın ictimai xarakteri ilə onun nəticələrinin şəxsi mənimsənilməsi arasında olan və aradan qaldırılmayan ziddiyyətlərdir. Onun fikrincə bu kapitalizm şərai- tində böhranların aradan qaldırılmasını çətinləşdirir. Tanınmış alim-iqtisadçı, Nobel mükafatı laureatı V.Leontyev yazırdı: “Rəsmi dövr nəzəriyyəsi şübhəsiz olaraq Marksın siyasi iq- tisadiyyatına borcludur. Məhz “Kapitalın” üç cildinin bu problemin iqtisadi müzakirələrin ön hüdudlarına çıxmasına istənilən digər ə sərdən olduqca daha çox səbəb olduğunu söyləsək yanılmarıq”. 5 qtisadi nəzəriyyənin neoklassisizm və liberalizm cərə- yanlarının nümayəndələri böhranların mənbə və səbəblərini kapita- lizmin təbiəti ilə əlaqələndirmirlər. Onların bir çoxu böhranların səbəbini əhalinin məhsulların tam istehlak etməməsində görürlər. Böhranın səbəbini iqtisadi inkişafın nisbətsizliyində yaxud bazarın “qeyri-tarazlılığında” görən iqtisadçılar marksizm mövqe- yinə daha yaxındırlar. Onların fikrincə böhranlar sahələr, sahibkar- ların gözlənilməz hərəkətləri arasında düz nisbətin olmaması ilə şə rtləndirilmişdir və bu qeyri-mükəmməl, qeyri-peşəkar idarəçili- yin nəticəsidir. “Qeyri-tarazlıq” nəzəriyyəsi böhranlara xarici (siyasi, de- moqrafik, təbii) şəraitin törəməsi kimi digər geniş yayılmış baxışla uyğunlaşır. Bazar azadlığının tərəfdarı və dövlət müdaxiləsinin az- ğ ın əleyhdarı olan iqtisadçı F.Hayyek hesab edir ki, həddindən artıq istehsalın böhranları dövlət tərəfindən artıq maliyyələşdirmə (ucuz kreditlər, tələbatın olması və s.) səbəbindən baş verirlər. Böhranların həmçinin psixoloji nəzəriyyəsi mövcuddur. Y.Şumpeterin fikrincə hər bir baza üçün investisiyalara münasibəti formalaşdıran özünün psixoloji təsviri səciyyəvidir. 5 Леонтьев В. Экономическое эссе. Теории, исследования, факты и политика . М.: Политиздат, 1990, s. 102. Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|