Microsoft Word maq diss budce xercleri tekst docx
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
63
binalar, tikililər, maşınlar, avadanlıqlar və əməyin ödənilməsi fondu daxildir. Verginin hesablanması vergiqoyma bazasından ölçülən müxtəlif faiz dərəcələrinin toplanması yolu ilə həyata keçirilir. Beləliklə də öz mahiyyətinə görə bu vergi növü müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrindən asılı deyildir, müəyyən mənada, ə sas kapitala, investisiyalara maneələr yaradır, hətta müəssisədə məşğulluğun səviyyəsini məhdudlaşdırır. Yerli büdcələrin ikinci əsas mənbəyi «aliəyə 3 vergi» adlanır ki, oda mənzilə, torpağa və binaya görə tətbiq olunur. Bu vergini ərazidə yaşayan bütün ev təsərrüfatları ödəyir. Yerli səviyyədə vergiqoyma ilə bağlı istənilən qərar respublika və regional orqanların direktivləri ilə məhdudlaşdırılır. Qaydaya görə, yerli orqanlar vergi dərəcələrini müəyyən həddə qədər korrektə edə bilərlər. Yerli büdcələr bir – birindən asılı olmayaraq, müstəqil fəaliyyət göstərir və gəlirlərin yenidən bölüşdürülməsi funksiyasının həyata keçirirlər. Qeyd edək ki, büdcələrin ilkin tərtibinə onun xərc hissəsinin formalaşdırılmasından başlanılır və buna müvafiq olaraq gəlir hissəsi üzrə uyğun maliyyələşmə mənbələri tapılır. Beləliklə də büdcə tarazlaşdırılması prinsipi gözlənilir və bu halda yerli büdcələn nə profisid, nə də ki defisidlə proqnozlaşdırıla bilməz. Ayrıca ərazilərin iqtisadi vəziyyətinin tarazlaşdırılması üçün dövlət büdcəsindən məqsədli subsidiyalar ayrılır. Beləliklə, büdcələrarası münasibətlərin təşkilini fransız modelinin təhlili aşağıdakı nəticələri çıxarmağa imkan verir: 1.
Fransada birbaşa vergilərin dolayı vergilərə təzyiqi vasitəsilə yerdəyişmə tendensiyası müşahidə olunur. Bu: (1) səhimdar cəmiyyətlərin mənfəətinə vergini 1968-ci ildə ki 50 faizdən hazırda mənfəət üzrə 42 faizədək, gəlirlər üzrə isə 39 faizədək aşağı düşməsində; (2) gəlir vergisinin müəyyənləşdirilməsi zamanı güşətlərin, intiyazların olmasında (nəticədə, real olaraq bu vergini Fransa fiziki şəxslərinin 52 faizi ödəyir); (3) dolayı vergilərin – ƏDV, aksizlər, gömrük yığımlarının və onların yüksək dərəcələrini mövcudluğunda ifadə olunur. 64
2. Regional və yerli büdcələrin gəlirəri mərkəzi büdcəyə daxil olan, paylıtənzimləyici vergilər hesabına deyil, xüsusi vergi mənbələri hesabına təmin olunur. Yerli vergilərin əsasını müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrindən asılı olmayan vergisi və ya vergisi təşkil edir. 3. Yerli büdcələrin üçdə biri yuxarı pilləli büdcədən ayrılan dotasiyalar hesabına təmin olunur. Yapon modelini aşağıdakı kimi xarakterizə etmək olar: 1. Qanunverici baza Yaponiyanın vergi sistemi digər inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu kimi çoxsəviyyəlidir. Onlar ümummili vergilərə, əyalət (prefektura) vergilərinə və bələdiyyə vergilərinə bölünür. 2. Mərkəzi büdcə Büdcənin gəlirlər hissəsi həm fiziki, həm də hüquqi şəxslərdən yığılan birbaşa gəlir vergisi, dolayı istehlak vergisi və əmlak vergisi hesabına formalaşır. Fiziki şəxslərin gəlir vergisi 5 şkaladan ibarət olan proqressiv qaydada 10 faizdən 50 faizədək dərəcələrlə hesablanır. Vergi tutulmayan minimum hədd və sosial güzəştlər, xüsusilə də müalicəyə görə çıxılmalar mövcuddur. Korporativ gəlir vergisi (korporasiyaların mənfəət vergisi) təsərrüfat subyektinin fəaliyyətinin xarakterindən və gəlirlərinin alınmasından asılı olaraq 27 faizdən 34.5 faizədək dərəcələrlə hesablanır. Dolayı istehlak vergiləri hazırda 5 faiz təşkil edir. Ə mlak vergisinin obyekti tərpənməz mülk, o cümlədən torpaq sayılır. Verginin dərəcəsi 1.4 faizdir. 3. Əyalətlərin (prefekturaların) büdcələri və yerli büdcələr Ə yalətlərin (prefekturaların) büdcələri və yerli büdcələr sahibkarlaıq vergiləri və bərabərləşdirici vergilər hesabına formalaşır. Sahibkarlıq vergiləri mənfəət vergisi tutulan bazadan hesablanır və onun dərəcəsi prefekturaların firmaların nizamnamə kapitalının miqdarından və sahibkarlıq fəaliyyətindən asılı olaraq fərqləndirilir. Bu verginin Yaponiya üzrə orta statistik Beləliklə, yuxarıdakı təhlil aşağıdakı nəticələrə gəlməyə imkan verir:
65
(1) Inkişaf etmiş ölkələrin vergi sistemi həddindən artıq diferensialıdır. Diferensiallıq başlıca olaraq idarəçilikdə federalizm və ya unitarizm (ABŞ və Fransa) və yaxud hakimiyyətin federativ dövlətin formalaşdırılması prosesi – “yuxarıdan aşağıya” (Almaniya) və ya “aşağıdan yuxarıya” (ABŞ) ilə əlaqədardır. Unitarizm kimi federativ dövlətin “yuxarıdan aşağıya” formalaşması prosesi də regional və yerli büdələrin müstəqilliyini azaldır, büdcələrarası yenidən bölüşdürülmə prosesini gücləndirir. (2)
Federalizm əsaslarla inkişaf edən dövlətlərdə birbaşa vergilər (fiziki şə xslərdən vergi, sosial vergi, mənfəət vergisi) daha çox dərəcədə yüksək səviyyəli büdcələrdə cəmlənir. Nisbətən aşağı səviyyəli büdcələrə keçid şəraitində isə vasitəli vergilərin, əmlak və torpaq vergilərinin rolu artır. Burada məntiq ondan ibarətdir ki, mərkəzi hakimiyyət sosial münasibətlərin əsasının təşkilinə görə məsuliyyətlidir. Ə mlak və torpaq resurslarından istifadənin tənzimlənməsi nisbətən aşağı səviyyəli idarəetmə orqanlarının sərəncamında daha effektli sayılır. (3)
Inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, mənfəət vergisi üstün olaraq, ə sasən, fiskal deyil, tənzimləyici funksiyaya malikdir, onun bütün səviyyəli büdcələrdə xüsusi çəkisi o qədər də böyük deyil və dərəcəsi əksər hallarda diferensialdır. (4) Vasitəli vergilər, məzmununa görə ƏDV-yə oxşar olan satış vergisi federalizmin inkişaf səviyyəsi ilə həddindən artıq dərəcədə əlaqəlidir. Belə ki, harada ki federalizm səviyyəsi yuxarıdır, orada mərkəzi büdcənin formalaşmasında bu verginin payı azdır. Odur ki, belə olan halda satış vergisi aşağı səviyyəli büdcələrin doldurulmasında əsas mənbələrdən biri kimi qalmaqdadır (bir tərəfdən ABŞ və Almaniyanın müqayisəsi, digər tərəfdən isə Fransanın təcrübəsi bu qənaətə gəlməyə imkan verir). FƏS L III Büdcə xərclərinin səmərəli istifadəsinin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|