Microsoft Word maq diss budce xercleri tekst docx
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
51
Dövlət büdcəsinin kəsiri 298,8 mln. manat təşkil etmişdir və kəsir maliyyələşmə mənbələri hesabına bağlanmışdır. 2015-cü ilin üç ayında dövlət büdcəsinin xərcləri proqnoza nisbətən 89,9 faiz və yaxud 4189,8 mln. manat icra olunmuşdur. qtisadi təsnifata uyğun olaraq cari ilin üç ayında dövlət büdcəsi xərclərinin 33,0 faizi və yaxud 1380,6 mln. manatı sosialyönümlü xərclərin (əməyin ödənişi fondu,
təqaüd və
sosial müavinətlər, dərman və
ə rzaq
xərcləri) maliyyələşdirilməsinə yönəldilmişdir ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 8,5 faiz və yaxud 108,7 mln. manat çoxdur. Funksional təsnifata uyğun olaraq 2015-ci ilin üç ayında ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə müdafiə xərclərinə 24,2 faiz (96,5 mln. manat), iqtisadi fəaliyyətlə bağlı xərclərə 13,0 faiz (7,7 mln. manat), səhiyyə xərclərinə 7,0 faiz (7,8 mln. manat), sosial müdafiə və sosial təminat xərclərinə 0,7 faiz (3,6 mln. manat) çox vəsait yönəldilmişdir. Cari ilin üç ayında dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərindən elm, təhsil, səhiyyə, sosial, mədəniyyət, idman və digər sosial-mədəni və məişət təyinatlı obyektlərin tikintisinə və yenidən qurulmasına 507,7 mln. manat, enerji, su və qaz təchizatı, nəqliyyat, kommunal, meliorasiya infrastrukturlarının tikintisinə, yenidənqurulmasına və digər sahələrə 911,6 mln. manat vəsait yönəldilmişdir. Naxçıvan Muxtar Respublikasında həyata keçirilən investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsinə 10,2 mln. manat vəsait sərf edilmişdir. 2015-ci ilin üç ayında büdcə təşkilatlarının təqdim etdikləri xərc sifarişləri üzrə xəzinədarlıq orqanları tərəfindən qəbul edilmiş öhdəliklər tam və vaxtında maliyyələşdirilmişdir. Cari ilin 1-ci rübündə dövlət büdcəsində 251,0 mln. manat kəsir yaranmışdır ki, bu da mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq 2015-ci il 1 yanvar tarixə dövlət büdcəsinin vahid xəzinə hesabının qalığı və özəlləşdirmədən daxilolmalar hesabına örtülmüşdür.
52
Belə olan halda büdcələrarası münasibətlərdə yaranan həm üfüqi, həm də şaquli uyğunsuzluq vergi bazasının bölüşdürülməsi, transferlər, qrantlar, yaxud da borc mexanizmi kimi vasitələrdən biri (bəzi hallarda bir neçəsi) vasitəsilə aradan qaldırılır. Məsələn, Kanada, ABŞ və Avstraliyada yerli və regional büdcələrdəki kəsiri aradan qaldırmaq üçün vahid tarazlaşdırıcı transferlərdən və xüsusi qrantlardan istifadə olunur. Lakin inkişaf etmiş ölkələrdə milli büdcədən yerli büdcələrə tarazlaşdırıcı vəsaitlər verilərkən bir sıra meyarlar əsas götürülür. Həmin meyarlar aşağdakılardır: 1. Yerli büdcənin xərc tələbatı və gəlir imkanları maksimum düzgün qiymətləndirilir. Xərc ehtiyaclarının obyektiv qiymətləndirilməsi üçün təcrübədə “xərc tələbatının faktor təhlili” metodundan istifadə olunur. Bu zaman regionlardakı dövlət xidmətlərinin dəyərini müəyyənləşdirən amillər əsas götürülür. 2. Tarazlaşdırıcı transferlərə yerli büdcənin gəlir və xərcləri arasında fərqi ötürən mexaniki vasitə kimi baxılmır. Çünki bölgü sistemi elə qurulur ki, yerli hakimiyyət xərc siyasəti sahəsində qərarları ilə transferlərin həcminə təsir göstərə bilmir. Bununla əlaqədar olaraq, belə qənaətə gəlmək olur ki, büdcələrarası münasibətlərin formalaşdırılmasının əsası şəraiti və prinsiplərdən çox böyük dərəcədə, ilk növbədə, bu prosesin hansı məqsədlərə və ya məqsədlər qrupuna ünvanlanmasından asılıdır. Bu məqsədlərə daha çox aşağıdakılar aid edilir: - ərazinin inkişafının tarazlaşdırılması; - ümumdövlət xarakterli məsələlərin həlli və ümummilli maraqların təmini; - ayrıca ərazi üzrə təşəbbüslərin inkişafı üçün stimulların yaradılması. - Azərbaycanda bu siyahını aşağıdakı məqsədlər hesabına daha da genişləndirmək mümkündür: - ayrıca ərazilər üzrə sosial-mədəni inkişafın stimullaşdırılması; - regionlararasında rəqabət mühitinin yaradılması; - regionlararası inkişaf tarazlığının təminatı. 53
Büdcələrarası münasibətlərin tədqiqatının əsas aspektlərindən biri müxtəlif səviyyəli büdcə münasibətləri modellərinin fəaliyyəti şəraitində vergi gəlirlərinin yığılması və yenidən bölüşdürülməsi prinsiplərinə baxışdır. Odur ki, müxtəlif ölkələr üzrə büdcə vəsaitlərinin formalaşdırılması və bölüşdürülməsinin, bütövlükdə büdcə prosesinin başlıca məqamlarına diqqət yetirək. Amerika modelini aşağıdakı kimi xarakterizə etmək olar:
ABŞ federativ dövlətdir. Onun konstitusiyasına görə, dövlət hakimiyyəti federal hökümətlə ştat hakimiyyəti arasında bölüşdürülür: sonuncusu, öx növbəsində, vergi qoyuluşu üzrə konstitusiya hüququndan istifadə edir. Beləliklə də ABŞ-da müstəqil olaraq ayrıca federal və ştat vergi sistemləri mövcuddur. Yerli idarəetmənin inzibati vahidi ştatların tərkib hissəsi sayılır, həmçinin ştatın quruluşuna uyğun olaraq müəyyənləşdirilən vergi sisteminə malik olur. Hazırda ABŞ-da 50 ştat və 87000-ə yaxın bələdiyyə orqanı var. Onlardan 3043-ü qraflıqlar, 19296-sı bələdiyyələr, 16666-sı taunşiplər, 14556-sı məktəb dairələri, 33131-i xüsusi dairələrdir. ABŞ-ın büdcə sistemi federal büdcədən, ştatların büdcəsindən və yerli bələdiyyə büdcələrindən ibarətdir. Bu ölkədə bələdiyyələr korporasiya hüququ əsasında formalaşır. Yəni bu qurumlar şəxsi əmlaka malik ola, özəl firmalarla müqavilələr bağlaya, işgüzar əməliyyatlar apara bilər və s. Qeyd edək ki, ABŞ konstitusiyasında vergi qoyuluşu məsələlərinə əhəmiyyətli dərəcədə geniş yer ayrılır. Xüsusilə, diqqəti cəlb edən məqamlar belədir: (1)
istənilən federal vergilər, yığımlar, rüsumlar bütün ölkə ərazisi üzrə mütləq vahid formada olmalıdır; (2) birbaşa vergilər yalnız əhalinin siyahıya alınması vasitəsilə təyin olunur; (3) istənilən ştatdan gətirilən mallar heç bir vergi və rüsumlara cəlb edilə bilməz. Bunu belə şərh etmək olar ki, ABŞ konstitusiyasının qəbul olunduğu gündən indiyə qədər bütün ölkə ərazi vahid vergi məkanı sayılır. Bununla belə, konstitusiyada vergiqoyma məsələlərində ştatların qanunverici orqanlarının rolu şə rtləndirilməmişdir. Odur ki, onlar ştat ərazisində müstəqil surətdə vergiqoyma Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|