Microsoft Word Maqistr dissertasiya isi Fuad Memmedli doc

 

62 

 

 

 

 Şəkil 8-də maliyyələşdirmə mənbələrinin tərkibi verilmişdir: 

Maliyyələşdirmə metodları 

Dövlət maliyyələşdirmə metodu 

Özü-özünü maliyyələşdirmə 

Xarici ölkələrin kreditlər 

Bank kreditləri 

Layihə üzrə maliyyələşmə 

nvestisiya meylli vergi krediti 

Büdcədənkənar  

Ə

mlak icarəsi 

Lizinq 

potek krediti  

Vençur kapitalı 

Françayzinq  

Şəkil 7. Sahibkarlıq (investisiya) fəaliyyətinin 

 əsas maliyyələşdirmə metodları  

---

 

63 

 

 

Bütünlükdə, dövlətin maliyyələşdirmə sistemini sxem şəklində aşağıdakı kimi 

təsvir etmək olar: 

 

Maliyyələşmə mənbələrin 

tərkibi 

Dövlət  

Şə

xsi 

Dövlət büdcəsi 

Yerli büdcə 

Büdcədənkənar 

fond 

Cəlb edilən 

Dövlətin kredit 

sistemi 

Dövlətin sığorta 

sistemi 

Borc vəsaiti 

Dövlət vəsaiti 

Kənardan cəlb 

olunan vəsait 

Beynəlxalq 

təşkilatların, 

fondların və 

bankların krediti 

Müəssisənin vəsaiti 

Şə

xsi vəsait 

Mənfəət 

Cəlb edilən 

Fiziki və hüquqi şəxslərin 

ə

manəti və vəsaitləri 

Amortizasiya ayırmaları 

Səhm emissiyası, 

ödəmələr və ba-

ğ

ışlanan vəsaitlər 

Kompaniyaların 

maliyyə resursları 

Sığorta 

kompaniyalarının, 

qeyri-dövlət 

pensiya fondunun 

maliyyə resursları 

Borc vəsaiti 

Bank krediti və məqsədli 

kreditlər 

Xarici investorların maddi 

və maliyyə resursları 

Maliyyə münasibətləri 

sferasında əməkdaşlıq 

formaları yolu ilə 

(faktorinq və transfert) 

Şəkil 8. Sahibkarlıq fəaliyyətinin  

əsas maliyyələşdirmə mənbələri 

---

 

64 

 

Büdcədənkənar  maliyyələşdirmə  mənbəyi

  –  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  inkişafı 

və müvafiq məqsədli kompleks proqramların həyata keçirilməsində istifadə edilir. 

Həmin vəsait aşağıdakı fondlar və ödəmələr hesabına formalaşır: 

•  Kiçik və Orta Sahibkarlığa Kömək Fondundan; 

•  Sosial müdafiə Fondundan; 

•  Sığorta Fondundan; 

•  ctimai təşkilatların və Xeyriyyə Cəmiyyətlərinin Fondundan; 

•  Müəssisənin mənfəətindən ayıralar hesabına; 

•  Dövlət zəmanəti ilə verilən məqsədli bank kreditləri hesabına; 

•  nvestisiya Kompaniyalarının vəsaiti hesabına; 

•  Xarici investisiyalar hesabına. 

Özü-özünü  maliyyələşdirmə

  biznes  fəaliyyətində  və  maliyyə  menecmenti 

təcrübəsində ən geniş yayılmış metoddur. Məlumdur ki, gəlir modeli ilə işləyən hər 

bir  sahibkar  firma  bütün  mənbələrdən  əldə  etdikləri  pul  vəsaitindən  (gəlirdən) 

müvafiq vergiləri və büdcə ödəmələrini həyata keçirdikdən sonra qalan pul resursu 

ə

mək  kollektivinin  sərəncamında  qalır.  Özü-özünü  maliyyələşdirmə  sistemi 

Dövlətin maliyyələşdirmə sistemi  

Birbaşa  

Qaytarılan  

Bağışlanan  

Qarışıq  

Dolayı  

Vergi ödənişi 

üzrə güzəştlər 

Sürətləndirilmiş 

amortizasiya 

ayırmaları hüququ 

Fərdi ixtiralar üçün 

dövlət patent ödənişinin 

səviyyəsinin azaldılması 

Həyata keçirilən müxtəlif 

ixtiralar üçün patent 

ödənişinin müddətinin 

uzadılması 

Şəkil 9. Dövlətin maliyyələşdirmə sisteminin prinsipial quruluşu 

---

 

65 

sahibkar firmanın mənfəət və amortizasiya ayırmaları hesabına öz daxili vəsaitinin 

məbləğini formalaşdırmağa imkan verir. 

Biznes fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsində istifadə edilən metodlar içərisində 

icarə  mülkiyyəti  və  lizinq  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Biznes  fəaliyyəti  göstərən 

fiziki şəxslər, bir çox hallarda isə hüquqi şəxslər həmin metodlardan istifadə etmək 

məcburiyyətində  qalırlar. 

carə  öz  mahiyyətinə  görə  mülkiyyəti  kirayə 

götürməkdir. O, müqavilə əsasında mülkiyyətdən (binadan, avadanlıqdan, istehsal 

sahəsindən,  boş  tikilidən,  torpaqdan  və  s.)  haqqını  ödəməklə  istifadə  deməkdir. 

carə  haqqına  istifadə  edilən  avadanlığın  amortizasiya  ayrımı  və  mənfəətin  bir 

hissəsi  daxil  edilir.  Şəxsi  vəsait  çatışmazlığına  məruz  qalan  sahibkarlar 

Azərbaycanda bu metoddan geniş istifadə edirlər. 

Biznes  fəaliyyətində  maliyyə  menecmentinin  təşkilində  ipoteka  krediti  son 

illər  geniş  yayılmaqdadır.  Bu  ən  çox  tikinti  və  kənd  təsərrüfatı  sahələrində 

sahibkarların istifadə etdikləri kredit formasıdır. “ poteka” (hupotheke) yunan sözü 

olub,  “girov”  mənasını  daşıyır.  Daha  doğrusu,  pul  borcunun  alınmasını  təmin 

etmək  məqsədi  ilə  mülklərin  (torpağın,  evin,  qurğuların,  maşınların  və  s.)  girov 

qoyulmasıdır. Əgər borc alan hüquqi və fiziki şəxs borcu və ya borc üçün krediti 

vaxtında tam ödəməzsə, bu zaman həmin mülk borc verənin hesabına keçir və o, 

bunu sata da bilər. 

Qeyd edildiyi kimi, sahibkarlıq işinin maliyyələşdirmə metodlarından biri də 

vençur  kapitalıdır.  Vençur  təşkilatı  yaratmaq  üçün  xarici  investorların  şəxsi  və 

yaxud korporativ maliyyə resursları istifadə edilir. “Bazar iqtisadiyyatının əsasları” 

qısa  izahlı  lüğətdə  göstərilir  ki,  vençur  müəssisəsi  (təşkilatı)  –  elmi-tədqiqat, 

mühəndis-layihə  işləri,  yenilikşünaslığın  yaradılması  və  tətbiqi  sahələri  üzrə 

ixtisaslaşmış yüksək elmi tutumlu sahələrin məcmusudur. 

nvestisiya  fəaliyyətinin  maliyyələşdirilməsində  hələlik  az  istifadə  edilən 

metodlardan  biri  də  françayzinqdir.  O,  ingiliscədən  tərcümədə  “üstün  olmaq” 

mənasını  daşıyır.  Françayzinq  –  iri  kompaniyaların  və  ayrı-ayrı  biznesmenlərin 

razılığı  əsasında  yaradılaraq  müəyyən  ərazidə  öz  firma  nişanını  saxlamaqla 

fəaliyyət göstərir. Belə firmalar adətən ticarətdə, ayrı-ayrı istehsal sahələrində lider  

---